Neuralgia nerwu trójdzielnego

Opis choroby

Pierwszy opis schorzenia pochodzi z 1667 roku – pomimo upływu niemal czterech wieków nadal wiedza na temat neuralgii nerwu trójdzielnego pozostaje niezgłębiona, przynajmniej w zakresie przyczyn występowania choroby. Patologia należy do ogólnej grupy bólów głowy, zwykle dotyczy osób po 40. roku życia, choć zachorowania w młodszym wieku nie należą do rzadkości. Typowy w przebiegu choroby jest jednostronny, przypominający przechodzenie prądu elektrycznego, krótkotrwały ból w obrębie twarzy – napady ustępują równie szybko, jak dochodzi do ich pojawienia się. Bywa, że neuralgia nerwu trójdzielnego jest schorzeniem występującym w przebiegu innych chorób – wówczas można mówić o wtórnej postaci.

Przyczyny

Do tej pory nie znaleziono czynników, którym można przypisać odpowiedzialność za pojawienie się objawów chorobowych. Wydaje się, że znaczenie mogą mieć zaburzenia funkcji samego nerwu trójdzielnego – np. w przebiegu ucisku naczynia krwionośnego na korzeń nerwu trójdzielnego (jest to tzw. konflikt naczyniowo-nerwowy). Patologia może również dotyczyć samego mózgu i każdej ze struktur nerwu.

Objawy

Neuralgia nerwu trójdzielnego objawia się napadowym, niezwykle silnym, ale krótkotrwałym bólem zlokalizowanym na twarzy. Epizody objawów zazwyczaj utrzymują się jedynie kilka lub kilkanaście sekund (rzadziej kilkadziesiąt) – jednak nie dłużej niż 2 minuty. Ataki pojawiają się w sposób „zgrupowany” (w bardzo dużej liczbie w ciągu doby, nierzadko jeden po drugim – pacjenci mogą traktować ból, jako stale utrzymujący się). U blisko 50% chorych obserwowane są co najmniej półroczne okresy niewystępowania dolegliwości, a co czwarty chory bez objawów pozostaje nawet rok. Obustronny ból należy do rzadkości (taki przebieg kliniczny dotyczy pacjentów, u których współistnieje inne schorzenie np. stwardnienie rozsiane).  Typowa jest obecność tzw. stref spustowych, czyli miejsc na policzku lub wokół nosa, których pobudzenie, nawet za pomocą delikatnego bodźca, skutkuje pojawieniem się napadu bólowego.

Czynnikami prowokującymi wystąpienie dolegliwości najczęściej są:

• golenie twarzy,
• mycie twarzy,
• jedzenie i przełykanie,
• mycie zębów,
• rozmowa,
• infekcja,
• stany wzburzonych emocji,
• uraz,
• hałas.

Dominującym objawem w przebiegu neuralgii nerwu trójdzielnego jest ból, ponadto można zaobserwować występowanie grymasów twarzy, nieraz przypominających tiki nerwowe (czyli nagłe skurcze grup mięśni, występujące na tle nerwowym). Poza stwierdzaniem obecności stref spustowych i nieraz zaburzeń czucia na twarzy o charakterze jego osłabienia, w badaniu nie wykazuje się obecności innych objawów neurologicznych.

Rozpoznanie

Pacjenci, u których podejrzewa się neuralgię nerwu trójdzielnego bardzo często są poddawani badaniu rezonansu magnetycznego, w celu wykluczenia innych przyczyn dolegliwości. Kryteria diagnostyczne obejmują ataki bólu głowy, które trwają od niespełna sekundy do 2 minut, zlokalizowane na twarzy. Ponadto ból spełnia przynajmniej jeden z warunków:

• jest niezwykle silny, ostry, opisywany jako przeszywający, kłujący lub
• jest wywołany przez oddziaływanie (np. dotyk) na strefę spustową.

W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę przede wszystkim: stwardnienie rozsiane, tętniak tętnicy podstawnej, guzy mózgu, udar niedokrwienny w obrębie pnia mózgu, czy jamistość opuszki.

Leczenie

Terapia farmakologiczna neuralgii nerwu trójdzielnego często nie jest zadowalająca – u około połowy pacjentów nie udaje się uzyskać klinicznej poprawy (należy zaznaczyć, że znanych jest wiele przypadków wyleczonych za pomocą akupunktury). Szczególnie pożądaną dla wielu pacjentów metodą leczenia jest zabieg operacyjny, polegający na uszkodzeniu gałęzi nerwu trójdzielnego lub korzenia tego nerwu – współczesne techniki wykorzystują promieniowanie, glicerol, czy mechaniczne uszkadzanie. Tego typu terapia jest związana z bardzo wysoką skutecznością, niestety zabieg musi być powtarzany co kilka miesięcy.

Najpopularniejszymi lekami przepisywanymi przez lekarzy, w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego są:

• karbamazepina,
• okskarbazepina,
• fenytoina,
• klonazepam,
• kwas walproinowy

Ze względu na przewlekły i nawrotowy charakter oraz częsty brak skuteczności terapii, rokowanie, co do wyleczenia nie jest korzystne. Na szczęście coraz nowocześniejsze metody (w tym zabiegi) pozwalają na uzyskanie okresów wolnych od objawów, które mogą trwać nawet kilka miesięcy.

Podsumowanie

Przewlekła, uporczywa, związana z krótkotrwałym, ale często powtarzającym się bólem twarzy: w ten sposób można podsumować neuralgię nerwu trójdzielnego – czyli chorobę z kręgu bólów głowy, o nie do końca znanych przyczynach występowania. Leczenie – farmakologiczne (często nieskuteczne) i zabiegowe (związane z zadowalającymi efektami). Uwaga na zwykłe czynności: mycie twarzy, golenie, czy rozmowę, które mogą prowokować pojawianie się dolegliwości.

Autor:
lek. Mariusz Kłos
specjalista neurolog