Późne powikłania udaru mózgu i ich profilaktyka

Powikłania po udarze mózgu

Wiele miejsca poświęca się problemom zdrowotnym występującym w okresie następującym bezpośrednio po udarze mózgu. Właśnie one prowadzą do wysokiego odsetka zgonów wkrótce po zachorowaniu. W Polsce w latach 90' ubiegłego wieku wynosił on około 40%, będąc jednym z najwyższych w Europie. Obecnie sytuacja chorych doznających udaru uległa poprawie. Jednak wypis ze szpitala zazwyczaj jest dopiero początkiem drogi do odzyskania sprawności.
Tuż po udarze chory jest najbardziej narażony na powikłania, będące wynikiem unieruchomienia. Zagraża to zakrzepicą żył głębokich, która może doprowadzić do zatorowości płucnej, obarczonej bardzo wysoką śmiertelnością. Częste są też infekcje układu oddechowego, ponieważ utrudnione jest oczyszczanie oskrzeli poprzez naturalne mechanizmy jak kaszel. Zakażenia układu moczowego są kolejnym zagrożeniem dla tych pacjentów. Mogą przybierać ciężki przebieg, szczególnie u osób starszych, z wyjściowo ograniczoną wydolnością układu odpornościowego. Poza tym w skutek długotrwałej, obłożnej choroby mogą się tworzyć odleżyny. Te bolesne rany długo się goją, i wymagają szczególnej pielęgnacji.



Owe powikłania mogą też dotykać osób po wypisaniu ze szpitala, szczególnie gdy znajdują się w ciężkim stanie, uniemożliwiającym samodzielne poruszanie. Większość chorych (około 95%) przed wystąpieniem udaru jest całkowicie samodzielna. Niestety, w momencie opuszczenia szpitala taki stan dotyczy mniej niż połowy chorych, a więcej niż 1/3 wymaga pomocy przy codziennych czynnościach. Ogólnie rzecz ujmując, powikłania po udarze mózgu dotykają nawet 3/4 chorych. Ich ilość i konsekwencje zależą od stanu neurologicznego i niepełnosprawności - im jest ona większa, a chory mniej samodzielny, tym więcej komplikacji występuje. Dlatego już od początku konieczne jest zapewnienie odpowiedniej opieki oraz rehabilitacji. Wysiłki te nie są daremne - stan chorych w kilka lat po udarze w wyniku odpowiednich działań może ulec wyraźnej poprawie. Rehabilitacji po udarze wymaga aż 50-70% chorych.

Późne powikłania udaru mózgu

• depresja

Najczęstszym problemem, z którym muszą walczyć chorzy po przebytym udarze mózgu jest depresja oraz zaburzenia emocjonalne. Mogą się przejawiać jako nadmierny płacz czy napady lęku. Dotyczą około połowy chorych. Spośród nich 1/4 cierpi na ciężką depresję. Ten stan bezpośrednio zależy od sprawności - samodzielni w zakresie codziennych czynności chorzy mają lepszy nastrój. Objawy depresji mogą być bardzo różne - utrata zainteresowań, brak apetytu. Chory przestaje się angażować w dotychczasowe aktywności, które dawniej przynosiły mu satysfakcję (jak relaks, słuchanie muzyki, czytanie). Powinniśmy reagować zawsze, kiedy zauważamy początki obniżonego nastroju. Spróbujmy angażować chorego w życie codzienne, koła zainteresowań, a jeśli to nie daje skutku - poszukajmy pomocy terapeuty. Zaburzeniom depresyjnym bardzo sprzyja też poczucie osamotnienia, z tego względu niezbędne jest otoczenie osoby po udarze szczególną troską. Czasami jednak te zabiegi nie są wystarczające, i konieczne staje się zastosowanie leków przeciwdepresyjnych.

• upadki i ich następstwa

Po udarze częste są zaburzenia chodu, oraz przykurcze mięśni, które utrudniają poruszanie się. Co czwarta osoba w rok po udarze doznaje upadku, najczęściej niegroźnego w skutkach. Zazwyczaj upadek kończy się niegroźnymi otarciami i sińcami. Jednak u osób starszych upadek może mieć bardziej poważne skutki, i prowadzić do złamań, z których złamanie szyjki kości udowej należy do stanów zagrażających życiu. Jest to skutek występującej w skutek zmniejszonej aktywności fizycznej bardziej nasilonej osteoporozy. Po udarze częste są zaburzenia chodu, oraz przykurcze mięśni, które utrudniają poruszanie się. Co czwarta osoba w rok po udarze doznaje upadku, najczęściej niegroźnego w skutkach. Zazwyczaj upadek kończy się niegroźnymi otarciami i sińcami. Jednak u osób starszych upadek może mieć bardziej poważne skutki, i prowadzić do złamań, z których złamanie szyjki kości udowej należy do stanów zagrażających życiu. Jest to skutek występującej w skutek zmniejszonej aktywności fizycznej bardziej nasilonej osteoporozy.

U chorych po udarach konieczne są odpowiednie ćwiczenia rehabilitacyjne, które zapobiegają spastyczności mięśni (polegającej na ich bolesnej sztywności), oraz poprawiają sprawność pacjenta. Chory obłożnie, niezdolny do wstania z łóżka powinien leżeć w pozycji, która nie doprowadza do przykurczów. W dalszym etapie konieczne są ćwiczenia bierne, polegające na stopniowym rozciąganiu mięśnia, aż osiągnie pełną długość. Kiedy już możliwe jest samodzielne poruszanie kończynami, można rozpocząć ćwiczenia czynne, dodając do nich opór. Ich celem jest wzmocnienie mięśni. Ponadto zwiększają one przepływ krwi, zapobiegają deformacjom stawów i pozwalają utrzymać sprężystość mięśni. Konsekwentne wykonywanie tych ćwiczeń sprawia, że w 3 lata po udarze niemal połowa chorych jest na tyle sprawna, że nie wymaga pomocy przy codziennych czynnościach, a tylko co 10 wymaga kompleksowej pielęgnacji.

• zaburzenia poznawcze i otępienie

Mogą dotykać nawet 1/3 chorych po udarach mózgu. Są też przyczyną niepełnosprawności. Jednak nawet osoby, które uważane są za całkowicie samodzielne, mogą cierpieć na zaburzenia poznawcze. Warto wiedzieć jednak, że mózg jest w pewnym sensie "plastyczny", więc należy wykorzystać jego potencjał do regeneracji. Zbawienny wpływ na ten organ ma aktywność fizyczna. Powinna być dostosowana do możliwości osoby chorej. Dobrym "treningiem" jest również rozwiązywanie krzyżówek, sudoku, słuchanie muzyki klasycznej i medytacja. Nie należy też zaniedbywać odżywiania - dostarczanie sobie dobrych tłuszczy i witamin wspomaga funkcję układu nerwowego. Bardzo korzystne dla funkcjonowania mózgu są obfite w substancje odżywcze orzechy, awokado i ryby, bogate w nienasycone tłuszcze omega-3. Ważne jest też uwzględnienie warzyw, takich jak szpinak, pomidory i zielone warzywa. Zawierają likopen, zapobiegający rozwojowi otępienia. Otępienie może też nasilać współwystępowanie chorób, które prowadzą do zmian naczyniowych w mózgu, i również mogą przyczyniać się do nawrotu udaru. Należą do nich cukrzyca, podwyższone stężenie cholesterolu i nadciśnienie, które przyspieszają rozwój miażdżycy. Dlatego nie należy zaniedbywać ich leczenia. Nie tylko zapobiega to otępieniu, ale też może uchronić przed kolejnym udarem w przyszłości. A takie ryzyko jest wysokie - w pierwszym roku nawrotu choroby doświadcza 14%, a w ciągu 5 kolejnych lat aż 40%.

• powikłania kardiologiczne

W ostrym okresie udaru, jak i w późniejszym czasie mogą się pojawić powikłania ze strony mięśnia sercowego. Często są to zaburzenia rytmu, z których migotanie przedsionków w szczególności sprzyja kolejnemu rzutowi udaru. Niezbędne jest przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego, oraz, u chorych z niektórymi czynnikami ryzyka, innych leków przeciwkrzepliwych (acenokumarol, heparyna). W przebiegu migotania przedsionków dochodzi bowiem do powstawania skrzepów krwi w jamach serca, które przemieszczają się z dalej - najczęściej do mózgu. Powoduje to tworzenie się zatorów w naczyniach, i niedokrwienie. Inne zaburzenia rytmu serca również wymagają specjalistycznego leczenia. Objawami mogą być uczucie kołatania serca, ból w klatce piersiowej lub omdlenia. Ich wystąpienie powinno być czynnikiem alarmującym, i zmusić do poszukiwania pomocy lekarza. Gdy stan chorego jest ciężki - należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

• infekcje dróg moczowych

U pacjentów po udarze częste są zaburzenia oddawania moczu. Mogą polegać na jego nietrzymaniu, bądź, przeciwnie, na zatrzymywaniu w pęcherzu moczowym. W niektórych wypadkach konieczne jest założenie cewnika dla odprowadzenia moczu. Jednak każdy cewnik jest ciałem obcym, i doskonałym miejscem dla rozwoju bakterii, przez co problemem stają się infekcje układu moczowego. Takie komplikacje dotyczą 1/4 chorych. Należy dbać o czystość cewnika, i wymieniać go z odpowiednią częstością, czym zajmuje się pielęgniarka środowiskowa. Powinien być też utrzymywany jedynie przez niezbędny czas, co zmniejsza ryzyko infekcji. Jeśli takie powikłanie wystąpi, konieczna jest antybiotykoterapia. Zakażenie dróg moczowych u osób starszych może mieć bardzo ciężki i nietypowy przebieg, tak jak u małych dzieci. Zamiast gorączki może występować obniżenie temperatury ciała, apatia lub rozdrażnienie i bóle brzucha. Przy takim obrazie powinno się wykonać posiew moczu, by zidentyfikować bakterię odpowiedzialną za zakażenie i dobrać właściwy lek. Uznanym sposobem na zapobieganie infekcjom jest picie soku z żurawiny - nie tylko zawiera wspomagającą odporność witaminę C, ale też zapobiega przyleganiu bakterii do nabłonka dróg moczowych.

Autor:
lek. Martyna Hordowicz