Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa

Choroba zwyrodnieniowa stanowi obecnie jeden z największych problemów społecznych. Na dolegliwości bólowe oraz spadek jakości życia skarży się coraz więcej ludzi. Zmiany zwyrodnieniowe rozumiane jako zużywanie się struktur aparatu ruchu są naturalnym procesem, problemem jednak okazuje się zbyt wczesne pojawianie się pierwszych objawów oraz szybkość ich narastania.

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa objawia się przede wszystkim dolegliwościami bólowymi oraz ograniczeniami ruchowymi. Rozległe zmiany mogą dodatkowo podrażniać struktury nerwowe, co prowadzi do rozwoju zaburzeń neurologicznych.

W wielu przypadkach skuteczne okazuje się postępowanie zachowawcze, które oparte jest o zmianę codziennych nawyków, naukę prawidłowych wzorców ruchowych, a także terapię manualną oraz zabiegi z zakresu fizykoterapii. W zaawansowanych zmianach, prowokujących silne i niereagujące na terapię dolegliwości, konieczne okazuje się leczenie operacyjne.

Reklama

Anatomia kręgosłupa

Kręgosłup stanowi pewnego rodzaju „rusztowanie” dla ludzkiego ciała, chroniąc jednocześnie znajdujący się wewnątrz rdzeń kręgowy. Zbudowany jest z kręgów oraz ich połączeń, które dzielą się na 5 odcinków (szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy oraz kość guziczną).

Najbardziej masywne są kręgi lędźwiowe, mniejsze w odcinku piersiowym, a najdelikatniejsze w odcinku szyjnym. Kręgi w odcinku krzyżowym są zrośnięte, tworząc kość krzyżową, podobnie jak w przypadku kości guzicznej. Kręgi w poszczególnych odcinkach różnią się między sobą, ale posiadają również części wspólne, jak trzon kręgowy (część przednia) oraz łuk kręgowy (część tylna). Dodatkowo występują wyrostki poprzeczne, kolczyste oraz stawowe, górne i dolne, które stanowią połączenia pomiędzy poszczególnymi kręgami.

Przestrzeń pomiędzy trzonem a łukiem nazywana jest otworem kręgowym i razem z  sąsiadującymi kręgami tworzą kanał kręgowy, w którym biegnie rdzeń.

Czym jest choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa?

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa jest degeneracyjnym schorzeniem struktur kręgosłupa, które w przebiegu procesu zwyrodnieniowego ulegają nieodwracalnym zmianom. Przedwczesnemu zużyciu ulegają stawy oraz krążki międzykręgowe. Dochodzi do uszkodzenia chrząstek stawowych oraz przebudowy tkanki kostnej, czego wynikiem są wyrośla kostne (osteofity) oraz torbiele podchrzęstne. W konsekwencji powyższych zmian dochodzi do drażnienia tkanki kostnej (dolegliowości bólowe), a także ograniczenia ruchomości stawów oraz objawów neurologicznych. Zmiany zwyrodnieniowe obejmować mogą również więzadło żółte, które wraz z rozwijającym się procesem ulega pogrubieniu i usztywnieniu.

Przyczyny zmian zwyrodnieniowych

Choroba zwyrodnieniowa dotyka przede wszystkim osoby starsze (duże nasilenie zmian po 60 roku życia), choć obecne badania wskazują iż coraz młodsze osoby skarżą się na dolegliwości bólowe, będące konsekwencją zmian zwyrodnieniowych. Tego typu zmiany mogą rozwijać się już u osób po 25 roku życia, czynnikami, które predysponują do tak wczesnego zużywania się aparatu ruchu są:

• nadwaga
• zaburzona biomechanika stawów
• powtarzające się przeciążenia (aktywność fizyczna, praca zawodowa, złe nawyki w codziennym życiu)
• urazy

Przewlekłe drażnienie struktur narządu ruchu jest przyczyną procesu zapalnego, który w konsekwencji uszkadza struktury stawowe oraz tkanki miękkie.

Wśród innych przyczyn powodujących zmiany zwyrodnieniowe wymienia się:

• czynniki wrodzone
• poziom hormonów
• wiek

Reklama

Jak dbać o narząd ruchu aby opóźnić zmiany zwyrodnieniowe

W związku z tym, iż na chorobę zwyrodnieniową „pracujemy” całe życie, warto wprowadzać działania profilaktyczne jak najwcześniej. Przede wszystkim należy uświadomić sobie co nam szkodzi i jak zmienić swoje codzienne życie.

Zmiany zwyrodnieniowa mają charakter przeciążeniowy i najczęściej są wynikiem powtarzających się mikrourazów i dlatego modyfikacji wymagają aktywności dnia codziennego (praca zawodowa, aktywności fizyczne, prace domowe czy nawet relaks).

Wśród działań profilaktycznych zaleca się przede wszystkim:

• regularna i umiarkowana aktywność fizyczna – ludzki organizm stworzony jest do ruchu, a nie wielogodzinnego tkwienia w statycznych pozycjach. Ruch działa odżywczo dla stawów, poprzez stymulację produkcji płynu stawowego, który odżywia chrząstkę stawową.
• kontrola masy ciała – nadwaga i otyłość zwiększają obciążenie stawów
• leczenie chorób współistniejących – choroby przebiegające ze stanem zapalnym przyczyniają się do uszkadzania chrząstki stawowej
• unikanie czynności wymagających długotrwałego przebywania w jednej pozycji oraz dźwigania dużych ciężarów

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej opiera się na trzech składowych:

• wywiad

Wywiad z pacjentem pozwala na uzyskanie informacji dotyczących czasu trwania dolegliwości, intensywności bólu, a także czynników nasilających i łagodzących objawy. Istotnym aspektem wywiadu jest również określenie czy występują objawy neurologiczne i jakie jest ich nasilenie.

• badanie kliniczne

Badanie kliniczne ukierunkowane jest na ocenę postawy ciała, zarówno w statyce jak i dynamice, badanie ruchomości kręgosłupa oraz elastyczności i siły mięśniowej. W trakcie diagnozowania analizuje się także pozycje oraz ruchy, które nasilają dolegliwości bólowe. Uwagi wymagają również ewentualne zaburzenia neurologiczne, występujące pod postacią niedowładów mięśniowych czy zaburzeń czucia oraz odruchów.

• badania obrazowe

Podstawowym badaniem obrazowym jest zdjęcie RTG, które uwidacznia struktury kostne. Obraz z RTG pozwala ocenić czy obecne są wyrośla kostne (osteofity), a także daje szanse na ocenę kręgosłupa pod kątem istniejących wad (skolioza, kręgozmyk, pogłębiona/zniesiona lordoza). Dużo dokładniejszym badaniem jest rezonans magnetyczny (MRI), który poza stanem stawów kręgosłupa pozwala również ocenić krążki międzykręgowe oraz struktury nerwowe.

Choroba zwyrodnieniowa – podział

Chorobę zwyrodnieniową można podzielić na zmiany o charakterze pierwotnym i wtórnym:

• zmiany pierwotne – najczęściej ich przyczyna jest nieznana, choć przypuszcza się że podłoże zmian leży w zaburzeniach krążenia miejscowego w obrębie stawów, w konsekwencji czego dochodzi do nieprawidłowego odżywiania chrząstki. Częstość występowania zmian pierwotnych rośnie wraz z wiekiem.

• zmiany wtórne – są wynikiem wrodzonych zaburzeń, urazów czy chorób, które przyczyniają się do zbyt wczesnego zużywania się struktur aparatu ruchu:

Jak objawia się choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa

Pierwszym objawem choroby zwyrodnieniowej są dolegliwości bólowe, które początkowo występują w trakcie ruchu/obciążania i mają tendencję do ustępowania po odpoczynku. Warto jednak wiedzieć, iż ból nie zawsze występuje, nawet już przy zaawansowanych zmianach. Charakterystycznymi objawami są bóle poranne, podczas pierwszych ruchów, którym często towarzyszy uczucie sztywności oraz trzeszczenie w stawie.

W zależności od lokalizacji i zaawansowania zmian zwyrodnieniowych, dolegliwości obejmują:

• bóle szyi, karku oraz głowy
• ograniczona ruchomość głowy, uczucie ciężkości głowy
• bóle odcinka piersiowego oraz klatki piersiowej
• ograniczona ruchomość odcinka piersiowego
• bóle odcinka lędźwiowo-krzyżowego
• ograniczona ruchomość odcinka lędźwiowo-krzyżowego

 

w przypadku podrażnienia struktur nerwowych, mogą pojawiać się następujące objawy:

• zawroty głowy, zaburzenia widzenia, szumy uszne, promieniowanie bólu do barków oraz kończyn górnych
• promieniowanie bólu do przestrzeni międzyżebrowych, ból w klatce piersiowej
• promieniowanie bólu do pośladków i kończyn dolnych
• zaburzenia czucia w określonych dermatomach
• zaburzenia siły mięśniowej

Choroba ma charakter postępujący, dlatego też stopniowo dochodzi do narastania wymienionych wyżej objawów wraz z rozwojem zmian zwyrodnieniowych.

