Zwyrodnienie stawu ramiennego (ramienno - łopatkowego)

Staw ramienny (ramienno – łopatkowy) utworzony jest przez wydrążenie stawowe łopatki i głowę kości ramiennej. Jako staw kulisty posiada bardzo dużą ruchomość, co w znaczny sposób wpływa na możliwości funkcjonalne kończyny górnej. Za stabilność stawu odpowiedzialny jest rozbudowany układ więzadłowy wraz z mięśniami. Ze względu na dużą swobodę ruchów, staw ramienny narażony jest na liczne urazy, w tym uszkodzenia aparatu więzadłowego i mięśniowego. Konsekwencją urazów i nadmiernej eksploatacji może być przedwczesne zużycie stawu doprowadzające do powstania zmian zwyrodnieniowych w jego obrębie. Choroba zwyrodnieniowa stawu ramiennego rozwija się w wyniku uszkodzeń chrząstki stawowej, która pokrywa głowę kości ramiennej oraz panewkę łopatki. Ze względu na brak unaczynienia, komórki chrzęstne nie posiadają zdolności regeneracyjnych i nie mam możliwości ich odbudowy. Uszkodzenia chrząstki są progresywne i nieodwracalne. Z czasem degeneracji ulegają inne struktury, które również zostają objęte procesem chorobowym jak: kość pod tkanką chrzęstną, torebka stawowa, więzadła, ścięgna oraz mięśnie. Zwyrodnienie stawu ramiennego najczęściej dotyczy osób po 50 roku życia, których praca zawodowa związana jest ze znacznym obciążaniem obręczy barkowej. U ludzi młodych choroba z reguły związana jest z uprawianiem sportu.

Przyczyny

W przeciwieństwie do innych stawów, u których przyczyna choroby zwyrodnieniowej zazwyczaj ma charakter pierwotny, do zmian zwyrodnieniowych stawu ramiennego dochodzi najczęściej wtórnie. Można wyróżnić następujące przyczyny występowania choroby: przebyte wcześniej urazy, powtarzające się przeciążenia i mikrourazy stawu, niestabilność stawu, uszkodzenia powstałe w wyniku zabiegu chirurgicznego w obrębie stawu, jałowa martwica głowy kości ramiennej lub choroby ogólnoustrojowe (reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa). Pierwotny zmiany zwyrodnieniowe w stawie ramienno – łopatkowym mogą pojawiać się u osób między 50, a 60 rokiem życia. Powstają wtedy pierwsze uszkodzenia chrząstki stawowej, jednak bez większych objawów bólowych. Zdecydowanie częściej na dolegliwości bólowe związane z procesem zwyrodnieniowym skarżą się osoby, których praca zawodowa znacząco obciąża obręcz kończyny górnej. Do pojawienia się zwyrodnień predysponuje także uprawianie dyscyplin sportowych, związanych z nadmierną eksploatacją stawu (siatkówka, piłka ręczna, tenis). Duży wpływ na powstawanie choroby mają także czynniki ogólnoustrojowe jak: poziom hormonów w organizmie czy odżywianie.

Objawy

Podstawowym objawem choroby zwyrodnieniowej stawu ramiennego jest ból. W początkowym etapie może nasilać się podczas obciążania stawu i znikać w trakcie odpoczynku. Ze względu na bardzo słabe unaczynienie i unerwienie chrząstki stawowej, jej degeneracja może nie dawać objawów bólowych (choroba zwyrodnieniowa nieaktywna). Dolegliwości pochodzą najczęściej z uszkodzeń tkanek miękkich w tym: błony maziowej, torebki stawowej, więzadeł obrąbkowo -ramiennych oraz mięśni stożka rotatorów. Wczesnym objawem mogącym sugerować pojawienie się patologii jest ograniczenie zakresu ruchu oraz uczucie osłabienia kończyny. Aktywna choroba zwyrodnieniowa (duże ubytki tkanki chrzęstnej z uszkodzeniem sięgającym warstwy podchrzęstnej) związana będzie z dolegliwościami bólowymi o charakterze rozlanym i niespecyficznym, często rozchodzącymi się po całej kończynie. Mogą nasilać się w nocy. Chorobie zwyrodnieniowej zazwyczaj towarzyszą okresowe wysięki. W zaawansowanych stadiach pojawiają się zaniki mięśniowe oraz duże ograniczenia ruchomości.

Rozpoznanie

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawu ramiennego jest możliwe na podstawie szczegółowego wywiadu, badania klinicznego oraz występujących objawów. Diagnostyka powinna być rozszerzona o badanie RTG (radiologiczne), które w przypadku występowania zmian degeneracyjnych ujawni zmniejszenie przestrzeni stawowej oraz zagęszczenia w warstwie kości znajdującej się zaraz pod chrząstką. W bardziej zaawansowanych zmianach mogą uwidocznić się również wyrośla kostne (osteofity). Przy niewielkich zwyrodnieniach, szczególnie u lodzi młodych, zdjęcia rentgenowskie często nie wykazują zmian. Warto wykonać wówczas inne badania obrazowe jak: badanie rezonansem magnetycznym (MRI) lub tomografię komputerową, które dużo dokładniej ocenią struktury kostno - chrzęstne.

Leczenie / Fizjoterapia

Całkowite wyleczenie choroby zwyrodnieniowej nie jest możliwe. Zazwyczaj ma ona tendencje do progresji, z biegiem  czasu doprowadzając do niesprawności, znacznych objawów bólowych oraz pogorszenia jakości życia. Zastosowanie odpowiedniego leczenia może wpłynąć na złagodzenie dolegliwości, zachowanie dotychczasowej aktywności oraz spowolnienie tempa rozwoju zmian zwyrodnieniowych. Leczenie zwyrodnień stawu ramienno – łopatkowego zazwyczaj rozpoczyna się od postępowania zachowawczego. W fazie zaostrzeń dolegliwości bólowych obowiązują działania przeciwbólowe i przeciwzapalne. W tym czasie należy odciążyć staw oraz ograniczyć jego aktywność. Stosuje się także okłady z lodu, farmakoterapię ( niesteroidowe leki przeciwzapalne) oraz zabiegi z zakresu fizykoterapii (krioterapia, pole magnetyczne, ultradźwięki, laser). Po wyciszeniu objawów ostrych wprowadza się ćwiczenia lecznicze (kinezyterapię), których celem będzie usprawnienie chorego stawu. W tym czasie stosuje się ćwiczenia wzmacniające i uelastyczniające mięśnie w okolicy stawu oraz zwiększające zakres jego ruchomości. Wdraża się również trening kontroli nerwowo – mięśniowej oraz czucia głębokiego stawu (propriocepcji). Dodatkowo pomocne mogą być zabiegi terapii manualnej oraz masaż tkanek głębokich, które zwiększą ruchomość stawu, a także rozluźnia napięte struktury okołostawowe. W przypadku znacznego nasilenia objawów wykonuje sie punkcję stawu oraz podaje się lek bezpośrednio do jego wnętrza (glikokortykosteroidy). Kiedy zmiany zwyrodnieniowe są bardzo zaawansowane, a leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, należy rozważyć leczenie operacyjne. Zabieg polega na wycięciu chorego stawu i wstawieniu endoprotezy. W przeciwieństwie do innych stawów (kolanowy, biodrowy), tego typu zabiegi wykonuje się rzadko. Jednak w niektórych przypadkach jest to jedyny sposób na poprawę funkcjonowania stawu, a przede wszystkim pozbycie się uporczywych i trudnych do zniesienia dolegliwości bólowych.

Podsumowanie

Zwyrodnienie stawu ramiennego powstaje w wyniku uszkodzenia powierzchni stawowych głowy kości ramiennej oraz panewki łopatki. Chrząstka, która jest strukturą bardzo słabo unerwioną i unaczynioną nie posiada zdolności regeneracyjnych, dlatego jej degeneracja jest procesem nieodwracalnym. Kolejno procesem chorobowym objęte są tkanki okołostawowe (więzadła, ścięgna, mięśnie) oraz warstwa podchrzęstna. Do zmian zwyrodnieniowych w obrębie stawu ramiennego najczęściej dochodzi wtórnie, na skutek przebytych urazów lub sumowania mikrourazów. Zwyrodnienia mogą być również następstwem chorób ogólnoustrojowych np. reumatoidalnego zapalenia stawów. Pierwotne zmiany dotyczą głównie osób starszych po 60 roku życia. Czynnikami predysponującymi do powstania choroby są: praca zawodowa związana z znacznym obciążaniem kończyn górnych oraz uprawianie dyscyplin sportowych, w których dochodzi do nadmiernej eksploatacji obręczy barkowej (piłka ręczna, siatkówka). Pierwszymi objawami mogącymi sugerować rozwój patologii są ograniczenia ruchomości stawu oraz dolegliwości bólowe nasilające się podczas obciążenia. W zaawansowanych zmianach może dochodzić do zaników mięśniowych oraz znacznych ograniczeń zakresu ruchu w stawie. Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu klinicznym oraz charakterystycznych objawach. Dodatkowo wymagane jest badanie RTG, gdzie na zdjęciach powinno uwidaczniać się zwężenie szpary stawowej, zagęszczenie warstwy podchrzęstnej oraz wyrośla kostne. W niektórych przypadkach niezbędne jest badanie rezonansem magnetycznym lub tomografia komputerowa. Całkowite wyleczenie zwyrodnień nie jest możliwe, natomiast zastosowanie odpowiedniego leczenia może wpłynąć na poprawę komfortu życia, utrzymanie sprawności fizycznej oraz spowolnienie postępu choroby. W stanach zaostrzeń dolegliwości stosuje się zasady postępowania przeciwbólowego i przeciwzapalnego. W tym czasie obowiązuje odciążenie stawu, zmniejszenie jego aktywności oraz okłady z lodu, a także zabiegi fizykoterapeutyczne (krioterapia, ultradźwięki, pole magnetyczne). Po opanowaniu stanu ostrego, wdraża się kinezyterapię (ćwiczenia lecznicze) mające na celu wzmocnienie stawu oraz zwiększenie jego ruchomości. Pomocniczo stosuje się także masaż tkanek głębokich oraz terapie manualną. W przypadku znacznych zmian zwyrodnieniowych i braku efektów postępowania zachowawczego, wskazane jest leczenie operacyjne. Zabieg polega na usunięciu chorego stawu i wstawieniu w jego miejsce endoprotezy (sztuczny staw). Tego typu zabiegi na stawie ramiennym należą do rzadkości, jednak w niektórych przypadkach są niezbędne do prawidłowego, względnie bezbólowego funkcjonowania obręczy barkowej.

Autor:
Radosław Biały
mgr Fizjoterapii