Choroba Scheuermanna nazywana także młodzieńczą kifozą, dotyczy trwałych zniekształceń kręgosłupa w odcinku piersiowym. Choroba Scheuermanna jest jedną z grupy jałowych martwic kości, w której dochodzi do obumierania tkanki kostnej i chrzęstnej w okresie młodzieńczym. Jej rozwój przypada najczęściej na okres dojrzewania (12-16 rok życia), kiedy dochodzi do zaburzenia wzrostu trzonów kręgowych, co w konsekwencji prowadzi do ich klinowacenia.
Reklama
Choroba bardzo często przebiega niezauważenie co sprawia, że pierwsze objawy pojawiają się wówczas gdy zmiany w strukturze kręgosłupa są już utrwalone.
Przyczyny choroby Scheuermanna
Etiopatogeneza choroby nie jest do końca jasna, prawdopodobnie istnieje wiele czynników, które mogą mieć wpływ na rozwój młodzieńczej kifozy.
Sam Scheuermann uważał, że martwica trzonów kręgowych powoduje zniekształcenie trzonów kręgowych (klinowacenie) w wyniku nierównomiernych obciążeń. Dochodzi wówczas do uwypuklania się krążków międzykręgowych w kierunku tkanki gąbczastej trzonów, co wpływa na przebudowę struktury trzonu. Zmiany w obrębie przedniej i środkowej części trzonu powodują zmianę jego kształtu – przybiera postać klina (węższa część znajduje się na przedniej stronie), który pogłębia kifotyczne ustawienie kręgosłupa w odcinku piersiowym. Teorię Scheuermanna potwierdzały zmiany radiologiczne oraz kliniczne, ale nadal szukano innych czynników wywołujących chorobę.
Inne teorie wskazywały, iż przyczyną zaburzeń mogą być czynniki zapalne, powtarzające się urazy i mikrourazy doznawane w młodym wieku, a także bardzo intensywne uprawianie sportu. Czynnikami predysponującymi do wystąpienia choroby Scheuermanna mogą być także: niedobór witaminy A, zaburzenia endokrynologiczne, schorzenia w obrębie mięśni.
Wielu badaczy, jako bardzo istotny czynnik mający wpływ na rozwój choroby wskazuje, czynnik dziedziczny. Częstotliwość występowania młodzieńczej kifozy jest dużo większa w obciążonej genetycznie rodzinie w porównaniu z rodziną nieobciążoną (30% do około 0,4-8%).
Mechanizm powstawania zniekształceń trzonów kręgowych
W wyniku upośledzonego ukrwienia tkanki kostnej dochodzi do zaburzonego wzrostu i kostnienia trzonów kręgowych. Tkanka kostna objęta martwicą traci swoją odporność na działanie czynników mechanicznych, co prowadzi do jej rozpadu. Tkanka posiada zdolności do przebudowy, ale w wyniku tej przebudowy dochodzi do zniekształceń trzonów. Jest to spowodowane oddziaływaniem sił zewnętrznych (największe siły działają na przednią i środkową część trzonu). W konsekwencji dochodzi do klinowacenia trzonów, degeneracji krążków międzykręgowych a w późniejszym czasie wnikaniu krążków do istoty gąbczastej trzonów – powstają guzki Schmorla.
Proces przebudowy trzonów kręgowych w przebiegu choroby Scheuermanna ma swoje negatywne konsekwencje:
- pogłębienie kifozy piersiowej
- ograniczenie ruchomości kręgosłupa w odcinku objętym chorobą
- strukturalne zmiany trzonów w odcinku piersiowym oraz piersiowo-lędźwiowym
Reklama
Epidemiologia młodzieńczej kifozy
Młodzieńcza kifoza, jak wskazuje na to nazwa, dotyczy głównie młodzieży w okresie dojrzewania, tj. między 12 a 17 rokiem życia. Choroba występuje jednakowo często u chłopców jak i dziewczynek. Szacuje się, że choroba Scheuermanna dotyka od 0,4% aż do 8% populacji.
