Reumatoidalne zapalenie stawów - RZS – charakterystyka choroby, objawy oraz postępowanie lecznicze

Organizm człowieka narażony jest nieustannie na różnego rodzaju choroby. Choroba jest to najprościej odwrotność zdrowia, powodująca zaburzenie prawidłowego funkcjonowania organizmu. Podczas powyższego procesu dochodzi do dysproporcji w zakresie wewnętrznej równowagi organizmu. W czasie choroby może dochodzić do różnych patologicznych zmian w obrębie poszczególnych układów jak i pojedynczych narządów. Nieleczony proces chorobowy w perspektywie czasu może prowadzić do kalectwa, a nawet do śmierci. Jedną z chorób dotykających organizm ludzki jest rzs czyli reumatologiczne zapalenie stawów. Jest to choroba zapalna tkanki łącznej o podłożu immunologicznym.

• Stawową – w, której proces chorobowy obejmuje wyłącznie różnej wielkości stawy,
• Układową – w, której proces chorobowy obejmuje określone narządy wewnętrzne takie jak np. płuca, serce, nerki. Wpływa również na zaburzenie prawidłowej pracy układu nerwowego i oddechowego.

Przyczyny powstania choroby RZS

Przyczyny powstania reumatoidalnego zapalenia stawów na chwilę obecna nie są w pełni określone i poznane. Na rozwój choroby może mieć wpływ wiele czynników do, których zalicza się:

• Zakażenia wirusowe – np. wirus różyczki,
• Zaburzenia immunologiczne,
• Czynniki genetyczne (szczególnie u bliźniąt jednojajowych),
• Niehigieniczny tryb życia.

Występowanie reumatoidalnego zapalenia stawów

Częstość zachorowań na reumatoidalne zapalenie stawów, w zależności od poszczególnej populacji na świecie waha się od 0,5% do 2%. Natomiast w Polsce szacuję się, że choruje od 0,3% do 1,5% populacji mieszkańców. W Polsce co roku odnotowuje się średnio 8 – 16 tysięcy nowych przypadków. Natomiast najniższy wskaźnik zachorowań na rzs odnotowuje się w Europie Południowej. W krajach wysoko rozwiniętych powyższe schorzenie występuje trzykrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Choroba przeważnie ujawnia się między 30 a 55 rokiem życia u kobiet, natomiast u mężczyzn częstość jej występowania zwiększa się wraz z wiekiem.

Reklama

Objawy RZS

U większości chorych reumatoidalne zapalenie stawów rozwija się w pierwszym etapie potajemnie. Może minąć nawet kilka miesięcy zanim jakiekolwiek dolegliwości się objawią. Niekiedy możemy mieć do czynienia z agresywnym rozwojem choroby, wówczas poszczególne objawy mogą wystapić nawet po kilku tygodniach od zachorowania. Początek rzs często objawia się ogólnym zmęczeniem, osłabieniem, stanem podgorączkowym, zwiększonym poceniem się, spadkiem łaknienie oraz ubytkiem masy ciała. W początkowej fazie schorzenie może być trudne do prawidłowego zdiagnozowania, dlatego iż jest brak typowych objawów patologicznych.

Kolejnymi podstawowymi objawami są:

• Ból – który występuje najczęściej po nocy lub po okresach dłuższego bezruchu stawu. Jest on konsekwencją nagromadzenia sie płynu zapalnego,
• Obrzęk – który jest wynikiem nadmiernego rozrostu błony maziowej, niekiedy może występować wysięk wewnątrzstawowy,
• Sztywność – czyli zmniejszenie się poszczególnych ruchów w stawie. Występuje zazwyczaj w godzinach porannych,
• Tkliwość – zwiększona wrażliwość stawu na dotyk (objawiająca się obniżeniem progu bólowego),
• Deformacja stawowa – staw zmienia swój wygląd, powstają liczne zniekształcenia stawowe. Spowodowane jest to w dużej mierze długo trwającym stanem zapalnym.

Reumatoidalne zapalenie stawów najczęściej dotyczy stawów:

• Dłoni,
• Nadgarstka,

Natomiast powyższe schorzenie rzadziej obejmuje:

• Stawy kolanowe,
• Stawy barkowe,
• Stawy szyjnego odcinka kręgosłupa.

