Mięśnie, a jest ich blisko 500, stanowią kluczowy element funkcjonowania organizmu, umożliwiając przemieszczanie się oraz poruszanie poszczególnymi elementami ciała. Poza aspektem ruchowym, mięśnie odpowiadają także za prawidłowe funkcjonowanie narządów wewnętrznych podtrzymując podstawowe funkcje życiowe.
Ogólnie rzecz biorąc praca mięśni polega na naprzemiennym kurczeniu i rozkurczaniu się włókien mięśniowych, dzięki czemu możliwe jest wprawianie w ruch szkieletu. Jednak ze względu na dużą różnorodność dotyczącą spełnianej roli, mięśnie różnią się budową, wielkością, kształtem i typem włókien mięśniowych.
Reklama
Do naderwania bądź całkowitego zerwania włókien mięśniowych dochodzi w momencie przekroczenia granicy wytrzymałości, co najczęściej następuje w konsekwencji nadmiernego rozciągnięcia, gwałtownego ruchu bądź powtarzających się mikrourazów.
Budowa mięśni
Włókna mięśniowe mięśni szkieletowych są długimi i cylindrycznymi strukturami, otoczonymi przez sarkolemmę (błona) i wypełnionymi sarkoplazmą. W obrębie sarkoplazmy znajdują się kurczliwe włókienka, nazywane miofibrylami. Te z kolei, składają się z jeszcze cieńszych włókienek – miofilamentów, utworzonych przez dwa białka: aktyna i miozyna. Miofibryle poprzez prążki dzielą się na najmniejsze funkcjonalne jednostki mięśnia czyli sarkomery.
Pojedyncze włókna mięśniowe łączą się w większe jednostki, te natomiast w pęczki i dalej w wiązki mięśniowe, które finalnie tworzą mięsień. Każda z tych struktur otoczona jest błoną łącznotkankową - omięsna wewnętrzna, omięsna zewnętrzna, namiętna i jako ostatnia tkanka występuje powięź.
Przedstawiona budowa mięśnia jest charakterystyczna dla kurczliwej części mięśnia, czyli brzuśca, który na obu końcach przechodzi w ścięgna. Ścięgna zbudowane są przede wszystkim z tkanki łącznotkankowej, dzięki czemu są przystosowane do przenoszenia sił z brzuśca na kości, do których się przyczepiają.
Taka budowa predysponuje do występowania urazów (naderwanie, naciągnięcie) zdecydowanie najczęściej w obrębie przejścia brzuśca w ścięgno bądź przyczepu ścięgna do kości.
Reklama
Czynniki prowokujące naderwanie mięśnia
Mięśnie jak każda tkanka w ludzkim organizmie, posiadają swoją wytrzymałość na działanie różnych bodźców. W momencie przekroczenia granicy dochodzi do uszkodzenia włókien mięśniowych, a rozległość urazu zależna jest od mechanizmu oraz siły jaka zadziała na mięsień.
Najbardziej narażone na uraz są mięśnie o zaburzonej elastyczności, zbyt dużym tonusie mięśniowym bądź mięśnie osłabione. Wśród najczęstszych przyczyn prowadzących do naderwania włókien mięśniowych wymienia się:
- długotrwałe przeciążenia lub przetrenowanie prowadzące do osłabienia mięśnia i jego zmniejszonej odporności na mikrourazy
- brak rozgrzewki przed intensywną aktywnością fizyczną
- kontynuowanie aktywności pomimo znacznego zmęczenia mięśni bądź bólu
- nagły i gwałtowny ruch – szybki start, wyskok, zmiana kierunku biegu
- nadmierne rozciągnięcie mięśnia
- zaburzona koordynacja nerwowo-mięśniowa
- zaburzona równowaga mięśniowa
- dźwignięcie zbyt dużego ciężaru (silne rozciągnięcie włókien pomimo ich skurczu)
- uderzenie przy jednoczesnym silnym napięciu mięśniowym
Mechanizmy urazów:
- mechanizm bezpośredni – uderzenie, zderzenie, upadek
- mechanizm pośredni – nieprawidłowa technika wykonywania ćwiczeń, narastające zmęczenie, powtarzające się mikrourazy prowadzące do przeciążania aparatu ruchu
Reklama
Kiedy mówimy o naderwaniu?
