Płaskostopie jest deformacją, objawiającą się obniżeniem lub całkowitym zniesieniem wysklepienia stopy. Terminem płaskostopie opisuje się kształt stopy charakteryzujący się dużą elastycznością aparatu więzadłowo-torebkowego, zaburzeniami w obrębie łuków podłużnych oraz łuku poprzecznego, a także współistniejącymi zaburzeniami przodostopia (odwiedzenie) i tyłostopia (koślawość).
Warto jednak wiedzieć, iż płaskostopie różnicuje się na podłużne i poprzeczne. Inne przyczyny, objawy, ale także inny kształt stopy, ale o tym w dalszej części artykułu.
Anatomia stopy – kości, stawy, mięśnie
„Ludzka stopa jest machiną o mistrzowskiej konstrukcji” - słowa Leonardo da Vinci opisujące stopę, bardzo dobrze oddają budowę i rolę jaką spełnia. Główną rolą stopy jest jej udział w poruszaniu się człowieka (funkcja podporowa oraz lokomocyjna).
Podstawą ludzkiej stopy są kości, a dokładnie 26 kości, które łączą się w stawach. Dodatkowo rozbudowany aparat mięśniowo-więzadłowy odpowiadający za stabilizację oraz możliwości ruchowe.
Reklama
Kości stopy:
- Kości stępu (skokowa, piętowa, łódkowata, sześcienna, klinowata przyśrodkowa, klinowata pośrednia, klinowata boczna)
- Kości śródstopia (5 kości śródstopia)
- Kości palców (palce II-V składają się z paliczków bliższego, środkowego i dalszego, natomiast palec I składa się z paliczka bliższego i dalszego)
W obrębie stopy wyróżnia się 5 grup stawów:
- Staw skokowo-piętowo-łódkowaty
- Staw poprzeczny stępu (staw skokowo-łódkowaty, staw piętowo-sześcienny)
- Stawy stępowo-śródstopne
- Stawy śródstopno-paliczkowe
- Stawy międzypaliczkowe
Mięśnie w obrębie stopy, można podzielić ze względu na lokalizację, i tak wyróżnia się mięśnie zlokalizowane po stronie podeszwowej i grzbietowej. Na powierzchni podeszwowej mięśnie dzielą się na trzy grupy: przyśrodkowa grupa mięśni kłębu palucha (m. odwodziciel palucha, m. zginacz krótki palucha, m. przywodziciel palucha), boczna grupa mięśni kłębu palca V (mm. odwodziciel, zginacz i przeciwstawiacz palca V) oraz środkowa grupa mięśni (m. zginacz krótki palców, m. czworoboczny podeszwowy, mm. glistowate i międzykostne). Natomiast na powierzchni grzbietowej stopy występują mm. prostowniki palców oraz m. prostownik krótki palucha, których ścięgna wplatają się we włóknach rozcięgna grzbietowego.
Rozwój stopy a jej wysklepienie
Stopa w pierwszych latach życia ulega bardzo dynamicznym zmianom, które wpływają na jej prawidłowe ukształtowanie. Fizjologiczne płaskostopie stanowi jeden z etapów rozwoju stopy, które samoistnie ustępuje (choć nie zawsze, dlatego warto regularnie obserwować stopę dziecka).
Prawidłowo wysklepiona stopa posiada trzy punkty podparcia, na głowie I i V kości śródstopia oraz na guzie piętowym. W tak ukształtowanej stopie widoczne są trzy główne łuki stopy: podłużny przyśrodkowy i boczny oraz łuk poprzeczny. Przyśrodkowe sklepienie stopy utworzone jest przez kość piętową, głowę kości skokowej, kość łódkowatą oraz kość klinowatą przyśrodkową i I kość śródstopia. Natomiast sklepienie boczne tworzą kość piętowa, sześcienna oraz V kość śródstopia. Sklepienie poprzeczne stopy przebiega pomiędzy I a V kością śródstopia.
Prawidłowe wysklepienie stopy warunkowane jest wydolnym aparatem więzadłowym oraz mięśniowym. Istotny wpływ na kształtowanie łuków stopy mają następujące mięśnie:
- łuk podłużny – m. piszczelowy tylny, m. strzałkowy długi, m. piszczelowy przedni, m. podeszwowy
- łuk poprzeczny – m. strzałkowy długi, m. piszczelowy tylny, m. przywodziciel palucha, m. odwodziciel palucha
Reklama
Płaskostopie poprzeczne
Płaskostopie poprzeczne jest deformacją, której często na pierwszy rzut oka nie widać. W wyniku obniżonego lub całkowicie zniesionego łuku poprzecznego, stopa w swojej przedniej części staje się szersza i przylega praktycznie całą powierzchnią do podłoża. Brak podparcia stopy na I i V kości śródstopia sprawia, iż przenoszone obciążenia kumulują się w środkowej części przodostopia (głównie obszar II i III kości śródstopia).
