Nietrzymanie moczu - leczenie, przyczyny, objawy i ćwiczenia

Co to jest nietrzymanie moczu?

Nietrzymanie moczu to tylko z pozoru domena kobiet po okresie menopauzy. Coraz częściej niestety ta krępująca dolegliwość dotyka również młodszych pań oraz mężczyzn, a intymny charakter schorzenia powoduje, że nie wszyscy z nich korzystają z pomocy lekarskiej. Szacuje się, że nietrzymanie moczu może dotyczyć nawet 5% społeczeństwa, głównie wśród osób po pięćdziesiątym roku życia. Oznacza to, że w Polsce problem może mieć aż dwa miliony obywateli. W grupie chorych przeważają kobiety. Nietrzymanie moczu definiuje się jako stan, w którym stwierdzono obiektywnie niezależny od woli wypływ moczu, powodujący problemy natury towarzyskiej i/lub higieniczne. Nietrzymanie moczu nie jest wyłącznie problemem medycznym. Jako choroba społeczna wymaga stworzenia systemu działań obejmującego profilaktykę, leczenie i edukację o wielokierunkowym charakterze.

Objawy nietrzymania moczu

Na podstawie badań wyróżniono: wysiłkowe nietrzymanie moczu, nietrzymanie moczu spowodowane parciami naglącymi, nietrzymanie moczu związane z przepełnieniem pęcherza, odruchowe nietrzymanie moczu oraz postać mieszaną. Wysiłkowe nietrzymanie moczu, występujące najczęściej, to mimowolne popuszczanie niewielkich ilości moczu bez uczucia parcia, występujące głównie podczas wysiłku fizycznego (dźwiganie ciężarów, kaszel, bieg, podskakiwanie, gimnastyka, pływanie, itp.), śmiechu, kaszlu lub w czasie wypróżniania. Naglące nietrzymanie moczu to niezależna od woli utrata zwykle dużych ilości moczu występująca również podczas spoczynku i snu (nykturia). Nietrzymanie moczu z przepełnienia to wynik upośledzonej kurczliwości mięśnia wypieracza pęcherza, prowadzący do utraty moczu na skutek nadmiernego wypełnienia pęcherza moczowego. Rzadziej wyróżnia się postać przejściowego nietrzymania moczu, będącego skutkiem czynników, takich jak infekcje dróg moczowych, zaparcia, czy też efekty uboczne przyjmowanych leków (głównie z grupy diuretyków-leków moczopędnych). Eliminacja tych czynników prowadzi wtedy zwykle do ustąpienia objawów choroby.

Nietrzymanie moczu przyczyny

Przyczyny nietrzymania moczu u kobiet określa się jako wieloczynnikowe i złożone. Niewątpliwy udział mają czynniki genetyczne, ponieważ opisywano trzykrotny wzrost występowania wysiłkowego nietrzymania moczu wśród krewnych pierwszego stopnia. Obserwuje się również wzrost częstości zachorowań u osób z wrodzonymi zespołami genetycznymi, powodującymi zaburzoną syntezę kolagenu, np. zespół Ehlers-Danlosa. Zmiany w dopływie impulsów nerwowych do dolnego odcinka układu moczowego mogą być również mechanizmem spustowym nietrzymania moczu. Zaburzenia neurologiczne mogą być wywołane udarem, chorobą Parkinsona, otępieniem naczyniowym, przerwaniem ciągłości rdzenia kręgowego (na przykład po złamaniu kręgosłupa) lub neuropatią cukrzycową. U kobiet kluczowe znaczenie ma obniżenie dna miednicy i utrata naturalnych barier mięśniowych kontrolujących poziom napięcia zwieraczy pęcherza moczowego. Na osłabienie tych mechanizmów wpływa liczba porodów siłami natury ( chociaż w przypadku trzech i więcej cięć cesarskich, wskaźniki wyrównują się), otyłość, wiek pomenopauzalny, cukrzyca,inne przebyte zabiegi operacyjne lub naświetlania (radioterapia) miednicy, a także stopień aktywności fizycznej. Chociaż ogólnorozwojowa aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko choroby, niektóre szczególne formy sportu związane z dużym wysiłkiem, na przykład maratony czy podnoszenie ciężarów, mogą być także czynnikiem ryzyka nietrzymania moczu. U mężczyzn częstą przyczyną nietrzymania moczu jest również przerost gruczołu krokowego.

Rozpoznanie problemu

Podczas pierwszej wizyty u lekarza, najważniejszym badaniem jest dokładne zebranie wywiadu z pacjentem, który dotyczy głównie sytuacji, w jakich pojawia się nietrzymanie moczu, jak bardzo jest nasilone oraz na jakie schorzenia towarzyszące cierpi pacjent. Cennych informacji dostarcza badanie urodynamiczne , polegające na ocenie rodzaju zaburzeń prowadzących do nieprawidłowości w opróżnianiu pęcherza, pojemności pęcherza moczowego, tzw. czas pęcherzowy (czas subiektywnego odczuwania wypełnienia pęcherza), sprawności mięśni biorących udział w opróżnianiu pęcherza moczowego oraz prawidłowości koordynacji pomiędzy wypieraczem pęcherza a zwieraczem cewki moczowej. Badanie przeprowadzane jest w gabinecie urologicznym, poprzez wprowadzanie specjalnych cewników do pęcherza moczowego i odbytnicy i monitorowanie pracy pęcherza przez około 40 minut. W ocenie zmian w budowie miednicy przydatne bywa również tradycyjne badanie ginekologiczne.

Nietrzymanie moczu leczenie

Współczesne metody leczenia obejmują trzy dziedziny: farmakoterapię, fizjoterapię i chirurgię, które stosuje się pojedynczo lub łącznie w zależności od wieku pacjenta, stopnia zaawansowania schorzenia i chorób towarzyszących. Leczenie farmakologiczne naglącego nietrzymania moczu najczęściej polega na zastosowaniu antagonistów receptorów muskarynowych, które ograniczają nadmierną kurczliwość mięśnia wypieracza. Najbardziej znane w Polsce są tolterodyna i solifenacyna, stosuje się również oksybutyninę. Natomiast w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu stosuje się inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny- na przykład duloksetyna , której działanie polega na zwiększeniu przewodzenia impulsów w neuronach motorycznych nerwu sromowego i zwiększeniu napięcia zwieracza zewnętrznego cewki. Lek działa jednak tylko w okresie jego przyjmowania i nie powoduje całkowitego wyleczenia, a jedynie złagodzenie dolegliwości. Nie ma jednak jak dotąd w pełni skutecznego leczenia farmakologicznego. Dla zdecydowanej większości kobiet dotkniętych wysiłkowym nietrzymaniem moczu jedyną szansą na wyleczenie pozostają metody operacyjne. Na przestrzeni 100 lat opracowano ponad 200 sposobów operacyjnego leczenia nietrzymania moczu. Poszukiwanie metody łączącej: skuteczność, małą inwazyjność, niski koszt i bezpieczeństwo stanowi wyzwanie dla urologów i ginekologów. Obecnie stosuje się plastykę pochwy, metody igłowe, taśmowe oraz podejmowane są próby wszczepiania implantów w dno miednicy. Wyniki tych zabiegów są obiecujące.

Do czego prowadzi brak leczenia?

Nieleczone nietrzymanie moczu prowadzi do znacznego ograniczenia aktywności fizycznej z powodu nieprzyjemnego zapachu związanego z wyciekającym moczem oraz występowania powikłań takich jak: zapalenie układu moczowego, zapalenie dróg rodnych oraz zmian na skórze krocza. Niezależnie od cierpienia fizycznego uzależnia chorego od różnego rodzaju zabezpieczeń higienicznych (pieluch, podpasek), zmusza do ograniczenia aktywności społecznej, a nawet izolacji. Wpływa ono negatywnie na psychikę chorych, niekiedy powodując nawet ciężką depresję.