W zależności od indywidualnej wytrzymałości oraz czynnika prowokującego uraz mięśniowy, wyróżnia się 3 stopnie uszkodzenia:
I ⁰ - uszkodzeniu ulega około 5% włókien mięśniowych. Stopień ten charakteryzuje się niewielkim obrzękiem i krwiakiem (uszkodzenie naczyń włosowatych) oraz umiarkowaną bolesnością
II⁰ – określany naderwaniem włókien mięśniowych. W wyniku urazu pojawiają się silne dolegliwości bólowe, krwiak, obrzęk, a także spadek siły mięśniowej oraz bolesność palpacyjna.
III⁰ – zerwanie włókien mięśniowych z całkowitym przerwaniem ich ciągłości. Występujące objawy mają charakter jak przy naderwaniu, jednak o zdecydowanie większej intensywności.
Diagnostyka
W zależności od siły czynnika uszkadzającego oraz indywidualnej wytrzymałości, mięsień może ulec naciągnięciu, naderwaniu bądź całkowitemu zerwaniu. We wszystkich tych przypadkach, typowym objawem jest nagły i ostry ból. Stopniowo pojawia się także obrzęk oraz przy uszkodzeniu naczyń krwionośnych, również krwiak. Poważniejsze uszkodzenia charakteryzują się bardzo bolesną palpacją miejscową oraz niemożnością wykonania ruchu (ograniczenie bólowe).
W celu różnicowania stopnia uszkodzenia bardzo przydatne okazuje się badanie USG, które pokazuje dokładnie miejsce oraz ilość uszkodzonych włókien.
Reklama
Objawy naderwania mięśnia
Naderwanie mięśnia charakteryzuje się pojawieniem nagłego bólu w obrębie uszkodzonego mięśnia. Poza bólem, który jest punktowy i kłujący, stopniowo dołączają inne dolegliwości:
- stan zapalny
- obrzęk
- krwiak
- wrażliwość palpacyjna
- nasilanie dolegliwości bólowych przy próbie napięcia mięśnia bądź nawet niewielkiego ruchu
- zagłębienie oraz zgrubienie włókien mięśniowych w miejscu uszkodzenia
- powtarzające się częste skurcze mięśnia
Profilaktyka
W związku z coraz większą popularnością aktywności fizycznej, odnotowuje się także coraz większy wzrost urazów aparatu ruchu. W dużej mierze obejmują one tkanki miękkie, w tym naciągnięcia oraz naderwania mięśniowe.
Co więc robić aby obniżyć ryzyko urazu?
Przede wszystkim przygotowywać organizm do wysiłku odpowiednią rozgrzewką. Rozgrzane mięśnie są bardziej przygotowane na nagły i nieoczekiwany bodziec, jak np. upadek, uderzenie, nagły zwrot.
Jeśli rozpoczynamy swoją przygodę ze sportem, warto skonsultować się z trenerem bądź instruktorem, w kwestii doboru form ruchu, obciążeń oraz prawidłowej techniki ćwiczeń. Zbyt duże obciążenia, zaburzona technika lub bardzo ograniczona aktywność prowadzą do przeciążania aparatu ruchu i w konsekwencji do urazu.
W przypadku regularnych treningów preferowanej dyscypliny sportu, warto jest uzupełniać treningi o różnorodne formy ruchu (wzmacnianie osłabionych grup – dążenie do równowagi mięśniowej), a także dbanie o elastyczność mięśni poprzez regularny stretching.
Reklama
Ostatnim ale bardzo ważnym aspektem profilaktyki jest „słuchanie własnego organizmu”, który bardzo często wysyła sygnały ostrzegawcze. Ignorowanie pojawiającego się bólu, narastającego zmęczenia i znużenia lub trudności w treningu jest pierwszym krokiem do kontuzji. Przerwa w treningu lub jego modyfikacja, a także zmniejszenie obciążeń często „wychodzą na zdrowie”.
Pierwsza pomoc przy naderwaniu mięśnia
Pierwszym objawem naderwania jest silny ból, do którego stopniowo dołącza krwiak oraz obrzęk, i właśnie na tych objawach powinna skupić się pierwsza pomoc przy tego typu urazach. Działania o charakterze przeciwbólowym i przeciwobrzękowym opierają się na:
- regularnych (20minut co 2-3 godziny) zimnych okładach, które mają na celu zmniejszenie obrzęku oraz działanie przeciwbólowe
- delikatnym ucisku (np. bandaż elastyczny), który ma nie dopuścić do gromadzenia się płynu i powstania obrzęku i wysięku
- elewacja czyli uniesienie kończyny, które ułatwia odpływ krwi
- ograniczeniu ruchu uszkodzonej części ciała w celu zapewnienia warunków do regeneracji
Postępowanie
Czas leczenia oraz powrót do aktywności fizycznej w dużej mierze zależne są od stopnia uszkodzenia mięśnia. Pierwszy etap postępowania obejmuje działania oparte na protokole PRICE (ochrona, odpoczynek, chłodzenie, ucisk i elewacja), a w następnej kolejności (od trzeciej doby) wprowadza się:
zabiegi fizykalne- laseroterapię – o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym oraz regeneracyjnym
- magnetoterapię – o działaniu regeneracyjnym
- ultradźwięki – o działaniu pobudzającym krążenie poprzez wibracje
- krioterapię miejscową – o działaniu przeciwbólowym
- hydroterapię – o działaniu rozluźniającym
kinesiology taping czyli plastrowanie dynamiczne zapewniające odciążenie uszkodzonego mięśnia oraz stwarzające warunki do regeneracji.- delikatne napięcia izometryczne mięśnia (napięcie izometryczne – napięcia mięśnia bez wykonywania ruchu) – powtarzane w krótkich seriach, po około 5-10 powtórzeń, bez obciążenia zewnętrznego. Ma to na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom unieruchomienia.
- masaż tkanek miękkich oraz blizny – masaż poprzez mechaniczne pobudzenie wpływa na poprawę krążenia oraz lepsze odżywienie tkanek. Natomiast masaż blizny ma na celu zwiększenie elastyczności i ruchomości.
- ćwiczenia propriocepcji (czucia głębokiego) poprawiające czucie własnego ciała – czucie położenia stawu, długości i napięcia mięśni. W wyniku urazów aparatu ruchu dochodzi do zaburzenia propriocepcji.
Reklama
Powrót do aktywności fizycznej wymaga całkowitego wyleczenia. Zbyt wcześnie podjęta aktywność stanowi duże ryzyko dla powtórnego uszkodzenia włókien mięśniowych. Należy pamiętać o tym, iż ustąpienie dolegliwości bólowych nie oznacza całkowitego wygojenia włókien. Przed podjęciem obciążenia należy wykonać kontrolne USG, które potwierdzi zakończony proces regeneracji.
Powrót do aktywności fizycznej poprzedzony jest kompleksową rehabilitacją oraz stopniowym dozowaniem obciążeń. Doskonałym uzupełnieniem treningu jest pływanie, które umożliwia pracę mięśni w warunkach odciążenia. Obciążanie mięśnia wartościami sprzed kontuzji wymaga odbudowy elastyczności, siły i stabilizacji, które zapewnią prawidłowe wykonywanie ćwiczeń.
Opracowała:
Katarzyna Kumor, mgr fizjoterapii
