Dysplazja stawu biodrowego

Dysplazja z łaciny oznacza „dys” – zły, „plassein” – kształtować lub tworzyć, co można rozumieć jako nieukształtowany bądź nieprawidłowo wykształcony. Mówiąc o dysplazji stawu biodrowego zaburzenie może obejmować zarówno panewkę stawu jak i głowę kości udowej. W prawidłowych warunkach struktury tworzące staw powinny pasować do siebie jak puzzle, natomiast w przypadku dysplazji albo panewka stawu okazuje się zbyt płytka albo głowa kości udowej nie jest odpowiednio zaokrąglona. Brak dopasowania do siebie elementów grozi ryzykiem powikłań w postaci zwichnięć lub trwałych uszkodzeń struktur stawu oraz sąsiadujących tkanek miękkich.

Obecne standardy postępowania pozwalają na wczesne wykrycie zaburzeń, co pozytywnie wpływa na wyniki leczenia.

Anatomia stawu biodrowego

Staw biodrowy jest stawem kulisto-panewkowym, utworzonym przez głowę kości udowej oraz panewkę (kość miedniczna) wraz z pogłębiającym ją obrąbkiem stawowym. Powierzchnie stawowe pokryte są grubą warstwą chrząstki szklistej, która umożliwia swobodny i płynny ruch głowy kości udowej w panewce. 
Staw wzmocniony jest grubą i silną torebką stawową oraz więzadłami: 

• więzadło łonowo-udowe 
• więzadło biodrowo-udowe
• więzadło kulszowo-udowe
• więzadło głowy kości udowej

W stawie odbywają się ruchy w płaszczyźnie czołowej (odwodzenie/przywodzenie), strzałkowej (zginanie/prostowanie) oraz poprzecznej ( rotacja zewnętrzna/rotacja wewnętrzna). Występuje także ruch będący połączeniem wszystkich powyższych - obwodzenie.

Aby jednak staw mógł funkcjonować prawidłowo, a ruchomość była pełna i bezbolesna muszą zostać spełnione pewne warunki: 
* prawidłowa budowa kostna (dopasowanie głowy kości udowej do panewki stawu)
* prawidłowy stan chrząstki szklistej oraz odpowiednia ilości płynu maziowego 
* elastyczna torebka stawowa
*prawidłowo funkcjonujące mięśnie (odpowiednia siła, elastyczność i koordynacja nerwowo-mięśniowa)

Reklama

Czynniki ryzyka

Etiopatologia dysplazji stawu biodrowego nie do końca jest poznana, istnieją natomiast czynniki ryzyka przyczyniające się do powstania schorzenia:

• płeć – zdecydowanie częściej dysplazja występuję u dziewczynek (nawet 8 na 10 przypadków)
• przebieg ciąży – niewielka ilość wód płodowych sprawia, iż dziecko ma zaburzoną swobodę ruchów
• zachorowania w rodzinie – prawdopodobieństwo wystąpienia dysplazji rośnie (nawet pięciokrotnie) jeśli schorzenie występowało w poprzednim pokoleniu
• ułożenie dziecka w czasie narodzin – ułożenie miednicowe dziecka wpływa niekorzystnie na stawy biodrowe. Podczas skurczów dochodzi do dużych sił oddziałujących na kończyny dolne, co może doprowadzać do nadmiernego rozciągnięcia tkanek oraz uszkodzeń w obrębie stawu.
• pierwsza ciąża – około 6 na 10 przypadków dysplazji dotyczy dzieci z pierwszej ciąży, co może być związane z mniejszą elastycznością macicy w stosunku do kolejnych ciąż. Mniejsza elastyczność macicy, podobnie jak mniejsza ilość wód płodowych, wpływa na ograniczoną swobodę ruchów dziecka.
• inne nieprawidłowości – wcześniactwo, duża masa urodzeniowa dziecka (powyżej 5 kg), porażenie mózgowe, zaburzenia układu nerwowego lub mięśniowego

Reklama

Diagnostyka dysplazji stawów biodrowych

Diagnostyka powinna obejmować przesiewowe badania ultrasonograficzne, a także badania kliniczne. Przeprowadzane badania ukierunkowane są na wykrycie zaburzonej stabilności stawu oraz nieprawidłowości rozwojowych struktur tworzących staw. Ze względu na możliwe powikłania w postaci podwichnięć, zwichnięć oraz zaburzeń strukturalnych, bardzo ważne w okresie noworodkowym są regularne badania diagnostyczne. W ciągu pierwszych 6 miesięcy życia wykonywane są zarówno badania USG, a także badania objawów Ortolaniego i Barlowa:

• badanie objawu Ortolaniego (przeskakiwania) - wykonywane w pozycji leżenia tyłem ze zgiętymi stawami kolanowymi i biodrowymi do kąta prostego. Lekarz wykonuje odwodzenie a następnie rotuje podudzia na zewnątrz i do wewnątrz, jednocześnie kciukiem wywierając nacisk na uda do tyłu i w dół. Przy zwichniętym stawie, głowa kości udowej "wyskakuje" z panewki stawu.
• badanie objawu Barlowa – badanie przeprowadza się osobno dla każdego stawu, zaczynając od lewego. W leżeniu na plecach, lekarz jedną ręką utrzymuje miednicę – kciuk w okolicy spojenia łonowego, pozostałe palce stabilizują miednicę na kości krzyżowej. Druga ręka utrzymuje udo – kciuk ułożony na przyśrodkowej stronie, pozostałe palce w okolicy pośladkowo-krętarzowej. Badający wywiera nacisk na udo ku tyłowi, próbując przemieścić głowę kości udowej – możliwość przemieszczenia wskazuje na dodatni test.

W następnych miesiącach życia ze względu na ustępującą niestabilność stawów, coraz większe zastosowanie ma badanie odwodzenia stawów. Około 18 miesiąca życia analizuje się również chód dziecka oraz wykonuje się pomiary długości kończyn (bezpośredni, pośredni).

• badanie odwodzenia – badanie przeprowadzane w pozycji leżenia tyłem, w podobny sposób jak badanie objawu Ortolaniego. Kończyny odwodzone są do momentu sprężystego oporu – orientacyjnie ocenia się kąt pomiędzy udami a płaszczyzną ciała dziecka. Wartości poniżej 60⁰ oznaczają dodatni wynik testu.

• pomiary kończyn dolnych – pomiary wykonywane są w pozycji leżenia tyłem z kończynami dolnymi swobodnie wyprostowanymi:

Bardzo istotnym badaniem diagnostycznym jest USG, które pozwala ocenić stopień dojrzałości stawu. Do oceny wykorzystuje się skalę Graffa, która na podstawie oceny kątów rozróżnia:

• staw biodrowy dojrzały w stosunku do wieku rozwojowego
• staw biodrowy fizjologicznie niedojrzały (wymagający kontroli po 3 miesiącu życia)
• staw biodrowy dysplastyczny
• staw biodrowy dyslokujący (niestabilny)
• staw biodrowy podwichnięty i zwichnięty

 

Postępowanie w przypadku dysplazji

W związku z tym, iż dysplazja nieleczona nie znika samoistnie, a wręcz przeciwnie postępuje i prowadzi do poważnych i nieodwracalnych zmian, istotną rolę odgrywa wczesne postępowanie lecznicze. Nieprawidłowo wykształcona panewka nie jest w stanie utrzymać głowy kości udowej co doprowadza do jej powolnego wysuwania się, a w dalszej konsekwencji do całkowitej utraty kontaktu pomiędzy powierzchniami stawowymi – zwichnięcie.

Celem leczenia jest utrzymanie głowy kości udowej w panewce stawu, umożliwiając prawidłowe kształtowanie się panewki do głowy kości udowej,  a także zapewniając warunki do prawidłowego rozwoju tkanek miękkich stawu biodrowego (więzadła, mięśnie).

Metody leczenia zależne są od stopnia zaawansowania zmian:

• staw biodrowy fizjologicznie niedojrzały wymaga postępowania w postaci szerokiego pieluchowania i regularnych kontroli. Badanie około 12 tygodnia życia pozwala ocenić stopień rozwoju stawu i ewentualnie podjąć dalsze kroki w leczeniu (leczenie odwodzące) bądź w przypadku prawidłowego rozwoju zakończyć postępowanie.
• staw biodrowy dysplastyczny kwalifikuje się do leczenia zachowawczego, w postaci stosowania ortez odwodzących – szelki Pavlika, rozwórka Koszli czy szyna Tubingera.
• staw biodrowy podwichnięty/zwichnięty wymaga interwencji w postaci nastawienia w znieczuleniu ogólnym, a następnie unieruchomienia obu kończyn dolnych wraz ze stawami biodrowymi. Nastawienie najczęściej poprzedzone jest kilkutygodniowym wyciągiem pośrednim za kończyny dolne.

 

Najlepsze ustawienie kończyn dolnych dla panewki stawu to:

• odwiedzenie
• zgięcie
• rotacja wewnętrzna

Leczenie zachowawcze w wielu przypadkach okazuje się skuteczne, jednak w sytuacji kiedy postępowanie nie przynosi zamierzonych efektów, podejmowana jest decyzja o interwencji chirurgicznej. Zabiegi operacyjne ukierunkowane są na korekcję panewki stawu biodrowego.

Konsekwencje nieleczonej dysplazji stawu biodrowego

Dysplazja nieleczona lub leczona w sposób nieprawidłowy powoduje istotne zaburzenia w funkcjonowaniu stawu biodrowego w życiu dorosłym. Związane jest to z wieloletnim procesem uszkadzania chrząstki stawowej, który w konsekwencji prowadzi do zmian o charakterze wytwórczym (osteofity) a także do stopniowego narastania dolegliwości bólowych. Nieprawidłowa biomechanika stawu biodrowego ma również swoje odzwierciedlenie w sąsiadujących stawach: kolanowy, skokowy oraz stawy kręgosłupa. Kolejnym istotnym problemem okazują się zaburzenia tkanek miękkich, które w wyniku dysbalansu mięśniowego ulegają przykurczom bądź zanikom i osłabieniom.

W związku z powyższym, w miarę upływu czasu pojawiają się:

• ograniczenia ruchomości w stawie biodrowym
• dolegliwości bólowe w stawie biodrowym, kręgosłupie lędźwiowym oraz kończynie dolnej
• obrzęki
• zniekształcenie obrysu stawu biodrowego
• utykanie

Charakterystyczne jest to, iż pojawiający się ból, początkowo nasila się w trackie aktywności fizycznej i samoistnie ustępuje. Jednak z czasem dolegliwości są coraz bardziej nasilone, występują z większą częstotliwością i doprowadzają do zaburzania chodu.

Reklama

Terapia osób dorosłych po przebytej dysplazji stawu biodrowego

Nieleczona w dzieciństwie dysplazja może być przyczyną różnych dolegliwości. W zależności od indywidualnego stanu pacjenta i zgłaszanych problemów, dobiera się metody postępowania. Głównym celem leczenia powinno być przywrócenie prawidłowych warunków w stawie, tj. odzyskanie prawidłowych zakresów ruchu, poprawa elastyczności tkanek oraz przywrócenie równowagi mięśniowej. Często w wyniku dysplazji dochodzi także do asymetrii w obrębie miednicy oraz kręgosłupa, co również wymaga uwagi podczas terapii. 

Poza prowadzoną terapią ważną rolę odgrywa również autoterapia, która obejmuje ćwiczenia, pozycje rozluźniające oraz mobilizacje. 

1. ćwiczenia stawu biodrowego

 

 

 

2. pozycje rozluźniające (siady) 

 

3. mobilizacje (roller/piłeczka)

 

 
Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta