Poradnik postępowania po zabiegach endoprotezoplastyki stawu biodrowego - rehabilitacja krok po kroku

Okres życia uległ wydłużeniu, jesteśmy pokoleniem, które żyje zdecydowanie najdłużej. Spowodowane jest to rozwojem medycyny oraz szeroko rozumianej cywilizacji, które pozwalają na szybkie wykrycie zmian chorobowych oraz  skuteczne ich leczenie.

Jednak to, że żyjemy dłużej oraz to w jaki sposób żyjemy (siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, stres, zła dieta) niestety wpływa negatywnie na stan naszego układu ruchu oraz rozwoju różnych dolegliwości bólowych. Jest to ogromne wyzwanie dla współczesnej medycyny, która dąży do przywracania pacjentom sprawności, redukowania dolegliwości bólowych oraz w możliwie największym stopniu odzyskiwania funkcji.

Jednym z największych osiągnięć medycyny ubiegłego stulecia jest endoprotezoplastyka (zabieg polegający na usunięciu zmienionego chorobowo segmentu i wszczepieniu sztucznego elementu zastępującego – proteza), która daje pacjentom możliwość funkcjonowania bez bólu i cierpienia.

Wskazania do zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego

Podobnie jak w przypadku stawu kolanowego podstawowymi wskazaniami do zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego są silne i niepoddające się terapii dolegliwości bólowe oraz utrata funkcji stawu.

Do zaburzenia funkcjonowania stawu biodrowego dochodzi najczęściej w przypadku:

• choroba reumatyczna
• choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego
• przebyte urazy i złamania w obrębie miednicy oraz kości udowej (zwłaszcza bliższego końca)
• martwica głowy kości udowej

Powyższe czynniki powodują trudności w chodzeniu po schodach, wstawaniu z pozycji siedzącej oraz ciągły ból towarzyszący najprostszym czynnościom dnia codziennego.

Endoprotezoplastyka stawu biodrowego – na czym polega zabieg?

Zabieg endoprotezoplastyki stawu biodrowego obejmuje usunięcie uszkodzonych powierzchni stawowych w obrębie bliższej nasady kości udowej (głowa kości udowej) oraz panewki stawu. W zależności od rozległości zmian, wymiana obejmuje jedną lub obie powierzchnie.

Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego – krok po kroku

Pierwszym elementem postępowania rehabilitacyjnego jest edukacja pacjenta i przygotowanie do zabiegu (postępowanie zapobiegawczo-ochronne). Jest to niezwykle istotne, ponieważ funkcjonowanie pacjenta po zabiegu przez pewien okres będzie utrudnione i ograniczone, dlatego tak ważna jest świadomość oraz pełne zaangażowanie ze strony pacjenta.

1. Postępowanie zapobiegawczo-ochronne

przed zabiegiem operacyjnym obejmuje następujące elementy:

• nauka chodu o kulach umożliwiającego odciążenie i ochronę stawu biodrowego
• poprawa ogólnej sprawności i wydolności
• poprawa zakresów ruchomości w stawie operowanym oraz symetrycznym
• wzmocnienie mięśni posturalnych (mięśni grzbietu oraz brzucha)
• wzmocnienie osłabionych mięśni w obrębie stawu biodrowego oraz rozluźnienie zbyt napiętych struktur

2. Postępowanie we wczesnym okresie pooperacyjnym (doba 0-4) obejmuje przede wszystkim:

• profilaktykę przeciwzakrzepową
• pozycje ułożeniowe kończyny dolnej operowanej

Po zabiegu endoprotezoplastyki zalecana jest pozycja leżenia tyłem, z odpowiednim zabezpieczeniem kończyny dolnej przed nadmiernym przywiedzeniem oraz rotacjami, kończyna powinna być ustawiona w położeniu pośrednim.

• leżenie tyłem – kończyna dolna w lekkim zgięciu w stawie biodrowym (ok. 20⁰) oraz odwiedzeniu(ok. 30⁰)
• ćwiczenia

Głównym celem ćwiczeń prowadzonych we wczesnym okresie jest niedopuszczenie do powikłań ze strony układu oddechowego i krążeniowego, a także przyśpieszenie procesów gojenia tkanek (poprzez lepsze ukrwienie). Prowadzone ćwiczenia ukierunkowane są na wzmocnienie siły mięśniowej (ćwiczenia izometryczne) oraz poprawę zakresów ruchomości (ćwiczenia czynne).

Przykładowe ćwiczenia we wczesnym okresie pooperacyjnym:

• w pozycji leżenia tyłem z wyprostowaną kończyną dolną, wciskaj kończynę w łóżko z jednoczesnym zgięciem grzbietowym stopy – utrzymaj pozycję 7 sekund i rozluźnij. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji leżenia tyłem z wyprostowaną kończyną dolną, powoli przesuwaj stopę po ziemi w swoim kierunku (zgięcie maksymalnie do 90⁰), następnie wróć do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji leżenia tyłem z wyprostowaną kończyną dolną i ręcznikiem pod stawem kolanowym, powoli wciskaj staw kolanowy w ręcznik z jednoczesnym unoszeniem stopy ponad podłoże – utrzymaj pozycję 7 sekund i rozluźnij. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji leżenia tyłem z wyprostowaną kończyną dolną, powoli przesuwaj kończynę w bok (odwodzenie) po podłożu, utrzymując stopę w położeniu pośrednim, następnie wróć do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji leżenia tyłem z wyprostowanymi kończynami dolnymi, wciągnij brzuch i ściśnij pośladki – utrzymaj napięcie 7 sekund i rozluźnij. Ćwiczenie powtórz 10 razy.

