Fizjoterapia po Covid-19

Wirus Sars-CoV-2 to wirus, który w 2019 roku pojawił się w Chinach i od tego czasu bardzo mocno "namieszał" na całym świecie. Pandemia Covid-19 objęła swoim zasięgiem praktycznie wszystkie kraje i zebrała ogromne żniwa. Poza przypadkami śmiertelnymi, dużym wyzwaniem dla służby zdrowia są liczne powikłania z którymi zmagają się ozdrowieńcy. 

Wśród najpoważniejszych problemów pocovidowych wymienia się ostrą niewydolność oddechową, niewydolność wielonarządową, zapalenie mięśnia sercowego czy ostrą chorobę nerek. Stopień nasilenia powikłań oraz okres ich utrzymywania, nadal nie są dokładnie zbadane ani określone.

Liczba osób zmagających się z różnego rodzaju powikłaniami jest na tyle duża, iż wprowadzone zostały kompleksowe programy rehabilitacyjne. Przeciwdziałanie negatywnym skutkom Covid-19 obejmuje zarówno samodzielne ćwiczenia ukierunkowane na poprawę wydolności, jak i kompleksową rehabilitację realizowaną w ramach NFZ.

W dalszej części artykułu opisane zostaną możliwości skorzystania z programu rehabilitacyjnego jak i metody samodzielnego powrotu do zdrowia.  

 

Najczęstsze zmiany po koronawirusie Covid-19

Rosnąca liczba osób chorujących na Covid-19 sprawia, iż naukowcy mają coraz więcej informacji na temat możliwości zarażenia, przebiegu choroby oraz powikłań pocovidowych.  Po wielu miesiącach walki z Covid-19 wiemy już, że zarówno przebieg jak i późniejsze zmiany w organizmie bywają bardzo zróżnicowane.  Wśród najczęstszych powikłań pocovidowych wymienia się:

• objawy sercowo-naczyniowe, takie jak: ucisk i/lub ból w klatce piersiowej, kołatanie serca
• objawy ze strony układu oddechowego, takie jak: duszności
• objawy neurologiczne, takie jak: zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią, bóle głowy, zaburzenia snu, zawroty głowy oraz objawy neuropatii obwodowej (mrowienie, drętwienie)
  Objawy te określane są mianem tzw. "mgły pocovidowej"
• objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak: zmniejszony apetyt, biegunka, nudności czy dolegliwości bólowe brzucha
• objawy depresji i lęku
• bóle stawów i mięśni
• ogólne zmęczenie
• gorączka
• wysypki skórne
• objawy laryngologiczne takie jak: szumy udane, utrata smaku i/lub węchu, bóle gardła, zawroty głowy

Objawami, które powinny zaniepokoić i zmotywować do podjęcia kroków w celu przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki są przede wszystkim:

• przewlekły i uporczywy kaszel
• przewlekłe i nasilone zmęczenie
• nietolerancja wysiłku fizycznego
• omdlenia, utrata przytomności
• obrzęki kończyn dolnych (ryzyko zakrzepicy żył głębokich)
• zaburzenia rytmu serca
• skoki ciśnienia tętniczego

Obecna wiedza na temat Covid-19 wskazuje, iż wymienione powyżej objawy mogą się utrzymywać nawet do 12 tygodni od zachorowania.  

 

Samodzielna rehabilitacja dla ozdrowieńców po Covid-19

Głównym założeniem rehabilitacji pocovidowej jest niwelowanie negatywnych skutków choroby. W przypadkach nasilonych powikłań bądź ciężkiego przechorowania Covid-19 (włącznie z pobytem w szpitalu) zalecane jest podejmowane jakichkolwiek działań pod opieką lekarską. Natomiast przebieg bezobjawowy lub łagodny oraz dobry stan zdrowia, pozwalają na podejmowanie samodzielnej próby powrotu do zdrowia. 

Dobór odpowiednich form ruchu oraz ich nasilenia, zależny jest od kilku czynników:

• poziomu wytrenowania
• wieku
• aktualnego stanu zdrowia
• aktualnej tolerancji na wysiłek

Analizując najczęstsze problemy z jakimi zmagają się pacjenci po Covid-19, istotną częścią podejmowanych aktywności powinny być:

Ćwiczenia oddechowe

Stanowią bardzo istotny punkt rehabilitacji ze względu na częste i nasilone objawy ze strony układu oddechowego, w trakcie i po przechorowaniu Covid-19.

Ćwiczenia te, poprzez naukę kontrolowanego i świadomego oddechu, przynoszą wiele korzyści. Przede wszystkim, mowa tu o zwiększeniu pojemności płuc, poprawie wydolności mięśni oddechowych, a co za tym idzie przywróceniu prawidłowej ruchomości klatki piersiowej oraz mobilizacji przepony. Poprawa jakości oddychania ma istotny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, w tym również na poprawę jakości snu oraz lepszą regenerację.

W przypadku Covid-19 i duszności, które towarzyszą wielu pacjentom, świadomy i głęboki oddech pozwala lepiej radzić sobie z atakami duszności, a także korzystnie wpływa na odkrztuszanie zalegającej wydzieliny, co zmniejsza ryzyko kolejnych infekcji.

Ćwiczenia oddechowe uczą pacjenta oddychania różnymi torami: piersiowym, przeponowym lub mieszanym. Ćwiczenia te wymagają skupienia uwagi na własnym ciele, wyciszenia i wsłuchania się w swój organizm.

Przykładowe ćwiczenia oddechowe

1. Nauka oddechu poszczególnymi torami - pozycja leżenia tyłem ze zgiętymi kończynami dolnymi:

• tor piersiowy - pacjent układa swoje ręce na dolnych żebrach. Wdech z intencją rozepchania rąk na boki. Wydech wykonany swobodnie ze ściągnięciem żeber do siebie.
• tor przeponowy - pacjent układa swoje ręce na brzuchu. Wdech skierowany do brzucha (ręce na brzuchu unoszą się). Wydech ze świadomym napięciem mięśni głębokich i "wciągnięciem" brzucha.
• *tor mieszany- pacjent wykonuje wdech skierowany jednocześnie do klatki piersiowej jak i brzucha. Przy wydechu próbuje zaaktywizować zarówno brzuch i klatkę piersiową (ściągnięcie żeber z wciągnięciem brzucha).

2. Głęboki oddech z otwarciem ramion - pozycja siedząca lub stojąca. Pacjent wykonując wdech "otwiera" jednocześnie klatkę piersiową przez przeniesienie ramion na boki i ściągnięcie łopatek.  Przy wydechu ręce wracają do przodu, pacjent zaokrągla plecy. Ćwiczenie należy wykonywać powoli z akcentem poszczególnych faz oddechu.

3. Głęboki oddech z pracą ramion- pozycja klęku podpartego (pozycja czworaka). Pacjent wykonując wdech, przenosi jednocześnie wyprostowaną rękę bokiem w górę. Na wydechu wraca do pozycji klęku podpartego. W trakcie kolejnego wdechu wykonuje ten sam ruch drugą ręką. Ćwiczenie należy wykonywać powoli z akcentem poszczególnych faz oddechu.

Wymienione wyżej ćwiczenia oddechowe można i nawet trzeba wprowadzać do codziennej aktywności. Warto modyfikować ćwiczenia poprzez ruchy kończyn górnych, dolnych czy tułowia, w zależności od naszych problemów i ograniczeń

Pozycje ułożeniowe

Pozycje ułożeniowe znajdują zastosowanie u osób, u których dużym problemem po Covid-19 są duszności.

Brak tchu nasila uczucie niepokoju i lęku, dlatego w sytuacji napadu duszności ważne jest aby poza przyjęciem pozycji ułatwiającej oddychanie, spróbować się uspokoić poprzez ćwiczenia oddechowe. 

Pozycje ułożeniowe zalecane przy dusznościach:

• pozycja leżenia bokiem, że zgiętymi kończynami dolnymi. Tułów i głowa ułożone wyżej, na poduszkach
• pozycja siedząca z pochyleniem tułowia do przodu i podparciem przedramion na udach
• pozycja siedząca z pochyleniem tułowia do przodu - zaleca się usiąść przed stołem z oparciem głowy na poduszce umieszonej na stole. Kończyny górne luźno w zwisie.
• pozycja stojąca z pochyleniem tułowia do przodu i podparciem kończyn górnych na krześle

 

Szeroko rozumiana kinezyterapia, czyli leczenie ruchem (ćwiczenia wzmacniające, rozciągające, mobilizacyjne, a także ćwiczenia pobudzające układ sercowo-naczyniowy

Kinezyterapia czyli bardzo szeroki dział fizjoterapii, zajmujący się leczeniem za pomocą ruchu. Dobór form ruchu oraz ich intensywność  uzależniony jest od przebiegu choroby oraz aktualnego stanu zdrowia pacjenta. 

Aktualne zalecenia mówią, iż powrót do aktywności powinien odbywać się etapowo, ze stopniowym wzrostem obciążeń oraz monitorowaniem podstawowych parametrów.
Wśród całej gamy aktywności fizycznych zaleca się dla pacjentów pocovidowych następujące formy ruchu:

Aktywności pobudzające układ sercowo-krążeniowy, takie jak: jazda na rowerze stacjonarnym, orbitrek, wioślarz oraz aktywności na świeżym powietrzu: spacery, marszobiegi, Nordic Walking

Aktywności te mają na celu poprawę wydolności organizmu, w tym również poprawę tolerancji na wysiłek. Pobudzona zostaje wentylacja płuc, co w konsekwencji powinno prowadzić do lepszego zaopatrzenia narządów w tlen. Dobierając intensywność wysiłku należy pamiętać o kilku zasadach:

• aktywność nie powinna wywołać uczucia bardzo silnych duszności, bólu w klatce piersiowej ani zawrotów głowy
• jeśli jest taka możliwość należy monitorować tętno wysiłkowe i próbować pracować w przedziale około 60-65% tętna maksymalnego (chyba że zalecenia lekarskie są inne)
• czas aktywności należy dobierać indywidualnie, bazując na własnych odczuciach. Początkowo może być to 15 minut, które stopniowo należy wydłużać
• zalecane jest zmienianie aktywności, tak by kłaść nacisk na wszystkie partie ciała

 

Ćwiczenia wzmacniające mają za zadanie wzmocnić mięśnie osłabione. W przypadku osób po Covid-19 zalecamy ćwiczenia z oporem własnego ciała lub z niewielkim oporem zewnętrznym (taśmy elastyczne, hantle).