Choroba rozwija się nieco wcześniej u dziewcząt niż u chłopców, ze względu na szybsze dojrzewania. Proces chorobowy trwa około 2-3 lat, kiedy to dochodzi do utrwalenia zmian w strukturze kręgosłupa.
Rozpoznanie choroby Scheuermanna
W przypadku choroby Scheuermanna bardzo ważne jest jej wykrycie we wczesnym stadium. Daje to wówczas większe szanse na zatrzymanie bądź spowolnienie toczącego się procesu chorobowego.
Pierwszym czynnikiem, na który należy zwrócić uwagę jest nieprawidłowa postawa ciała, objawiająca się przede wszystkim zaokrągleniem pleców w odcinku piersiowym. Warto zwrócić uwagę także na lekkie dolegliwości bólowe kręgosłupa, które mogą pojawiać się już na wczesnym etapie choroby. Bardziej rozwinięta choroba objawia się ograniczeniem ruchomości oraz nasilającym się bólem.
Typowe dla młodzieńczej kifozy są także radiologiczne objawy:
- nieregularne górne i dolne końce trzonów kręgowych
- zaburzone kąty krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej
- zwężone krążki międzykręgowe
Reklama
Przebieg choroby – poszczególne fazy
Brocher wyróżnił trzy fazy rozwoju choroby:
- Faza wczesna (9-10 lat) nazywana także funkcjonalną która charakteryzuje się nieznacznym pogłębieniem kifozy piersiowej i niewielkimi zniekształcenia klinowatymi widocznymi na zdjęciu RTG. Choroba niestety rzadko jest rozpoznawana we wczesnej fazie.
- Faza czynna (11-18 lat) objawia się już typowym obrazem klinicznym, z utrwaloną kifozą piersiową, bólami kręgosłupa oraz narastającym uczuciem zmęczenia. Obraz radiologiczny charakteryzuje się występowaniem guzków Schmorla, sklinowaceniem trzonów oraz ich nieregularnymi brzegami.
- Faza późna (osoby dorosłe) jest ostatnim etapem choroby, kiedy przebudowa tkanki kostnej została zakończona. Wszelkie zmiany strukturalne są już utrwalone, co wpływa na trwałe zaburzenie postawy ciała, a także silne bóle pleców i zaburzoną równowagę mięśniową.
Objawy choroby Scheurmanna
Dwoma bardzo charakterystycznymi objawami choroby Scheuermanna są nieprawidłowa sylwetka z zaokrąglonymi plecami oraz ból lokalizujący się głównie w odcinku piersiowym kręgosłupa – dolegliwości bólowe dotyczą około 30-70% przypadków.
Inne typowe objawy choroby to:
- uczucie zmęczenia
- narastające zaokrąglanie pleców
- protrakcja barków (wysuwanie do przodu)
- narastające ograniczenie ruchomości kręgosłupa
- narastające zniekształcenie struktur kręgosłupa
- nasilanie się dolegliwości bólowych w długotrwałych pozycjach statycznych (siedzenie, stanie, a nawet chodzenie), a także po intensywnym wysiłku fizycznym (głównie aktywności wymagające pochylonej pozycji)
- zaburzenia krzywizn kręgosłupa w sąsiadujących odcinkach kręgosłupa – pogłębienie lordozy szyjnej i lordozy lędźwiowej
- zniekształcenia kręgosłupa wpływają na postawę ciała a w efekcie także na mięśnie – jedne ulegają osłabieniu i rozciągnięciu, inne natomiast reagują napięciem i przykurczami
Reklama
Postępowanie
Postępowanie w chorobie Scheuermanna w zdecydowanej większości opiera się na leczeniu zachowawczym. Leczenie operacyjne jest stosunkowo rzadkim wyborem, choć istnieje kilka wskazań kwalifikujących do tej metody:
- znacznie pogłębiona kifoza (powyżej 75 stopni) u pacjenta z zakończonym wzrostem
- pogłębiona kifoza (powyżej 60 stopni) z tendencją do narastania, u pacjenta z niezakończonym wzrostem – pomimo prowadzonego leczenia zachowawczego
- silny i nieustępujący ból po leczeniu zachowawczym w okolicy piersiowej i piersiowo-lędźwiowej kręgosłupa
- pojawienie się lub narastanie istniejących już zaburzeń neurologicznych, wynikających ze zwężenia kanału kręgowego
Postępowanie chirurgiczne ma na celu wydłużenie przedniej kolumny kręgosłupa z jednoczesnym skróceniem tylnej oraz usztywnienie międzytrzonowe. W czasie zabiegu na poziomach objętych kifozą wykonywane jest przecięcie zgrubiałego więzadła podłużnego przedniego, co umożliwia uzyskanie korekcji kręgosłupa. Kolejnym etapem jest usunięcie krążków międzykręgowych i wstawienie autogennych przeszczepów kostnych oraz zastosowanie prętów Harringtona lub Luque`a zapewniających utrzymanie prawidłowej krzywizny kręgosłupa.
