W Polsce każdego roku udar dotyka 60 000 osób. Oznacza to, że co 8 minut kolejna osoba zapada na tą chorobę. Udar mózgu jest bardzo częstą przyczyną niepełnosprawności po 40 r.ż. O ile zapadalność w Polsce utrzymuje się na poziomie średniej europejskiej, to umieralność należy do najwyższych na naszym kontynencie. W równie czarnych barwach maluje się kwestia sprawności chorych po udarze - szacuje się że około połowa z nich nie jest w stanie zaspokajać samodzielnie swoich codziennych potrzeb. Dlatego warto zapobiegać udarowi zanim on wystąpi, i znać czynniki ryzyka z nim związane.
Reklama
Udar mózgu - czynniki ryzyka na które nie mamy wpływu
Tak naprawdę odpowiedzialne są za około 10% udarów. Płynie stąd prosty wniosek - mamy ogromny wpływ na to, czy staniemy się ofiarą udaru. Do niemodyfikowalnych czynników ryzyka należą:
- wiek
Ryzyko wystąpienia udaru rośnie wraz z wiekiem. Po 55 roku życia ryzyko wzrasta dwukrotnie co 10 lat. Jest to związane z coraz bardziej nasilonym procesem miażdżycy, oraz narażeniem na wywołujące ją czynniki. Również przewlekłe choroby, takie jak nadciśnienie i cukrzyca, wraz z upływem czasu czynią w naszym układzie naczyniowym coraz większe zniszczenie. Dla kontrastu, wśród osób przed 45 rokiem życia większość udarów ma podłoże odmienne od miażdżycy - najczęściej zatory w naczyniach mózgowych pochodzą z serca, i są związane z jego chorobami (jak infekcyjne zapalenie wsierdzia, wady zastawkowe nabyte w skutek, bardzo obecnie rzadkiej, gorączki reumatycznej czy wady jego struktury jak przetrwały otwór owalny).
- płeć
Kobiety do okresu menopauzy są w pewniej mierze chronione przed incydentami naczyniowymi, które związane są zarówno z udarem mózgu, jak i chorobami serca. Odpowiedzialne są za to głównie estrogeny. Jednak po około 50 r.ż. ta ochrona słabnie, a po 65 r.ż. udary dotyczą równie często obu płci.
- czynniki genetyczne
Osoby rasy białej mają mniejsze ryzyko zachorowania, niż te rasy czarnej. Inne, genetycznie uwarunkowane czynniki ryzyka wystąpienia udaru to hipercholesterolemie, skutkujące zaburzeniami poziomu cholesterolu i innych lipidów we krwi, rodzinnie występujące nadciśnienie, rzadka, genetycznie uwarunkowana otyłość, zaburzenia związane z nadkrzepliwością krwi (hiperfibrynogenemia, niedobory białek C i S oraz antytrombiny III, które przeciwdziałają krzepnięciu krwi), oraz hiperhomocysteinemia związana z przyspieszonym rozwojem miażdżycy.
- przebycie udaru mózgu w przeszłości
W ciągu 5 lat po udarze niemal połowa chorych doświadcza nawrotu udaru, a w ciągu pierwszego roku - około 14%. Ryzyko to z czasem wzrasta coraz bardziej.
- inne
Do pozostałych czynników zalicza się małą masą urodzeniową ciała, pochodzenie etniczne, choroby przebiegające z zapaleniem naczyń i kolagenozy (choroby tkanki łącznej jak toczeń rumieniowaty układowy). Jednak przypadki udarów związanych z tymi chorobami należą do rzadkich.
Reklama
Udar mózgu - czynniki ryzyka na które mamy wpływ
Za 80% udarów odpowiada 5 modyfikowalnych czynników ryzyka - nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, nadwaga i otyłość, błędy dietetyczne a także brak aktywności fizycznej. Jeśli dołożyć do nich 5 kolejnych stanów, które również w pewnej mierze poddają się naszej kontroli, otrzymamy aż 90%! Tą drugą grupę stanowi cukrzyca, zaburzenia lipidowe, nadużywanie alkoholu, czynniki psychologiczne (w tym stres i depresja), oraz choroby serca. Zapobieganie udarowi nie różni się od zaleceń dotyczących zdrowego stylu życia - choć dla niektórych osób i to może być rewolucją. Korzyść jednak z wprowadzenia tych zmian jest ogromna - nie tylko zmniejsza się ryzyko wystąpienia innych powikłań miażdżycy (jak choroby serca i naczyń krwionośnych), ale dzięki temu dłużej można utrzymać ogólną sprawność oraz właściwą masę ciała.
- nadciśnienie tętnicze
Jest to najważniejszy czynnik sprzyjający wystąpieniu udaru - dotyczy to zarówno jego niedokrwiennej, jak i krwotocznej formy. Przede wszystkim ten stan przyspiesza rozwój miażdżycy, a dodatkowo powoduje powstawanie mikrotętniaków - małych, kruchych, poszerzonych naczyń krwionośnych. Takie patologicznie zmienione naczynia pękając stają się przyczyną krwotoków w mózgu, głównie udarów zatokowych, o specyficznym przebiegu. Graniczną wartością ciśnienia krwi jest 140/90 mm Hg. Ryzyko udaru u osób z nadciśnieniem jest blisko 5-krotnie większe. Natomiast każde obniżenie ciśnienia skurczowego o 10 mm Hg a rozkurczowego o 5 mm Hg zmniejsza to ryzyko o więcej niż 1/3. Jeśli cierpisz na nadciśnienie, powinieneś regularnie je kontrolować, zarówno w domu, za pomocą własnego ciśnieniomierza, jak i u lekarza. Niezwykle istotne jest też regularne zażywanie leków. Ponadto nadciśnienie obniża aktywność fizyczna, dieta z ograniczoną ilością sodu. Musisz też uzupełniać niedobory potasu, wapnia i magnezu. Niezwykle istotne jest również utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Nadwaga to nie tylko defekt kosmetyczny, i również sprzyja wystąpieniu nadciśnienia - dlatego dieta ubogokaloryczna, a obfitująca w błonnik pokarmowy pozwoli zrzucić kilka kilogramów, i zapobiega nadciśnieniu. Poza powinieneś unikać dużych ilości cholesterolu i tłuszczu w spożywanych pokarmach.
Reklama
- palenie papierosów
Krąży mit, że rzucenie palenia związane jest nierozerwalnie ze wzrostem wagi. Jednak tak naprawdę dotyczy to zaledwie 1/3 zrywających z nałogiem. Palenie bowiem ma negatywny wpływ na płuca, i zmniejsza wydolność fizyczną. A po rzuceniu palenia poczujesz przypływ energii - którą najlepiej spożytkować na uprawianie sportu. Palenie papierosów sprzyja bowiem nie tylko nowotworom płuc, ale również miażdżycy (w skutek działania m.in. wolnych rodników), oraz nadciśnieniu - nierozerwalnie związanych z wysokim ryzykiem udaru. Zatem by uniknąć tej choroby - koniecznie rzuć palenie.
- nadwaga i otyłość
Zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia udaru, jak i nadciśnienia oraz cukrzycy. Sprzyja jej nasz coraz bardziej siedzący styl życia. Wzrost masy ciała wynika z niedostosowania kaloryczności pokarmów które spożywamy, do ilości energii którą jesteśmy w stanie spożytkować. Ciągły, dodatni bilans energetyczny powoduje więc odkładanie się tkanki tłuszczowej, przede wszystkim w obrębie brzucha, i wzrost masy ciała. Dlatego jeśli nie jesteś w stanie utrzymać stałej wagi, konieczna będzie zmiana diety. Wedle AHA (American Heart Association), oraz ASA (American Stroke Association), za najbardziej ochronne dla mózgu uważane są dieta śródziemnomorska, oraz dieta DASH (polegająca na spożywaniu głównie świeżych owoców i warzyw, przetworów mlecznych niskotłuszczowych oraz ograniczeniu podaży soli), uzupełniane bogatymi w nienasycone kwasy tłuszczowe, antyoksydanty i mikroelementy orzechami - przede wszystkim włoskimi, laskowymi oraz migdałami.
- zaburzenia lipidowe
Hipercholesterolemia to złożone zaburzenie dotyczące poziomu lipidów we krwi. Obniżony jest w niej działający przeciwmiażdżycowo HDL, a podwyższone stężenie LDL. Bardzo rzadka jest hipercholesterolemia uwarunkowana genetycznie - dotyczy 1/500 osób. Jednak uwarunkowana wielogenowo, lecz ujawniająca się jedynie przy nieprawidłowej diecie dotyka aż 1/20 osób! Cząsteczki LDL powodują powstawanie zmian miażdżycowych w naczyniach a odrywający się z tak powstających blaszek miażdżycowych materiał zatorowy prowadzi do zatkania naczyń krwionośnych w mózgu (powodując udar niedokrwienny), czy w sercu (skutkując zawałem serca). W profilaktyce udaru powinno się unikać więc przede wszystkim nasyconych, sztucznie utwardzanych tłuszczy zawartych w margarynach i produktach cukierniczych. To one najbardziej podnoszą cholesterol i sprzyjają miażdżycy.
- błędy dietetyczne
Błędy w diecie są związane z rozwojem chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca typu II, nadciśnienie i otyłość. Są one ważnymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru. Zaniedbując jakość pokarmów które spożywamy, nie dostarczamy sobie również wartościowych substancji. Należą do nich antyoksydanty - jak witaminy C i E, które chronią nasze komórki nerwowe, zapobiegają nowotworom (aż 30% związanych jest z błędami w odżywianiu i stylu życia), oraz spowalniają rozwój miażdżycy. Ich najlepszym źródłem są warzywa i owoce, których powinniśmy spożywać 400g dziennie, w 5 porcjach. Każda dodatkowa porcja zmniejsza ryzyko udaru mózgu o 5%. Niekorzystnie działa też niedobór kwasów tłuszczowych omega-3, których nie potrafimy syntetyzować w naszym organizmie. Dużo tych tłuszczy znajdziesz w rybach (szczególnie w łososiu i dorszu) i owocach morza, orzechach oraz olejach roślinnych (np. w oleju lnianym). Spożywanie ryb zaledwie 1-3 razy w miesiącu obniża ryzyko udaru o 13%, a choroby niedokrwiennej serca o 11%. Zapobiega również innym schorzeniom układu nerwowego (chorobie Alzheimera) oraz poprawia stan skóry i włosów. Kwasy omega-3 mają działanie przeciwzapalne - co ma znaczenie w hamowaniu powstawania miażdżycy, i wspomaganiu odporności organizmu.
Reklama
- brak aktywności fizycznej
Korzyści z aktywności fizycznej są bardzo liczne - zwiększa ona odporność organizmu na codzienne stresy, pozwala utrzymać sprawność fizyczną, a także zmniejsza stres oksydacyjny - związany z produkcją wolnych rodników. Obniża również ciśnienie tętnicze, a ponieważ w trakcie wysiłku spalamy najwięcej kalorii - pozwala to zmniejszyć masę ciała, i utrzymać już prawidłową. Ruch przeciwdziała również cukrzycy, obniżając poziom cukru we krwi - który jest wtedy zużywany przez mięśnie. Te wszystkie procesy spowalniają postęp miażdżycy. Aktywni fizycznie ludzie żyją średnio o 5-7- lat dłużej. Podejmowany wysiłek powinien być jednak dostosowany do wyjściowej formy fizycznej i stanu zdrowia - osoby z chorobami kręgosłupa winny unikać forsownego dźwigania, a tym z chorym sercem zalecany jest przede wszystkim energiczny marsz. Zaleca się 30-40 minut umiarkowanej lub intensywnej aktywności dziennie 3-4 razy w tygodniu. Uwaga - ekstremalny wysiłek, szczególnie dla nieprzystosowanych osób, może przynieść wręcz odwrotne skutki. Dlatego nim zdecydujemy się na uprawianie sportu wyczynowego - powinniśmy poszukać konsultacji lekarskiej.
Autor: lek. Martyna Hordowicz
