Rola aktywności fizycznej w profilaktyce pierwotnej chorób układu krążenia

W nowoczesnej medycynie właściwa profilaktyka odgrywa znaczącą rolę. W przypadku schorzeń układu krążenia omawiane postępowanie w sposób istotny zmniejsza ryzyko wystąpienia ostrego incydentu na przykład sercowego. Takie sytuacje są realnym zagrożeniem dla życia człowieka. Dlatego aby im skutecznie zapobiec należy odpowiednio wcześnie wprowadzać skuteczną profilaktykę pierwotną. Zwiększa ona świadomość zdrowotną człowieka, poprzez odpowiednie kontrolowanie poszczególnych zachowań zdrowotnych.

Reklama

Aktywność fizyczna - rys historyczny

Przekonanie o korzystnym wpływie właściwej aktywności ruchowej a zwłaszcza systematycznych ćwiczeń fizycznych na poprawę zdrowia jest w przekonaniu wielu ludzi postępowaniem prawidłowym. Już 2500 lat przed naszą erą, w starożytnych Chinach pojawiły się pierwsze informacje o stosowaniu ćwiczeń fizycznych w celu poprawy stanu zdrowia organizmu. Do aktywnych zwolenników prozdrowotnego trybu życia i stosowania określonego kontrolowanego wysiłku w leczeniu chorób należeli najwybitniejsi lekarze ery starożytnej tacy jak na przykład Hipokrates. Na początku XX wieku pojawiły się pierwsze publikacje naukowe szczegółowo analizujące zależność między wyczynowym uprawianiem sportu, a długością życia ludzkiego. Szybki rozwój medycyny sprawił, iż dopiero druga połowa minionego stulecia przyniosła prawdziwy przełom w tej dziedzinie. Aktualnie liczni badacze prowadzą rozmaite badania lub doświadczenia mające wykazać właściwy wpływ wysiłku fizycznego na poprawę zdrowia człowieka.

Systematyczna aktywność ruchowa powoduje nie tylko korzystne zmiany w czynności, budowie i metabolizmie serca, ale także redukuje lub wpływa modyfikująco na inne czynniki ryzyka chorób krążenia. Aktywny fizycznie styl życia wiąże się często z pozytywnymi zachowaniami zdrowotnymi takimi jak na przykład zaprzestanie palenie papierosów, właściwe i racjonalne odżywianie.

Z licznych raportów amerykańskich instytucji zdrowia publicznego wynika, że ponad 60% wszystkich dorosłych Amerykanów nie uprawia w sposób systematyczny żadnej aktywności ruchowej, a 25% nie wykonuje jakichkolwiek ćwiczeń fizycznych. Dane kanadyjskie synów mężczyzn, którzy poniżej 50 roku życia przebyli zawał serca są jeszcze bardziej niepokojące. Wśród tych młodych ludzi, obciążonych dziedzicznie ryzykiem choroby niedokrwiennej serca, aż 75% nie wykazuje żadnej aktywności fizycznej. Można przypuszczać, że sytuacja w Polsce jest podobna.

Na podstawie licznych specjalistycznych badań wykazano, że mała aktywność fizyczna zwiększa znacznie występowanie choroby niedokrwiennej serca. Aktualnie szacuje się, że ryzyko zapadalności na omawianą chorobę jest dwukrotnie niższe u osób czynnych fizycznie, a aż sześciokrotnie u osób o najwyższej aktywności.

Wpływ aktywności fizycznej na układ krążenia

 Fizjologiczne efekty systematycznej aktywności fizycznej przedstawiają się w następujący sposób:

• Zwolnienie spoczynkowej i wysiłkowej częstości rytmu serca,
• Niższe wartości ciśnienia tętniczego krwi,
• Wydłużenie okresu rozkurczu serca,
• Wzrost maksymalnej pojemności minutowej i objętości wyrzutowej serca,
• Powiększenie średnicy głównych tętnic wieńcowych,
• Zwiększenie gęstości naczyń wieńcowych,
• Wzrost przepływu wieńcowego,
• Poprawa czynności śródbłonka.

Pośredni wpływ aktywności ruchowej na układ krążenia:

• Wzrost wydolności fizycznej,
• Korzystne zmiany w autonomicznym układzie nerwowym,
• Wzrost aktywności układu antyoksydacyjnego,
• Wpływ przeciwzakrzepowy,
• Wzrost stężenia cholesterolu frakcji HDL,
• Wzrost wrażliwości na insulinę i poprawa tolerancji glukozy,
• Obniżenie masy ciała,
• Obniżenie poziomu lęku,
• Poprawa jakości życia.

Inne korzyści czerpane z systematycznej aktywności ruchowej:

• Poprawa odporności organizmu,
• Poprawa czynności układu oddechowego,
• Zapobieganie osteoporozie,
• Zapobieganie chorobie zwyrodnieniowej stawów narządu ruchu.

Z wyżej wymienionych powodów aktywność fizyczną należy stosować jako bardzo ważną metodę zapobiegawczą i terapeutyczną, pozwalającą przede wszystkim na ograniczenie stosowania innych bardziej kosztownych metod profilaktyki i leczenia. Propagowanie ruchu w społeczeństwie jest obowiązkiem każdego lekarza oraz wszystkich osób związanych z medycyną zwłaszcza kardiologiczną.

Jaki wysiłek fizyczny jest wskazany?

Liczne badania udowodniły, że najbardziej korzystne dla zdrowia jest podejmowanie aktywności fizycznej w czasie wolnym od zajęć zawodowych, a jej efekty zdrowotne są lepsze w przypadku racjonalnego programowania ćwiczeń, czyli dokładnego określenia ich intensywności, rodzaju i liczby. Zbyt mały wysiłek fizyczny nie przynosi pozytywnych efektów, za to zbyt duży może prowadzić do powstania przeciążeń lub kontuzji np. narządu ruchu.

Jako najbardziej efektywną a zarazem skuteczną formę aktywności ruchowej w prewencji pierwotnej układu krążenia, zaleca się przede wszystkim wysiłki wytrzymałościowe o charakterze dynamicznym. Zaleca się amatorskie uprawianie poszczególnych dyscyplin sportowych, w których w dużej mierze przeważają ćwiczenia dynamiczne na przykład trucht lub jazda na rowerze. Szczególnie zaleca się stosowanie nie tylko jednego rodzaju dyscypliny sportowej. Można jednego dnia iść na basen, a drugiego do parku pobiegać. Urozmaicenie aktywności fizycznej znacząco wpływa na nasza psychikę oraz motywuje do dalszej wytężonej pracy.

Podstawą ćwiczeń ruchowych jest przede wszystkim systematyczność oraz samozaparcie. Należy ćwiczyć co najmniej 3 do 4 razy w tygodniu po około 30 – 60 minut. Czas treningu w dużej mierze uzależniony jest od rodzaju uprawianej dyscypliny oraz od aktualnego stanu zdrowia. Główna część treningu powinna być poprzedzona około 15 minutową rozgrzewką obejmującą w dużej mierze ćwiczenia rozciągające oraz ogólnousprawniające całego ciała. Omawiana aktywność powinna być również zakończona 10 minutowymi ćwiczeniami wyciszającymi oraz relaksującymi. Trening powinien być prowadzony w taki sposób aby częstość rytmu serca dochodziła do 60% tętna maksymalnego dla danego wieku. Proponowany wydatek energetyczny w czasie ćwiczeń to 200- 400 kcal/trening lub co najmniej 1200 kcal/tydzień.

Uzupełnieniem treningu wytrzymałościowego powinny być ćwiczenia oporowe, wykonywane minimum 2 razy w tygodniu i stanowiące 10 – 15% całej jednostki treningowej. Oprócz systematycznej aktywności ruchowej podejmowanej w sposób kontrolowany, należy również zwracać chorym uwagę na niewielką ale codzienną aktywność fizyczną. Należy codziennie wykonywać ćwiczenia przez około 15 minut, spowodują one zwiększenie wydolności organizmu oraz poprawią samopoczucie. W analizie ryzyka zdrowotnego związanego z podejmowaniem aktywności fizycznej przez osoby że schorzeniami kardiologicznymi wykazano, iż przy rozsądnym dawkowaniu wysiłku jest ono istotnie mniejsze w porównaniu z uzyskaną korzyścią.

Zanim osoba zdecyduje się na określoną aktywność ruchową powinna obowiązkowo poddać się badaniom kwalifikacyjnym, które obejmują między innymi:

• Badanie lekarskie (przedmiotowe i podmiotowe),
• Elektrokardiogram,
• Próbę wysiłkową z oceną wydolności fizycznej,
• Badania laboratoryjne (OB, morfologia, badanie ogólne moczu, stężenie glukozy).

Przeciwwskazania do podejmowania aktywności fizycznej

Główne przeciwwskazania do podejmowania systematycznej aktywności ruchowej w prewencji pierwotnej chorób układu krążenia przedstawiają się w następujący sposób:

• Spoczynkowa tachykardia powyżej 110/minutę,
• Nadciśnienie tętnicze nieuregulowane farmakologicznie,
• Niewydolność układu oddechowego,
• Nadwaga powyżej 60% należnej masy ciała,
• Stany zapalne w organizmie,
• Świeży incydent zakrzepowo – zatorowy,
• Stany po krwawieniach wewnętrznych,
• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy w fazie zaostrzenia,
• Niedokrwistość,
• Choroby przebiegające z krótkotrwałymi utratami przytomności,
• Niestabilny okres choroby serca (inny niż choroba niedokrwienna).

Niepokojące dane dotyczące niskiego poziomu aktywności fizycznej zmuszają do kierowania przyszłych programów edukacyjnych w stronę ludzi młodych. Doświadczenia w tym zakresie aktualnie są niewielkie, ale nieustannie pogłębianie wiedzy i wyciąganie właściwych wniosków w tej materii na przestrzeni czasu przyniesie właściwe efekty terapeutyczne. Szczególnie jest to ważne u pacjentów z podejrzeniem chorób układu krążenia

Reklama

Podsumowanie

Na przestrzeni ostatnich lat zostały szeroko promowane zasady dotyczące zdrowego i higienicznego trybu życia. Takie kompleksowe postępowanie w dużej mierze przyczynia się do zwalczenia czynników ryzyka chorób układu krążenia. Formą wspomagającą powyższe działania jest również właściwe prowadzona farmakoterapia, która w przypadku schorzeń kardiologicznych jest bardzo ważna, ale i skuteczna. Działania profilaktyczne prowadzą do rzeczywistego zmniejszenia powstania określonego schorzenia, które w sposób naturalny może zaburzyć właściwą pracę organizmu ludzkiego. Duża liczba ludzi promujących zdrowy tryb życia, wyraża nadzieję, że w obecnym stuleciu aktywność fizyczna będzie nie tylko ważnym lekiem, ale także stanie się jednym z najważniejszych elementów wpływających na jakość funkcjonowania człowieka.

Autor: dr n. med. Kamil Klupiński,
fizjoterapeuta sportowy, kierownik poradni rehabilitacyjnej

Piśmiennictwo/Bibliografia

• Jegier A., Drygas W.: Zalecenia dotyczące aktywności ruchowej w profilaktyce chorób układu krążenia. Czynniki ryzyka, 2002/4, 2003/1.
• Dylewicz P., Przywarska I., Borowicz-Bieńkowska S., Wilk M.: Aktywność fizyczna w kardiologicznej prewencji pierwotnej. Kardiol Pol. 2001, 55.
• Aktywność ruchowa w pierwotnej prewencji choroby niedokrwiennej serca. Folia Cardiol., 2004, 11.
• Jegier A., Stasiołek D.: Skuteczna dawka aktywności ruchowej w prewencji pierwotnej chorób układu krążenia  i promocji zdrowia. Medicina Sportiva 2001, 5 (supl. 2).