Po leczeniu operacyjnym zalecana jest wczesna pionizacja oraz kompleksowa rehabilitacja. W zależności od stanu pacjenta aktywizacja osoby przebiega z wykorzystaniem lub bez stabilizacji zewnętrznej (gorset).
Leczenie zachowawcze w chorobie Scheuermanna ma na celu:
- zatrzymanie narastającej deformacji kręgosłupa
- zmniejszenie dolegliwości bólowych
- zapobieganie następstwom pogłębionej kifozy
- dążenie do równowagi mięśniowej pomiędzy antagonistycznymi grupami mięśniowymi
W postępowaniu wykorzystuje się wiele metod terapeutycznych, które mają na celu kompleksowe podejście do problemu. Ważny aspekt stanowią ćwiczenia, które muszą być wykonywane regularnie i zgodnie z zaleceniami specjalisty. Ćwiczenia ukierunkowane są na wzmacnianie osłabionych struktur (mięśnie w odcinku piersiowym kręgosłupa), rozciąganie przykurczonych struktur (mięśnie piersiowe), poprawę ruchomości w segmentach kręgosłupa, kompleksach barkowych oraz w obrębie miednicy i stawów biodrowych.
Systematycznie prowadzone ćwiczenia wpływają także korzystnie na poprawę ogólnej sprawności, wydolności oraz postawy ciała.
Równie ważnym aspektem postępowania, zwłaszcza przy występujących dolegliwościach bólowych, jest terapia ukierunkowana na: głębokie rozluźnienie, mobilizacje ograniczonych ruchowo stawów, a także uelastycznienie obkurczonych struktur.
Jako wspomaganie terapii, w przypadkach zaawansowanych zmian, stosuje się gorsety ortopedyczne (np. gorset Milwaukee), które mają za zadanie odciążenie najbardziej narażonych odcinków kręgosłupa oraz zatrzymanie dalszej deformacji trzonów kręgowych. Najlepsze efekty przynosi łączenie systematycznej aktywności z gorsetowaniem, które wymusza i utrwala prawidłową postawę ciała.
Ważnym elementem terapii w chorobie Scheuermanna jest zmiana codziennych nawyków, które mogą wpływać bardzo niekorzystnie na kręgosłup. Osoby z młodzieńczą kifozą powinny unikać długotrwałych, statycznych pozycji. Zalecane są pozycje odciążające, zapewniające podparcie dla kręgosłupa, a także regularna, umiarkowana aktywność fizyczna.
Reklama
Podsumowanie
Choroba Scheuermanna jest schorzeniem z grupy jałowych martwic, która dotyka najczęściej młodzież w okresie dojrzewania. W wyniku martwicy trzonów kręgowych dochodzi do zmian strukturalnych w kręgosłupie, które objawiają się zaburzoną sylwetką, z zaokrąglonymi plecami. Typowymi objawami młodzieńczej kifozy są: pogłębione krzywizny kręgosłupa, ograniczona ruchomość, a także narastające dolegliwości bólowe. Kluczem do zahamowania zniekształceń jest niebagatelizowanie pierwszych objawów oraz kompleksowe leczenie. Postępowanie obejmuje zmianę trybu życia, regularne ćwiczenia, a także stosowanie gorsetów ortopedycznych.
Autor:
mgr Katarzyna Kumor
Fizjoterapeuta