Postępowanie zachowawcze

Celem leczenia jest przede wszystkim zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawa stanu pacjenta oraz zatrzymanie postępującego procesu zmian zwyrodnieniowych. Równie istotnym elementem postępowania jest leczenie chorób współistniejących, które mogą zaburzać metabolizm tkanki kostnej i w konsekwencji doprowadzać do jej uszkadzania.

Postępowanie zachowawcze opiera się na zabiegach manualnych, zabiegach z zakresu fizykoterapii, a także specjalistycznych ćwiczeniach korygujących postawę ciała oraz przywracających prawidłową ruchomość stawową.

Zabiegi fizykoterapeutyczne ukierunkowane są na redukcję dolegliwości bólowych, obniżenie napięcia w tkankach nadmiernie napiętych, a także redukcję często obecnego stanu zapalnego. Zastosowanie mają następujące zabiegi:

• krioterapia
• laseroterapia
• ultradźwięki
• magnetoterapia
• elektroterapia (galwanizacja, jonoforeza, TENS, prądy interferencyjne, prądy Träberta, prądy diadynamiczne)

Zabiegi z zakresu terapii manualnej mają za zadanie przywracać prawidłową ruchomość stawową, zwiększać przestrzenie między stawowe, redukując w ten sposób naciski na struktury stawowe, a także normalizować napięcie tkanek miękkich.

Równie istotnym elementem postępowania są ćwiczenia korygujące postawę ciała. W związku z tym, iż zmiany zwyrodnieniowe najczęściej lokalizują się w odcinkach szyjnym i lędźwiowym, najwięcej uwagi należy poświęcić właśnie tym rejonom.

Zmiany zwyrodnieniowe a zaburzona postawa ciała

Charakterystyczna dla pracowników biurowych pozycja ciała z wysunięta do przodu głową i zaokrąglonymi plecami w odcinku piersiowym – jest to niezwykle mocno obciążająca pozycja dla odcinka szyjno-piersiowego. Utrzymywana codziennie przez wiele godzin przyczynia się do zmian zwyrodnieniowych oraz utrwalonej i zaburzonej postawy ciała. Terapia w takim przypadku obejmuje zarówno pracę ze stawami jak i korekcję postawy ciała, która jest możliwa poprzez pracę na mięśniach i dążeniu do ich równowagi (wzmacnianie mięśni osłabionych i rozciąganie/ rozluźnianie mięśni nadmiernie skróconych)

Mięśnie skrócone

• mięśnie piersiowe (większy i mniejszy)
• mięsień czworoboczny grzbietu (część zstępująca)
• mięsień dźwigacz łopatki,
• mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy
• mięsień naramienny, część przednia
• mięsień podobojczykowy
• mięsień prosty brzucha, akton górny
• mięsień dwugłowy ramienia
• rotatory wewnętrzne stawu ramiennego
• głębokie prostowniki odcinka szyjnego
• mięśnie podpotyliczne

Mięśnie osłabione

• mięsień czworoboczny grzbietu (część wstępująca i środkowa)
•  mięsień zębaty przedni
•  mięsień równoległoboczny
•  mięsień naramienny (część tylna)
• mięsień trójgłowy ramienia
• rotatory zewnętrzne stawu ramiennego
• mięśnie pochyłe
• prostowniki kręgosłupa w odcinku piersiowym.

Leczenie operacyjne choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa

Wskazaniami do leczenia operacyjnego są utrzymujące się dolegliwości bólowe oraz zaburzenia neurologiczne, a także brak poprawy w leczeniu zachowawczym.

Dobór metody operacyjnej zależy od kilku czynników, w tym od rozległości zmian zwyrodnieniowych oraz zgłaszanych przez pacjenta objawów.

Przykładowe leczenie operacyjne

-Niewielkie zmiany zwyrodnieniowe (wypuklina krążka międzykręgowego)

• Wszczepienie dystraktora międzykolczystego mającego odciążyć zwyrodniałe stawy

-Stenoza kanału kręgowego

• Zabieg zwiększający przestrzeń kanału
• Laminectomia – usunięcie łuku kręgowego
• Foraminotomia – poszerzenie otworów międzykręgowych

-Uciśnięcie korzeni nerwowych

• Zabiegi odbarczające korzenie nerwowe z jednoczesną stabilizacją kręgosłupa

-Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe

• Zabiegi stabilizujące z jednoczesną spondylodezą (połączenie dwóch lub więcej kręgów i wytworzenie bloku kostnego)

Autor: mgr fizjoterapii Katarzyna Kumor