Płaskostopie podłużne
Płaskostopie podłużne jest deformacją stopy, w której zauważalne jest obniżenie lub całkowite zniesienie łuku podłużnego. Często razem z płaskostopiem występuje koślawe ustawienie tyłostopia.
Analizując płaskostopie podłużne warto pamiętać o etapach rozwoju stopy dziecka i o tym, iż stopa płasko-koślawa może występować fizjologicznie nawet do 5-7 roku życia. Oczywiście należy obserwować zachodzące zmiany i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości konsultować się ze specjalistą, ale dać też dziecku szansę na wzmocnienie stóp (wszelka aktywność fizyczna, chodzenie boso).
Czynniki predysponujące do wystąpienia płaskostopia
Płaskostopie, zarówno podłużne jak i poprzeczne, staje się coraz częstszym problemem z którym zmagają się ludzie w różnym wieku. Wśród głównych czynników predysponujących do wystąpienia płaskostopia, wymienia się:
- nadwagę
- wrodzoną wiotkość więzadłową
- nieprawidłowo dobrane obuwie (zbyt twarda podeszwa, zbyt wąskie buty, za małe buty)
- wielogodzinne chodzenie w butach na wysokich obcasach
- praca stojąca
- osłabienie lub uszkodzenie w obrębie więzadeł, mięśni lub stawów stopy
- niewydolność mięśnia piszczelowego tylnego
Reklama
Diagnostyka płaskostopia
Reklama
W celu potwierdzenia bądź wykluczenia wad w obrębie stóp warto wykonać badania na podoskopie lub specjalnej macie z czujnikami (pedobarografia). Jedno jak i drugie badanie pozwala na dokładną ocenę kształtu stopy, rozłożenia nacisków na konkretne jej części oraz wczesne wykrycie wszelkich nieprawidłowości. Badania są nieinwazyjne, bezpieczne i przede wszystkim dokładne. Pozwalają ocenić stopę w staniu jak i podczas chodu (pedobarografia), analizując zmieniające się obciążenia.
Jakie dolegliwości może generować płaskostopie?
Deformacje stopy objawiające się zniesieniem łuków, prowadzą do zaburzeń biomechanicznych, co może przyczyniać się do schorzeń i dolegliwości w obrębie kończyn dolnych oraz kręgosłupa.
Płaskostopie poprzeczne generuje przede wszystkim zmiany w obrębie przodostopia, prowadząc do zmian o charakterze przeciążeniowym:
- modzele – przede wszystkim pod II i III główką kości śródstopia (modzele – nadmiernie zrogowaciały naskórek, powstający w wyniku zbyt dużego obciążania)
- obrzęki i dolegliwości bólowe w obrębie przodostopia (pieczenie, drętwienie)
a także przyczyniając się do wtórnych zmian deformacyjnych:
- paluch koślawy (halluks)
- palce młotkowate (przede wszystkim II i III palec) charakteryzują się zgięciem w kierunku podeszwowym w stawie międzypaliczkowym bliższym, co przyczynia się do powstawania odcisków na szczycie palca – silne dolegliwości bólowe
W przypadku płaskostopia podłużnego, konsekwencje widoczne są w zaburzonej biomechanice całej kończyny dolnej, co wynika ze ścisłej zależności sąsiadujących ze sobą stawów. Płaskostopie podłużne współistnieje z koślawością stępu, co istotnie przyczynia się do:
- zapalenia rozcięgna podeszwowego (konsekwencja nieprawidłowej mechaniki rozcięgna)
- zapalenie ścięgna Achillesa (skośne ułożenie przyczepu ścięgna do kości piętowej wpływa na nieprawidłowe przenoszenie obciążeń)
- naderwanie lub zerwanie ścięgna Achillesa (nawracające stany zapalne i mikrourazy prowadzą do zmniejszonej wytrzymałości)
- ostrogi piętowe
Nieprawidłowości wynikające z płaskostopia podłużnego przenoszą się także wyżej, zaburzając pracę stawu kolanowego i biodrowego:
- uszkodzenie chrząstki stawowej (nadmierna rotacja wewnętrzna podudzi sprawia, iż stawy kolanowe ustawiają się w koślawości, co nadmiernie obciąża powierzchnie przyśrodkowe)
- chondromalacja rzepki (w wyniku koślawości kolan rzepka „wypada” z prawidłowego toru ruchu i uszkadza chrząstkę)
- kolano skoczka (entezopatia ścięgna mięśnia czworogłowego uda),
- nawracające stany zapalne mięśni tworzących tzw. gęsią stopkę oraz pasma biodrowo-piszczelowego (w wyniku zaburzeń biomechanicznych, będących konsekwencją koślawości kolan)
- dolegliwości bólowe pachwin oraz zewnętrznej powierzchni bioder (chroniczne zablokowanie bioder w rotacji wewnętrznej)
- dolegliwości bólowe pośladka (objawy ze strony mięśnia gruszkowatego, obejmują pośladek, ale także schodzą w dół do kończyny dolnej)
- przykurcz zgięciowy stawów biodrowych (utrzymujące się przewlekłe ustawienie bioder w zgięciu wywołuje przodopochylenie miednicy, które dalej wpływa na pogłębienie lordozy lędźwiowej i generowanie dolegliwości bólowych)
Reklama
Postępowanie w przypadku płaskostopia poprzecznego i podłużnego
Reklama
Zarówno płaskostopie poprzeczne jak i podłużne jest typowe dla osób z wiotkim układem więzadłowym, a także dla kilkuletnich dzieci, których układ mięśniowy jest jeszcze dość słaby. Dlatego też w większości przypadków główną formą postępowania leczniczego są ćwiczenia wzmacniające stopy oraz kończyny dolne.
W przypadku małych dzieci istotną rolę odgrywa również profilaktyka, która obejmuje:
- unikanie ubierania ciasnych skarpetek czy bucików u dzieci niechodzących (buty potrzebne są kiedy dziecko rozpoczyna naukę chodzenia)
- stymulowanie stóp dziecka poprzez zabawę (łaskotanie, masowanie)
- umożliwienie dziecku swobody ruchu
- dobór prawidłowego obuwia (miękkie, nie ograniczające ruchomości stawu skokowego)
- unikanie zbyt wczesnego pionizowania dziecka
- kontrola masy ciała (profilaktyka nadwagi)
Mięsień piszczelowy tylny – mięsień głęboki, zlokalizowany w obrębie tylnej grupy mięśni goleni. Mięsień rozpoczyna się na tylnej powierzchni kości piszczelowej i strzałkowej oraz błony międzykostnej, położonej między nimi. Mięsień w swoim przebiegu kieruje się do kostki przyśrodkowej po wewnętrznej powierzchni podudzia, a następnie ścięgno przechodzi dalej na podeszwę stopy, kończąc się przyczepem na kości łódkowatej i klinowatej przyśrodkowej.
Rola mięśnia piszczelowego tylnego to odwracanie i przywodzenie stopy, a także wzmacnianie łuku podłużnego i poprzecznego stopy.
Ćwiczeniem ukierunkowanym na wzmacnianie mięśnia piszczelowego tylnego będzie podpieranie brzegu bocznego stopy na platformie skośnej, przeniesienie ciężaru ciała na stopę i następnie utrzymanie stopy w ustawieniu neutralnym – niedopuszczenie do pronacji stopy, czyli opadania brzegu przyśrodkowego stopy.
Reklama
Leczenie, dzieci jak i dorosłych, najczęściej ma charakter zachowawczy. Wskazaniami do leczenia chirurgicznego może być skrócenie ścięgna Achillesa oraz nieprawidłowe ustawienie kości względem siebie.
Postępowanie zachowawcze obejmuje ćwiczenia wzmacniające mięśni stóp (uwagi wymaga mięsień piszczelowy tylny, który najczęściej jest niewydolny), mięśni kończyn dolnych, a także brzucha i pośladków. Terapia obejmuje również ćwiczenia poprawiające elastyczność tkanek przykurczonych (ścięgno Achillesa), pracę nad korekcją ustawienia stóp oraz prawidłowym wzorcem chodu.
Uzupełnienie terapii stanowią indywidualnie dopasowane wkładki ortopedyczne, a także dynamiczne plastrowanie stóp. Zarówno wkładki jak i tejpy mają za zadanie wspomagać i korygować nieprawidłowe ustawienie, ale stanowią jedynie wsparcie dla prowadzonego postępowania.
Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