Ćwiczenia mobility i streching to spokojnie ćwiczenia, których celem jest poprawa zakresów ruchomości oraz elastyczności tkanek. Ćwiczenia te wymagają koncentracji na własnym ciele i oddechu, co wymaga wyciszenia i skupienia uwagi. Aspekty te są istotne dla osób borykających się z problemami z koncentracją czy dusznościami.

• klęk podparty z oparciem przedramion na krześle/piłce fitness - pacjent opuszcza klatkę piersiową do momentu pojawienia się uczucia rozciągania, następnie wykonuje rytmicznie z oddechem unoszenie i opuszczanie klatki piersiowej
• pozycja stojąca  z kończynami górnymi wyciągniętymi do przodu, w rękach laska gimnastyczna (kijek). Przenoszenie kończyn górnych w górę, następnie za głowę, powrót w górę i do przodu. Dodatkowo dołożyć można ruchy skrętne tułowia.
• pozycja leżenia bokiem, kończyna dolna ułożona wyżej zgięta, kolano wysunięte do przodu. Kończyna górna wyciągnięta w górę. Pacjent wykonuje wdech i z wydechem przenosi kończynę górną za siebie, próbując sięgnąć dłonią jak najdalej.

Wznowienie aktywności fizycznej po Covid-19

1. przebieg bezobjawowy lub łagodny - około 10 dni od ostatnich objawów
2. przebieg umiarkowany, bez powikłań sercowych i płucnych- około 14 dni od ostatnich objawów
3. przebieg ciężki, z powikłaniami sercowymi i/lub płucnymi - około 2-3 miesięcy od ostatnich objawów

W przypadku wystąpienia zapalenia mięśnia sercowego, zakaz aktywności fizycznej może obejmować okres nawet 6 miesięcy.

Kompleksowa rehabilitacja po Covid-19

Rosnąca liczba osób zmagających się z powikłaniami po przechorowaniu Covid-19 wymusiła powstanie ogólnopolskiego programu kompleksowej rehabilitacji.

Na dzień dzisiejszy program gwarantuje od 2 do 6 tygodni rehabilitacji, realizowanej w formie ambulatoryjnej bądź uzdrowiskowej.  Kwalifikacji do programu dokonuje lekarz, na podstawowe wyników badań, po zakończeniu ostrej fazy choroby:

• RTG klatki piersiowej
• EKG
• morfologii krwi

Program rehabilitacji pocovidowej obejmuje całe spectrum zabiegów, które dobierane są indywidualnie do stanu zdrowia pacjenta i obejmują:

• ćwiczenia oddechowe
• ćwiczenia efektywnego kaszlu
• ćwiczenia ogólnoustrojowe
• trening wytrzymałościowy
• trening marszowy
• opukiwanie/ oklepywanie klatki piersiowej
• drenaże ułożeniowe
• inhalacje
• zabiegi fizykalne (według indywidualnych wskazań)
• hydroterapia
• treningi relaksacyjne
• leczenie dietetyczne

 

Prowadzone postępowanie monitorowane jest w trakcie przez lekarzy i fizjoterapeutów. Oceniany jest również stan zdrowia pacjenta, przed rozpoczęciem oraz po zakończeniu programu. Do oceny wykorzystywane są próby wysiłkowe z oceną tolerancji wysiłkowej, spirometria czy testy oceniające stopień nasilenia duszności. 

 

Zasady bezpieczeństwa- samodzielna rehabilitacja

Samodzielna rehabilitacja musi być przede wszystkim bezpieczna, co wiąże się z przestrzeganiem kilku prostych zasad:

• aktywność fizyczna musi być poprzedzona odpowiednią rozgrzewką
• w trakcie wysiłku fizycznego należy pić wodę
• ćwiczenia powinny być wykonywane na odpowiednim poziomie aktywności, co jesteśmy w stanie określić na podstawie utraty tchu. Uczucie braku tchu jest czymś zupełnie naturalnym w trakcie aktywności fizycznej- nie jest szkodliwe. Jeśli w trakcie aktywności jesteśmy w stanie spokojnie rozmawiać, oznacza to że możemy zwiększyć intensywność wykonywanych ćwiczeń. Umiarkowana lub nawet lekko nasilona utrata tchu w trakcie ćwiczeń, pozwala nam "budować " wydolność i zmniejszać ataki duszności na co dzień. 

Ćwiczenia należy przerwać gdy pojawiają się:

• nudności
• zawroty głowy
• bóle w klatce piersiowej
• ciężka duszność
• nasilenie dolegliwości bólowych

Autor: mgr Katrzyna Kumor, fizjoterapeuta