Profilaktyka przy nietrzymaniu moczu

Profilaktykę można podzielić na wczesną – rozumianą jako działanie zapobiegające wystąpieniu choroby i wtórną, w której można wyróżnić dwa trendy: wczesne wykrywanie choroby i spowalnianie jej oraz drugi, rozumiany jako zapobieganie powikłaniom. Profilaktykę nietrzymania moczu należy rozpocząć u młodych kobiet, zachęcając je do prowadzenia zdrowego stylu życia, rozumianego jako utrzymanie prawidłowej masy ciała, przeciwdziałanie zaparciom oraz regularne ćwiczenia fizyczne, np. fitness. W przygotowaniu do ciąży należy zwrócić uwagę na ćwiczenia mięśni dna miednicy, gdyż są one skuteczną formą profilaktyki wysiłkowego nietrzymania moczu.

Fizjoterapia - ćwiczenia

Odpowiednio dobrane ćwiczenia, wdrożono we właściwym momencie mogą zredukować niewielkie dolegliwości i zmniejszyć zaawansowane nietrzymanie moczu. Ćwiczenia mięśni dna miednicy powinny być ukierunkowane na:

• poprawę sensomotoryki,
• podniesienie wytrzymałości mięśni dna miednicy rozumiane przez umiejętność utrzymania skurczu bez cech zmęczenia, jak również wielokrotnego ich powtarzania,
• zwiększenie siły maksymalnej skurczu mięśni generowanej podczas jednego skurczu,
• poprawę szybkości skurczu,
• zdolności koordynacji (aktywność i rozluźnianie mięśni dna miednicy, aktywizacja mięśni np. przed kaszleniem).

Zaleca się, aby ćwiczenia mięśni dna miednicy prowadzone były w sposób indywidualny, z zachowaniem zasady niskiej szybkości ruchu oraz utrzymaniem napięcia mięśni bliskiemu skurczowi maksymalnemu trwającemu 6–8 s. Zaleca się wykonanie po 8–12 skurczy w jednej serii (2–3 serie). Poprawy objawów nietrzymania moczu można oczekiwać po treningu trwającym ok. 5 miesięcy. Wiele ćwiczeń mięśni dna miednicy zawiera się w metodzie Pilatesa. Znaczenie ma też trening głębokich mięśni stabilizujących, głównie mięśnia poprzecznego brzucha. Wspomagająco stosuje się takie metody jak biofeedback, który skutecznie zwiększa samokontrolę pacjentów. Do biofeedbacku powinni być kwalifikowani pacjenci nieumiejący napinać w izolowany sposób mięśni dna miednicy bądź pacjenci, u których siła tych mięśni jest bardzo mała. Inną wspomagającą metodą może być elektrostymulacja, za pomocą niskich i średnich częstotliwości.

Podsumowanie problemu nietrzymania moczu

Nietrzymanie moczu to schorzenie, które dotyka dużą część populacji, wciąż jednak nie jest we właściwy sposób leczone. Jego przyczyn upatruje się w skłonnościach genetycznych, nieprawidłowościach anatomicznych, a także czynnikach zmniejszających napięcie mięśni miednicy- w prawidłowych warunkach zapewniających właściwą kontrolę nad pęcherzem. Do nietrzymania moczu mogą przyczynić się liczne porody siłami natury, otyłość, cukrzyca, zaparcia czy duży, przewlekły wysiłek fizyczny. Współczesna medycyna oferuje wiele możliwości terapeutycznych dla osób dotkniętych tych problemem: leczenie farmakologiczne, fizjoterapię oraz radykalne leczenie chirurgiczne. Efekty tych metod są zadowalające w większości przypadków. Nieleczone nietrzymanie moczu powoduje nie tylko dyskomfort, kłopoty z higieną i intymną sferą życia, ale także może być przyczyną przewlekłych infekcji.

Opracowała: lek. Sylwia Płusa