Zasady postępowania po urazie

Uraz z łac. trauma, rozumiany jako sytuacja oddziaływania czynnika (mechanicznego, termicznego) prowadząca do powstawania uszkodzeń w obrębie tkanek i narządów. Ze względu na rodzaj prowokującego czynnika oraz jego intensywność dochodzi do uszkodzenia o różnym stopniu. Dzisiejszy artykuł skupi się przede wszystkim na urazach w obrębie aparatu ruchu i możliwościach najskuteczniejszego radzenia sobie z nimi.

Najczęstsze przyczyny urazów

Wszechobecna moda na sport, poza wieloma pozytywnymi aspektami, niestety przyczynia się do zwiększonej liczby urazów u osób aktywnych. Związane jest to z  pośpiechem, brakiem systematyczności w treningach, a także często presją narzucaną przez innych lub samego siebie. Nieregularny i jednocześnie bardzo intensywny wysiłek, w krótkim czasie może prowadzić do przeciążenia aparatu ruchu, który w związku z tym będzie podatny na urazy. Wśród głównych przyczyn należy wymienić:

• aktywność przekraczająca wydolność i wytrzymałość
• brak odpowiedniego przygotowania organizmu do uprawiania intensywnego wysiłku
• brak systematyczności
• nieprzestrzeganie podstawowych zasad treningu (rozgrzewka, dobór indywidualnych obciążeń treningowych, różnorodność, stretching)
• uprawianie sportów ekstremalnych o dużym obciążeniu
• brak reakcji na sygnały z organizmu (ból)
• mechaniczne przekroczenie fizjologicznych granic ruchu (upadek, uderzenie, zderzenie z innym zawodnikiem)
• nieprawidłowa technika wykonywania ćwiczeń – prowadzi do nadmiernego przeciążania aparatu ruchu
• zbyt szybkie podjęcie intensywnej aktywności fizycznej po urazie

Aktywność sportowa poza aspektem prozdrowotnym, niesie za sobą także ryzyko urazów, które mogą przydarzyć się każdemu. Sytuacje urazów ostrych, do których dochodzi w konsekwencji upadku, nieprawidłowego lądowania czy zderzenia z drugą osobą, są niejako wpisane w sport i trzeba liczyć się z możliwością ich wystąpienia. Inaczej, w przypadku urazów przewlekłych, na które bardzo często sami „pracujemy”. Gwałtownie narastające obciążenia, ignorowanie bólu czy pokonywanie za wszelką cenę własnych słabości, z czasem prowadzi do uszkodzeń aparatu ruchu.

Przebieg urazu - krok po kroku

Zarówno uraz o przebiegu ostrym jak i przewlekłym, prowadzi do uszkodzenia tkanek. Stopień patologicznych zmian zależny jest od siły, lokalizacji, czasu trwania oraz odporności organizmu (osoby regularnie trenujące mają dużo większe możliwości regeneracyjne, a także ich organizmy są dużo bardziej odporne na oddziaływanie niekorzystnych czynników, w stosunku do osób nietrenujących).

W odpowiedzi na uraz w organizmie zachodzi wieloetapowy proces mający na celu uruchomienie procesów regeneracyjnych oraz odtwarzających zaburzoną strukturę. Dochodzi do rozwoju ostrego stanu zapalnego, który ma na celu obronę organizmu. W konsekwencji pojawiają się objawy miejscowe w postaci zaczerwienienia, podwyższenia ciepłoty ciała, obrzęku, miejscowego bólu oraz ograniczenia funkcji tkanek.

Odpowiedź zapalną organizmu można podzielić na 3 etapy, które przebiegają następująco:

• ostry stan zapalny utrzymujący się do 7 dni od urazu – występują miejscowe objawy typowe dla stanu zapalnego. Ustępując może przyczynić się do pozostawienia blizn i zrostów w obrębie tkanki miękkiej
• faza proliferacyjna utrzymująca się do około 3 tygodni po urazie – jest to okres namnażania komórek odpowiedzialnych za odbudowę struktury uszkodzonych tkanek, usunięcie z organizmu martwych fragmentów oraz proces rewaskularyzacji (odbudowa sieci naczyń włosowatych)
• faza przebudowy obejmująca okres do 8 tygodnia od urazu – dochodzi do odbudowy uszkodzonych tkanek. Przywrócenie pełnej funkcjonalności i wytrzymałości pewnych struktur czasami wymaga dłuższego czasu – np. więzadła około 6 miesięcy.

Odpowiedź zapalna jest naturalną reakcją organizmu, która poprzez prowokowane objawy (ból, obrzęk, ograniczona ruchomość) spełnia funkcję ochronną dla uszkodzonych tkanek.

Podział urazów

Urazy  w obrębie aparatu ruchu można podzielić ze względu na stopień uszkodzenia oraz ich lokalizację:

• zamknięte uszkodzenia tkanek miękkich – stłuczenia, naciągnięcia, naderwania, całkowite zerwanie, krwiaki,
• rany – przerwanie ciągłości skóry
• pęknięcia bądź złamania
• skręcenia bądź zwichnięcia stawu

Inny podział obejmuje przyczynę i przebieg urazu, i tak wyróżnia się postać:

• ostrą - powstaje w wyniku nagłego urazu mechanicznego
• przewlekłą – powstaje w wyniku stopniowego sumowania się mikrourazów, które do pewnego momentu nie dają żadnych dolegliwości bólowych.

Postępowanie w zależności od charakteru urazu

1. uraz przewlekły nazywany także często zmęczeniowym, charakteryzuje się stopniowym narastaniem dolegliwości, które wynikają z mikrourazów prowadzących do poważniejszych zaburzeń. Uraz przewlekły przebiega często w sposób niezauważalny (brak dolegliwości) lub ignorowany (niewielkie dolegliwości po wysiłku, które samoistnie ustępują). Wśród urazów o charakterze przewlekłym można wyróżnić:

• zapalenie nadkłykci kości ramiennej – łokieć tenisisty/golfisty
• zapalenie rozcięgna podeszwowego
• zapalenie ścięgien stożka rotatorów barku
• zapalenie ścięgna Achillesa
• stan przeciążeniowy więzadła rzepki (kolano skoczka)
• zmiany przeciążeniowe w obrębie stawów kręgosłupa

Tego typu urazu wymagają postępowania wielopłaszczyznowego, które obejmuje wyciszenie istniejących dolegliwości, modyfikację aktywności fizycznej, eliminację ewentualnych zaburzeń biomechanicznych oraz terapię ukierunkowaną na czynnik prowokujący zaburzenie (np. dysbalans mięśniowy, zaburzony wzorzec ruchowy).

Postępowanie w urazach przewlekłych:

• w zależności od stanu tkanek wdrożone zostaje leczenie zachowawcze (farmakoterapia, fizykoterapia, terapia) bądź leczenie operacyjne. W przypadku schorzeń wymagających interwencji chirurgicznej (np. zerwanie ścięgna, więzadła lub bardzo zaawansowane zmiany przeciążeniowe stawów) konieczne jest wprowadzenie postępowania fizjoterapeutycznego po zakończonym leczeniu.
• farmakoterapia o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym
• zabiegi z zakresu fizykoterapii – elektroterapia, krioterapia, magnetoterapia, laseroterapia
• indywidualna praca z terapeutą ukierunkowana na wykrycie czynników prowokujących, wyciszenie występujących dolegliwości oraz przestrzeganie zaleceń profilaktycznych.
• modyfikacja obciążeń treningowych – nauka poprawnej techniki oraz wzorca ruchowego, wprowadzenie treningu ogólnorozwojowego ukierunkowanego na wyrównywanie napięć mięśniowych, dobór obciążeń treningowych pozwalający na regenerację organizmu.
• modyfikacja czynności dnia codziennego (w przypadku osób nieaktywnych fizycznie) – nauka ergonomii podstawowych czynności oraz pozycji statycznych (pozycja siedząca, leżąca, stojąca)

2. uraz ostry powstaje gwałtownie na skutek najczęściej czynnika mechanicznego, który prowadzi do uszkodzenia tkanek o różnym nasileniu. Wśród popularnych urazów ostrych wymienia się:

• naciągnięcie/naderwanie/zerwanie więzadeł
• uszkodzenie łąkotki
• naciągnięcie/naderwanie bądź całkowite zerwanie mięśnia
• skręcenie/zwichnięcie stawu
• pęknięcie/złamanie kości

Jako pierwszy w przypadku urazów ostrych zastosowanie ma protokół PRICE, którego celem jest w jak największym stopniu ograniczenie urazu.  Kolejnym krokiem jest konsultacja lekarska i szczegółowe badanie, które pozwala określić stopień uszkodzenia i dobór odpowiedniego leczenia.

PROTOKÓŁ PRICE

P - odciążenie i ochrona uszkodzonego miejsca

R - odpoczynek rozumiany jako ograniczenie bądź całkowite zaprzestanie aktywności

I - chłodzenie, zimne okłady lub masaż lodem powtarzane kilkakrotnie na dobę w pierwszych dniach

C - ucisk

E - uniesienie uszkodzonego miejsca poprawiające odpływ krwi

Postępowanie w fazie podostrej jest bardzo zróżnicowane i zależne od rodzaju urazu i stopnia uszkodzenia tkanek. Obejmuje ono zarówno postępowanie zachowawcze jak i operacyjne. Zarówno w jednym jak i drugim istotną rolę odgrywa kinezyterapia rozumiana jako leczenie ruchem, która ma na celu odzyskanie utraconych funkcji, poprawę koordynacji nerwowo-mięśniowej, siły oraz stabilizacji. Prowadzone postępowanie dzieli się na 3 etapy: 1) rehabilitacja pooperacyjna lub rehabilitacja wczesna po leczeniu zachowawczym, 2) rehabilitacja właściwa, 3) powrót do aktywności. Poszczególne etapy różnią się celami, metodami a także intensywnością.

Wczesny etap postępowania ukierunkowany jest na działanie przeciwbólowe, redukcję obrzęków i stopniowe odzyskiwanie prawidłowej ruchomości. Kolejny etap charakteryzuje się wzrostem trudności i intensywności prowadzonych zabiegów. Ważnym aspektem jest odbudowa siły, stabilizacji oraz koordynacji nerwowo-mięśniowej, które są niezwykle istotne w powrocie do aktywności fizycznej. Ostatni etap bazuje na czynnościach dnia codziennego bądź elementach uprawianej dyscypliny w celu wprowadzenia elementu funkcjonalnego. Jest to czas powrotu do stopniowego obciążania aparatu ruchu w dynamiczny sposób.

Reklama

Istotne zasady w postępowaniu po urazach

• okres unieruchomienia – ta faza leczenia powinna być jak najkrótsza, ponieważ długotrwałe unieruchomienie wpływa niekorzystnie na układ ruchu. W unieruchomionej części ciała dochodzi do ograniczonego przepływu krwi, co może prowadzić do powstania obrzęku i spowolnionego procesu regeneracji. Brak ruchu w stawie przez dłuższy czas prowadzi także do powstania ograniczenia ruchomości oraz atrofii mięśniowej (zanik).
• zwichnięcie stawu a nastawienie – w przypadku zwichnięć, zwłaszcza dużych stawów (ramienny, łokciowy) ważne jest ich szybkie nastawienie, ponieważ z upływem czasu dochodzi do obrzęku i rosnącego napięcia otaczających tkanek. Zaniechanie nastawienia w pierwszych godzinach (1-2 godziny) wymusza wykonanie zabiegu w znieczuleniu ogólnym pacjenta.
• klasyczny zabieg chirurgiczny/ortopedyczny vs. zabieg oszczędzający (artroskopia) – wybór metody leczenia zależny jest od decyzji lekarza prowadzącego, który na podstawie rozległości urazu dobiera najodpowiedniejszą metodę. Zabiegi oszczędzające dają szansę na szybszy powrót do zdrowia, co związane jest z mniejszymi uszkodzenia tkanek w czasie zabiegu. Jednak w przypadku rozległych urazów (złamania wieloodłamowe, złamania dużych kości z przemieszczeniem) klasyczne zabiegi są konieczne.

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, Fizjoterapeuta