Należy pamiętać, iż w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów  objawy nie występują tylko w stawach, ale również obejmują cały organizm.

Do zmian patologicznych dochodzi również w:

• Sercu (choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego),
• Płucach (zapalenie płuc i opłucnej),
• Nerkach (niewydolność),
• Wątrobie (marskość),
• Kościach (osteopenia, osteoporoza),
• Naczyniach (zapalenie żył).

Diagnostyka RZS

W przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów ważne jest zastosowanie odpowiedniej diagnostyki. Do rozpoznania schorzenia stosuje się badania laboratoryjne oraz badania obrazowe. Po wykonaniu powyższych badań jesteśmy w stanie postawić trafną diagnozę.

Wyróżnia się następujące badania laboratoryjne do, których zalicza się:

• OB, CRP, morfologia krwi – badania te służą do ścisłego kontrolowania przebiegu choroby,
• Anty-CCP – występują tylko w rzs, przez co ich aktywność wiąże się z występowaniem powyższego schorzenia,
• RF – czynnik reumatoidalny jest wykrywany we krwi u około 80% pacjentów. Obecność tego czynnika nie potwierdza w pełni występowania rzs,
• Badania moczu, płynu stawowego – wykonuje się profilaktycznie aby wykluczyć inne choroby.

Wyróżnia się następujące badania obrazowe do, których zalicza się:

• USG (ultrasonograf) – w tym badaniu możemy zobaczyć pogrubiałą i przerośniętą maziówkę. Możemy uwidocznić również wszystkie tkanki miękkie takie jak: mięśnie, więzadła, ścięgna,
• RM (rezonans magnetyczny) – jest badaniem, które w bardzo dokładny sposób ukazuje tkanki miękkie jak i kości,
• Scyntygrafia – jest to badanie polegające na wprowadzeni udo organizmu środków chemicznych np. izotopów. Badanie ma to na celu dokonania dokładnej oceny morfologicznej i funkcjonalnej określonego stawu objętego procesem chorobowym,
• RTG (rentgen) – jeżeli istnieje duże prawdopodobieństwo, iż osoba jest objęta procesem chorobowym, bezzwłocznie zleca się powyższe badanie w obrębie stóp i rąk,
• TK (tomograf komputerowy) – badanie to się stosuje w przypadku różnorodnych dysfunkcji odcinka szyjnego kręgosłupa.

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów na chwilę obecną nie jest w pełni skuteczne. Leczenie chorego musi mieć charakter kompleksowy. Z chwilą ustalenia odpowiedniej diagnozy, powinno się poinformować pacjenta o przewlekłym i postępującym charakterze schorzenia.
Kompleksowe leczenie farmakologiczne polega na przyjmowaniu następujących leków:

• Modyfikujących – określony przebieg choroby. W dużym stopniu te specyfiki łagodzą podstawowe objawy choroby i zapobiegają dalszemu uszkodzeniu stawu. Powyższe leki nie gwarantują pełnego wyzdrowienia, ponieważ po ich bezzwłocznym odstawieniu objawy chorobowe szybko wracają,
• Glikokortykosteroidy – leki te bardzo szybko spowalniają stan zapalny stawów. Mają również wiele działań niepożądanych, dlatego nie należy zlecać zbyt dużych dawek,
• Niesteroidowych leków przeciwzapalnych – stosuje się je jako formę wspomagającą w walce z chorobą. Zmniejszają szybko podstawowe objawy zapalenia stawów, ale nie hamują objawów choroby,
• Przeciwbólowych – stosuje się je w stanach natężonego bólu,
• Biologicznych – uzyskane za pomocą technik inżynierii genetycznej. Efekt działania powyższych leków zazwyczaj jest widoczny po kilku miesiącach.

Jeżeli zmiany wewnątrzstawowe są masywne a ich proces chorobowy nieodwracalny zaleca się kompleksowe leczenie chirurgiczne, które polega na wykonaniu między innymi:

• Synowektomii (usunięciu nadmiaru błony maziowej),
• Artrodezy (całkowite usztywnienie chorego stawu),
• Endoprotezoplastyki (wymiana stawu),
• Punkcji (usuniecie nadmiaru płynu stawowego).

Należy pamiętać, iż po powyższych zabiegach chirurgicznych należy zastosować fizjoterapię.

Reklama

Rehabilitacja przy reumatoidalnym zapaleniu stawów

Leczenie rehabilitacyjne w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów powinno być wielokierunkowe i uzależnione od stopnia zaawansowania choroby. Cały proces usprawniania powinien być na bieżąco monitorowany.
Postępowanie fizjoterapeutyczne w reumatoidalnym zapaleniu stawów uzależnione jest od okresu choroby:

Okres ostry RZS – na tym etapie wykonuje się przede wszystkim zabiegi z zakresu szeroko pojętej fizykoterapii oraz delikatne ćwiczenia. Powyższe zabiegi wykonuje się, aż do zmniejszenia objawów chorobowych.

Z zakresu fizykoterapii stosujemy:

• Pole magnetyczne,
• Laseroterapię,
• Krioterapię,
• Jonoforezę (z substancji przeciwbólowej i przeciwzapalnej),
• Fonoforezę (z substancji przeciwbólowej i przeciwzapalnej).

Z zakresu kinezyterapii (leczenie ruchem) stosujemy:

• Ćwiczenia czynne,
• Ćwiczenia czynno – bierne,
• Ćwiczenia izometryczne,
• Ćwiczenia przyrządowe.

Okres przewlekły RZS – na tym etapie wykonujemy zabiegi z fizykoterapii jak i kinezyterapii. Powyższe zabiegi wykonuje się, aż do zniesienia dolegliwości bólowych oraz dysfunkcji stawowych.

Z zakresu fizykoterapii stosujemy:

• Krioterapię,
• Pole magnetyczne,
• Prądy interferencyjne, Tens,
• Sollux,
• Laseroterapię.

Z zakresu kinezyterapii (leczenie ruchem) stosujemy:

• Ćwiczenia ogólno usprawniające,
• Ćwiczenia rozluźniające,
• Ćwiczenia w wodzie,
• Ćwiczenia z elastycznym oporem,
• Mobilizację.

Okres remisji – na tym etapie choroby wykonujemy głównie zabiegi z zakresu kinezyterapii. Powyższe zabiegi wykonuje się zapobiegawczo oraz profilaktycznie.

Z zakresu kinezyterapii (leczenie ruchem) stosujemy:

• Ćwiczenia czynno – wolne,
• Ćwiczenia samo wspomagane,
• Ćwiczenia z oporem,
• Ćwiczenia czynności dnia codziennego.

W reumatoidalnym zapaleniu stawów rehabilitacja musi być indywidualnie dopasowana do aktualnych możliwości pacjenta, zaawansowania choroby oraz do chorób współistniejących.

Profilaktyka/Edukacja zdrowotna

Edukacja zdrowotna w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów jest doskonałym uzupełnieniem całego procesu leczenia. W przebiegu chorób reumatycznych potwierdza się, że działanie edukacyjne połączone z profilaktyką daje pozytywne korzyści zdrowotne. Pacjenci, u których zdiagnozowano rzs powinni być gruntownie wyedukowani, aby nie zaostrzać przebiegu choroby.

W edukacji zdrowotnej i profilaktyce reumatoidalnego zapalenia stawów bardzo ważne jest:

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• Dostosowanie do aktualnych możliwości organizmu aktywności fizycznej,
• Unikanie rozległych i przewlekłych stanów zapalnych,
• Utrzymanie prawidłowej siły mięśniowej,
• Unikanie stosowania używek różnego pochodzenia.

Należy pamiętać, iż osoby z powyższym schorzeniem mają zazwyczaj niski poziom mazi stawowej. Aby go skutecznie uzupełniać należy zaaplikować do stawowo kwas hialuronowy, ponadto zaleca się również zażywanie preparatów na bazie glukozaminy. W perspektywie czasu  stopniowo odżywiają staw zwiększając jego mobilność. Poprzez odpowiednio prowadzoną edukację zdrowotną, należy chorego nakłonić do prowadzenia higienicznego trybu życia, co w znacznym stopniu zmniejsza jego niepełnosprawność wynikająca z powyższego schorzenia.



Opracował: dr n. med. Kamil Klupiński,
fizjoterapeuta sportowy, kierownik poradni rehabilitacyjnej