Metoda McKenzie przy bólach kręgosłupa

Metoda McKanziego

W związku z coraz większą liczbą osób zmagających się z problemami kręgosłupa konieczne jest znalezienie skutecznych metod radzenia sobie z bólem oraz przeciwdziałanie czynnikom prowokującym. Wśród najczęstszych przyczyn bólów kręgosłupa wymienia się rozwój cywilizacyjny, za którym idzie ograniczona aktywność fizyczna, długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej, brak elastyczności oraz przykurcze mięśniowe. To wszystko wpływa na zaburzenie biomechaniki kręgosłupa i w konsekwencji prowadzi do jego przeciążania.

Statystyki pokazują, iż problem dotyczy coraz młodszych ludzi, znacząco wpływając na obniżenie jakości życia (obniżenie sprawności ruchowej, rezygnacja z aktywności fizycznej, częste zwolnienia lekarskie). Ze względu na uwarunkowania anatomiczne najbardziej narażony na przeciążenia jest kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy.

Jedną ze skutecznych metod leczenia schorzeń kręgosłupa jest metoda McKenzie, której filozofia opiera się na samowystarczalności i samodzielności pacjenta w radzeniu sobie z bólem. 

Trochę historii…

Twórcą metody jest nowozelandzki fizjoterapeuta Robin McKenzie, który od lat pięćdziesiątych wiele uwagi poświęcał bólom kręgosłupa, zwłaszcza odcinka lędźwiowego. Wiele lat obserwacji, badań i przeprowadzonych terapii pozwoliły McKenziemu na opracowanie systemu specyficznych pozycji i ćwiczeń przynoszących ulgę w przypadku bólów kręgosłupa. I tak powstała istota terapii metodą McKenzie, która promuje system samodzielnego radzenie sobie z bólem, poprzez określone ruchy oraz statyczne pozycje. Niektóre przypadki wymagają indywidualnej pracy z terapeutą, ale również one w dużej mierze opierają się na późniejszej samodzielnej pracy pacjenta.

Skąd się biorą dolegliwości bólowe kręgosłupa?

Złożona budowa kręgosłupa sprawia, iż za jego ból mogą być odpowiedzialne różne struktury: stawy międzywyrostkowe, mięśnie, więzadła, stawy krzyżowo-biodrowe, a także krążki międzykręgowe. Badania pokazują, iż bardzo często przyczyną problemów są właśnie zmiany degeneracyjne zachodzące w obrębie krążków.

Mechanizm powstawania przepukliny krążka międzykręgowego wg McKenzie

Ruch zgięcia tułowia w przód objawia się wzrostem ciśnienia wewnątrzdyskowego, co przyczynia się do zwiększonego wystąpienia wypukliny bądź przepukliny (tylna, tylno-boczna). Długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej (zwłaszcza z  pochyleniem), a także częste wykonywanie ruchów zgięcia wpływa na stopniową utratę ruchu przeprostu kręgosłupa.

Wśród głównych czynników prowokujących dolegliwości bólowe wyróżnia się tło mechaniczne, prowadzące do przeciążania struktur aparatu ruchu. Do przeciążania dochodzi najczęściej w dwojaki sposób:

• nagły i dynamiczny (dźwiganie dużych ciężarów, , powtarzane ruchy pochylania i rotacji tułowia)
• długotrwały i statyczny (długotrwałe przebywanie w nieprawidłowych pozycjach, zwłaszcza w pozycji siedzącej z pochyleniem w przód, poddawanie ciała długotrwałym wibracjom)

Badanie metodą McKenzie

Badanie przeprowadzone metodą McKenzie opiera się protokołach diagnostycznych, odrębnych dla poszczególnych odcinków kręgosłupa oraz kończyn. Każdy protokół rozpoczyna się bardzo szczegółowym wywiadem, który pozwala na uzyskanie informacji na temat:

• przebiegu choroby
• potencjalnych czynników sprawczych
• czynników nasilających dolegliwości i pogarszających stan pacjenta, a także czynników łagodzących objawy
• przebiegu dotychczasowego leczenia

Kolejnym etapem jest badanie kliniczne, które ma na celu ocenę postawy ciała, ocenę ewentualnych zaburzeń neurologicznych oraz szczegółową ocenę wzorców bólowych (topografia bólu) oraz ich reakcje na ruchy testujące.  

Diagnozowanie pacjenta na podstawie wzorców ruchowych pozwala na zidentyfikowanie aktywnego źródła bólu. Dużą zaletą tego typu badania jest „wyłapanie” zmiany prowokującej ból, gdyż nie wszystkie zaburzenia w obrębie kręgosłupa muszą być przyczyną dolegliwości (zdarzają się przypadki, iż u osób nie odczuwających żadnych dolegliwości bólowych stwierdza się w badaniach obrazowych zmiany strukturalne, które powinny prowokować ból).

W trakcie diagnostyki terapeuta różnicuje czy ból wynika z zaburzeń w strukturze kręgosłupa czy z ograniczenia ruchomości i braku elastyczności. Jeśli ruchami testującymi udaje się wywołać znane dolegliwości lub zmienić ich odczuwanie, wówczas z pewnością przyczyna leży w kręgosłupie. Jeśli natomiast pacjent w żaden sposób nie reaguje na przeprowadzone testy, wówczas konieczne jest przeprowadzenie dalszego badania w celu znalezienia przyczyny leżącej poza kręgosłupem.

Badanie diagnostyczne, typowe dla metody McKenzie, wykorzystuje test powtarzanymi ruchami (3x, 5x, 10x) wykonywanymi w pozycji stojącej i leżącej. Zmiany objawów (centralizacja, peryferalizacja) po zakończeniu testów pozwalają na wstępne określenie zespołu klinicznego.

Fenomen centralizacji objawia się przemieszczaniem się bólu promieniującego z części dystalnych (dalszych) w kierunku proksymalnym (bliższym) w wyniku wykonywania określonych ruchów.

Zjawisko peryferalizacji jest odwrotną sytuacją do centralizacji, kiedy to objawy przesuwają się dystalnie.

Zespoły bólowe kręgosłupa według metody McKenzie

Na podstawie diagnostyki przeprowadzonej metodą McKenzie wyróżniono trzy główne zespoły kliniczne:

1. zespół zaburzeń strukturalnych

Jest to zespół, w którym dochodzi do zaburzenia prawidłowej struktury segmentu ruchowego kręgosłupa w wyniku przemieszczenia jądra miażdżystego (wewnętrzna część krążka międzykręgowego). W konsekwencji dochodzi do zaburzenia spoczynkowego ustawienia  powierzchni stawowych. Zaburzenia strukturalne mają swoje odwzorowanie w biomechanice kręgosłupa(ograniczona ruchomość) oraz nasileniu dolegliwości bólowych.

W zespole zaburzeń strukturalnych objawy mogą mieć charakter miejscowy jak i korzeniowy, co zależne jest od stopnia i kierunku zmian.

Diagnostyka prowadzona ruchami powtarzanymi wywołuje typową reakcję dla tego zespołu. W odpowiedzi na ruchy w określonych kierunkach dochodzi do zmniejszenia, centralizacji lub całkowitej eliminacji objawów, a także przywróceniu prawidłowego zakresu ruchomości. Natomiast ruchy w przeciwnych kierunkach objawiają się nasileniem dolegliwości i peryferalizacją. Możliwa jest sytuacja, w której wszystkie kierunki prowokują peryferalizację – taki stan kliniczny jest typowy dla całkowitego rozerwania pierścienia włóknistego.

2. zespół posturalny

Zespół będący konsekwencją nieprawidłowych nawykowych pozycji (siedząca, stojąca), w których najczęściej dochodzi do protrakcyjnego ustawienia odcinka szyjnego, pogłębionej kifozy piersiowej oraz zniesionej lordozy lędźwiowej. W zespole posturalnym nie obserwuje się zmniejszenia ruchomości, a testy ruchami powtarzanymi nie prowokują reakcji bólowych.

Występujące  w  zespole posturalnym dolegliwości bólowe, McKenzie tłumaczy nie patologicznym skróceniem tkanek miękkich, ale długotrwałym utrzymywaniem wymuszonej postawy ciała. Ignorowanie objawów prowadzące do utrzymywania się patologicznych wzorców ruchowych może prowadzić z upływem czasu do rozwoju zmian o charakterze strukturalnym.

3. zespół dysfunkcyjny

Zespół dysfunkcyjny wiąże się z nieprawidłowościami w obrębie tkanek miękkich – nieprawidłowa struktura. Do tego typu zmian dochodzi najczęściej w konsekwencji przebytych urazów czy stanów zapalnych. Pojawiają się wówczas dolegliwości bólowe, a z nimi także bólowe ograniczenie ruchomości, które w czasie regeneracji utrwala się. Procesy naprawcze zachodzące w warunkach ograniczonej ruchomości, pogłębiają adaptacyjne skrócenie tkanek miękkich, które stanowią źródło bólu w czasie działania sił rozciągających.

Typowym objawem zespołu jest miejscowy ból, pojawiający się na końcu zakresu ruchu. W trakcie testu powtarzanymi ruchami dolegliwości bólowe pojawiają się każdorazowo z jednakową siłą – brak zjawiska centralizacji i peryferalizacji. Powrót do pozycji spoczynkowej powoduje natychmiastowe ustąpienie bólu. W związku z tym, iż ograniczenie może wystąpić w różnych kierunkach, zespół dysfunkcyjny dzieli się na:

• zespół zgięciowy
• zespół wyprostny
• zespół zgięć bocznych
• zespół wielokierunkowy
• zespół zrostów okołokorzeniowych – typowe jest występowanie dolegliwości o charakterze korzeniowym, w końcowym zakresie ruchu. Objawy pojawiają się nagle i równie szybko wycofują się po powrocie z maksymalnego zakresu. Za występowanie bólu o charakterze korzeniowym odpowiadają zrosty łącznotkankowe, które zlokalizowane są w sąsiedztwie korzeni nerwowych (ograniczają ich ruchomość). Zrosty są powikłaniem ostrych bólów kręgosłupa, urazów oraz leczenia operacyjnego.

Postępowanie

Szczegółowa diagnostyka pozwala na ustalenie przyczyny dolegliwości bólowych, a także kierunków łagodzących i nasilających objawy. Prowadzona terapia ukierunkowana jest na indywidualne problemy pacjenta i opiera się przede wszystkim na powtarzanych (indywidualnie dobranych) ćwiczeniach. Głównym założeniem postępowania w metodzie McKenzie jest walka z przyczynami, a nie objawami.

W zdecydowanej większości za bóle kręgosłupa odpowiada uszkodzony krążek międzykręgowy (nawet 90% przypadków). Dochodzi wówczas do przemieszczania się wewnętrznych elementów krążka w określonych kierunkach. W związku z długotrwałym przebywaniem w pozycji siedzącej oraz częstymi ruchami zgięcia, bardzo często dochodzi do przemieszczenia tylnego lub tylno-bocznego, co często wiąże się z uciskiem na korzenie nerwowe. Prowadzona  terapia po wcześniejszym ustaleniu przemieszczenia krążka, ukierunkowana jest na „wprowadzenie” krążka na swoje miejsce. Pacjenci wówczas wykonują ćwiczenia przeciwstawne do ruchów wywołujących patologiczne przemieszczenie – najczęściej są to przeprosty kręgosłupa. Zalecane jest także unikanie ruchów nasilających przemieszczanie krążka w niepożądanym kierunku.

W przypadku kiedy w badaniu nie stwierdza się przemieszczenia krążka, a jedynie ograniczenie ruchomości i elastyczności, terapia ukierunkowana jest  na  poprawę postawy ciała oraz elastyczności przykurczonych struktur. Tego typu terapia wymaga czasu i nie przynosi tak szybkiej ulgi, jak w przypadku przemieszczeń krążka. 

Przede wszystkim autoterapia

Cel jaki stawia sobie metoda McKenzie to ograniczenie liczby nawrotów dolegliwości, który możliwy jest do osiągnięcia tylko przy zaangażowaniu pacjenta.

Profilaktyka opiera się na edukacji chorego, tak aby mógł on wykonywać czynności dnia codziennego w sposób bezpieczny. Nauka  obejmuje korektę postawy ciała, poznanie biomechaniki kręgosłupa oraz obciążeń jakim jest on poddawany w trakcie różnych aktywności.

Podstawowe elementy profilaktyki:

• nauka przyjmowania prawidłowych pozycji statycznych oraz bezpieczne zmienianie pozycji
• nauka wykonywania czynności dnia codziennego w sposób bezpieczny
• regularne wykonywanie indywidualnie dobranych ćwiczeń – np. rano i wieczorem

Skuteczność prowadzonych działań w dużej mierze zależy od zaangażowania i świadomości pacjenta, który rozumie swój problem i chce zmienić zaburzone wzorce ruchowe.

Autor: mgr fizjoterapii Katarzyna Kumor