 Ćwiczenia w pozycji leżenia tyłem wykonywane są przede wszystkim w pierwszych dobach po zabiegu, w kolejnych dniach przechodzi się do coraz wyższych pozycji (pozycja siedząca na łóżka, pozycja siedząca ze spuszczonymi nogami), kontynuując ćwiczenia z początkowego etapu. W zależności od indywidualnych możliwości w 2 bądź 3 dobie pacjent jest pionizowany, a 3-4 doba to czas na naukę chodu z balkonikiem i następnie o kulach z odciążeniem kończyny dolnej operowanej. W pierwszych dobach wprowadza się także ciągły ruch bierny na szynie, co wpływa pozytywnie na zwiększanie zakresów ruchomości, gojenie się rany pooperacyjnej oraz redukcję wzmożonego napięcia mięśniowego.

Chodzenie z kulami z odciążeniem kończyny dolnej operowanej, w zależności od rodzaju endoprotezy trwa od 1,5 miesiąca (endoproteza cementowa), nawet do około 3 miesięcy (endoproteza bezcementowa).


3. Postępowanie w późniejszym okresie pooperacyjnym 

4-5 dni po zabiegu pacjent samodzielnie przyjmuje pozycję siedzącą (płaską oraz ze spuszczonymi nogami),a także samodzielnie wstaje z łóżka. Najbliższe kilka dni to czas  kiedy doskonalony jest chód o kulach, ze stopniowym wzrostem obciążeń oraz utrudnień. Pacjent uczy się chodzić po schodach, porusza się w bok, do tyłu, a także pokonuje różne przeszkody. W okresie 5-6 doby wprowadzone zostają ćwiczenia z oporem taśmy elastycznej oraz ćwiczenia propriocepcji.

W przypadku braku powikłań około 7 doby po zabiegu, pacjent wypisywany jest do domu, a postępowanie rehabilitacyjne ma charakter ambulatoryjny. Kolejne doby to kontynuacja wcześniejszych ćwiczeń oraz:

• ćwiczenia czynne w coraz większych zakresach ruchomości
• w pozycji stojącej trzymając się krzesła, unieś kończynę dolną w kierunku klatki piersiowej ( nie unoś kolana powyżej pasa-90⁰). Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji stojącej trzymając się krzesła, unieś prostą kończynę dolną do boku. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji stojącej trzymając się krzesła, unieś prostą kończynę dolną w tył. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• ćwiczenia wzmacniające
• w pozycji stojącej trzymając się krzesła, z taśmą elastyczną na kończynach dolnych wykonaj:
• przesuń lekko uniesioną kończynę operowaną w przód, utrzymując napięcie mięśniowe kontroluj powrót kończyny do pozycji wyjściowej
• unieś kończynę operowaną do boku, utrzymując napięcie mięśniowe kontroluj powrót kończyny do pozycji wyjściowej
• unieś kończynę operowaną do tyłu, utrzymując napięcie mięśniowe kontroluj powrót kończyny do pozycji wyjściowej
• w pozycji leżenia bokiem na stronie nieoperowanej, unieś prostą kończynę dolną na wysokość około 20 cm i następnie przenoś kończynę w przód (lekko zgiętą) i w tył. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji leżenia tyłem z ugiętymi kończynami dolnymi i stopami zgiętymi grzbietowo (stopa oparta na pięcie), unieś biodra nad podłoże i utrzymaj pozycję 5 sekund, następnie rozluźnij i połóż biodra. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji stojącej z kończynami górnymi lekko uniesionymi, wykonaj półprzysiad z utrzymaniem pozycji przez 2-3 sekundy, następnie powoli wróć do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie wykonaj 10 razy.
• ćwiczenia propriocepcji
• w pozycji stojącej, ze stopami ustawionymi szeroko, przejdź na palce z jednoczesnym przeniesieniem kończyn górnych ponad głowę, utrzymaj pozycję 5 sekund. Ćwiczenie powtórz 10 razy.
• w pozycji stojącej unieś w kierunku klatki piersiowej kończynę dolną nieoperowaną, utrzymaj pozycję 3-5 sekund, następnie unieś kończynę dolną operowaną. Ćwiczenie powtórz 10 razy dla każdej kończyny.
• w pozycji stojącej z zamkniętymi oczami (blisko krzesła lub ściany) przenoś ciężar ciała raz na lewą stronę, raz na prawą. Jeśli ćwiczenie nie sprawia trudności należy jednocześnie z przeniesieniem ciężaru ciała na jedną stopę, oderwać od ziemi drugą.
• ćwiczenia torowania nerwowo-mięśniowego mające na celu likwidację nawyku utykania oraz reedukację poprawnego wzorca chodu. Wykorzystuje się techniki mające na celu naukę kontroli prawidłowego ustawienia miednicy, a także naukę kontroli fazy podporowej w kończynie dolnej operowanej oraz ćwiczenia w fazie podporowej i w fazie przenoszenia.

Poza ćwiczeniami ukierunkowanymi bezpośrednio na operowany staw biodrowy, ważną rolę w procesie leczenia odgrywają ćwiczenia obręczy barkowej, mięśni posturalnych oraz kończyny dolnej nieoperowanej.

Doskonałym uzupełnieniem terapii są takie formy ruchu jak:

• jazda na rowerze stacjonarnym ( ze stopniowym wydłużaniem czasu trwania oraz obciążenia)
• pływanie (kraul, grzbiet) oraz wykonywanie ćwiczeń w wodzie
• spacery

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta