Mózgowe porażenie dziecięce - przyczyny, rodzaje, postępowanie

Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) jest także nazywane chorobą Little'a (od nazwiska znanego angielskiego lekarza). Powyższa choroba to zespół różnorodnych objawów ruchowych powstałych w wyniku trwałego uszkodzenia określonych struktur ośrodkowego układu nerwowego w okresie prenatalnym, okołoporodowym oraz poporodowym. Oprócz licznych objawów natury motorycznej występują również inne schorzenia towarzyszące, pojawiające się w zależności od rodzaju mózgowego porażenia dziecięcego.

Epidemiologia

Aktualnie przyjmuje się, iż częstotliwość urodzeń dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym wynosi 2 – 3  na 1000 żywych urodzeń. Odnotowano również, że częściej dzieci z omawianym schorzeniem rodzą się w rodzinach o niższym statusie ekonomiczno – społecznym. Warto również podkreślić, iż u wszystkich dzieci występują różnorodne zaburzenia ruchowe.

Reklama

Czynniki ryzyka MPD

Istnieje wiele rozmaitych czynników sprzyjających rozwojowi mózgowego porażenia dziecięcego. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• Ciąże pod różnymi względami zagrożoną,
• Wcześniactwo,
• Infekcję, zakażenia (np. różyczka, opryszczka, toksoplazmoza),
• Leki (przyjmowane przez matkę w całym okresie ciąży),
• Zaburzenia chromosomalne,
• Choroby (zapalenie opon mózgowych -  zwłaszcza we wczesnym okresie życia),
• Urazy okołoporodowe,
• Używki (alkohol, papierosy, narkotyki).

Objawy

Pierwsze objawy mózgowego porażenia dziecięcego mogą występować już u noworodków. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• Trudność w połykaniu,
• Ulewanie się przyjmowanych pokarmów,
• Zaburzenie prawidłowego ułożenia ciała,
• Duża wiotkość mięśniowa,
• Drgawki

W dalszym rozwoju dziecka mogą wystąpić kolejne objawy do, których się zalicza:

• Zaburzenia wzroku,
• Zaburzenia słuchu,
• Zaburzenia mowy,
• Zaburzenia zachowania,
• Upośledzenie umysłowe.

Każde dziecko u, którego stwierdzono powyższe objawy mózgowego porażenia dziecięcego powinno być szczegółowo badane i oceniane zwłaszcza w pierwszych miesiącach. W niektórych przypadkach mniejsze uszkodzenia mózgu uwidaczniają się dopiero w drugim lub trzecim kwartale życia.

Reklama

Rodzaje mózgowego porażenia dziecięcego

Obecnie występuje wiele podziałów mózgowego porażenia dziecięcego, uzależnione jest to w dużej mierze od miejsca uszkodzenia mózgu. Aktualnie stosuje się najczęściej podział opracowany przez Hagberga.

Postacie spastyczne – powstają na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg mózgowych kierujących określoną czynnością ruchową. Najczęściej upośledzone są ruchy obejmujące proste codzienne czynności. Uszkodzeniu ulegają również drogi wzrokowe powodując ograniczenie widzenia. Wyróżniamy następujące postacie:

• Obustronny niedowład kurczowy (diaplegia) – u dzieci kończyny górne są sprawne, lecz podczas pisani lub wykonywania ruchów precyzyjnych mogą występować określone zaburzenia. Stopień nasilenia w kończynach dolnych może być bardzo różny. Dzieci z tym rodzajem schorzenia poruszają się zazwyczaj na palcach, z przywiedzionymi kolanami. Stopy często ustawiają się koślawo tak, że dziecko staje na zewnętrznych krawędziach stóp. Często chorzy muszą wspomagać się kulami lub innymi urządzeniami ułatwiającymi chodzenie. Większa część dzieci z obustronnym niedowładem kurczowym jest umysłowo prawidłowo rozwinięta, mogą niekiedy występować zaburzenia widzenia,

• Niedowład połowiczy (hemiplegia) – schorzenie to dotyczy jednej strony ciała. Dzieci w dużej większości osiągają zdolność samodzielnego chodzenia. W powyższym przypadku schorzenia zaburzona zostaje asymetria w ruchach i układaniu kończyny. Słaba jest umiejętność precyzyjnego posługiwania się kończyną górną. Czasami mogą wystąpić również trudności z czuciem oraz dotykiem. W powyższej postaci może występować padaczka, zaś rozwój umysłowy w większości przypadków jest prawidłowy,

• Porażenie czterokończynowe (kwadriplegia) – jest to jedna z najcięższych postaci mózgowego porażenia dziecięcego. Stopień nasilenia niedowładu może być bardzo różnorodny. Występują tu zaawansowane zaburzenia postawy ciała oraz wszelakich ruchów. W tym okresie zauważalne są również tak zwane odruchy toniczne, które objawiają się np. nadmiernym zaciskaniem palców podczas chwytania. Dzieci na skutek uszkodzenia określonych mięśni mają problem z ssaniem, połykaniem, jedzeniem czy zamykaniem ust. Często występuje na tym poziomie niedorozwój umysłowy, połączony z zaburzeniem mowy oraz padaczką.

Postacie dyskinetyczne – charakteryzują się głownie różnorodnymi ruchami mimowolnymi (dotyczącymi głównie mięśni twarzy) lub uogólnioną sztywnością mięśniową. Ruchy mimowolne to najczęściej ruchy:

• Atetotyczne – pace rąk są nienaturalnie wyprostowane,
• Pląsawicze – są to przeważnie bardzo szybkie niekontrolowane ruchy,
• Dystoniczne – są to przeważnie ruchy skręcające (dotyczą głównie obręczy barkowej).

We wszystkich powyższych postaciach dzieci są upośledzone umysłowo, występują również bardzo często zaburzenia mowy i słuchu.

Postać móżdżkowa (ataksja) – charakteryzuje się głównie zaburzeniami równowagi i wodogłowiem. W tym przypadku występuje tzw. drżenie zamiarowe, które występuje przy próbie wykonania określonego ruchu. Dzieci są zazwyczaj upośledzone umysłowo może również wystąpić wiotkość

Postać mieszana – występuje najczęściej. Miesza się tu kilka odmian jednocześnie.

Wtórne skutki psychospołeczne mózgowego porażenia dziecięcego to:

• Zaburzenia adaptacyjne,
• Odchylenia od normy spowodowane opóźnionym dojrzewaniem,
• Zaburzenia zachowania,
• Zespoły nerwicowe,
• Zespoły psychotyczne np. autyzm,
• Zaburzenia poczucia własnego ciała,
• Zaburzenia koncentracji,
• Zaburzenia myślenia.

Leczenie

W przebiegu mózgowego porażenia dziecięcego pewne uszkodzenia są nieodwracalne. Leczenie należy wdrożyć jak najszybciej, najlepiej zaraz po postawieniu właściwej diagnozy. Terapia musi być kompleksowa angażująca lekarzy różnych specjalności np. neurolog, ortopeda. W razie potrzeby należy zastosować szeroko pojętą farmakoterapię, która zmniejsza określone objawy chorobowe.

Reklama

Rehabilitacja MPD

Wiodącą oraz kluczową rolę w leczeniu mózgowego porażenia dziecięcego odgrywa nowoczesna rehabilitacja. W powyższym przypadku musi być prowadzona systematycznie przez odpowiednio wykwalifikowanego terapeutę. Istota usprawniania dziecka z podejrzeniem mózgowego porażenia dziecięcego polega na wielopłaszczyznowej stymulacji wszystkich zaburzonych stref rozwojowych. Wczesna rehabilitacja dzieci ma na celu prawidłowe rozwinięcie określonych zachowań oraz zahamowanie odruchów niewłaściwych określanych jako patologiczne. Ze względu na występowanie różnorodnych postaci mózgowego porażenia dziecięcego oraz złożoność objawów każde dziecko powinno być traktowane indywidualnie. W procesie rehabilitacji każdy pacjent powinien mieć również wprowadzane bodźce poprzez metody niekonwencjonalne np. hipoterapia. Właśnie takie połączenie rozmaitych technik pozwoli na pobudzenie  wszystkich zmysłów, które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu motorycznego. Powyższe połączenia różnorodnych metod terapeutycznych wpływa na poprawę strefy poznawczej, psychiczne poprzez osiąganie wspólnych celów postawionych przez cały zespół specjalistów prowadzących skomplikowana terapię.

W rehabilitacji pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcych stosuję się różne techniki terapeutyczne do, których zalicza się przede wszystkim:

• Metodę Vojty – metoda ta jest stworzona przez czeskiego neurologa dziecięcego. Na podstawie wieloletnich skrupulatnych obserwacji szczególnie rozwoju ruchowego stworzył koncepcję rehabilitacji neurofizjologicznej dzieci z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego. Głównym celem powyższej terapii jest stymulowanie sensorów aby wywołać prawidłowe wzorce ruchowe np. obrót. Omawiana terapię można już wprowadzić kilka dni po urodzeniu dziecka, jeżeli nie występują żadne przeciwwskazania zdrowotne. Wówczas układ nerwowy wykazuję dużą plastyczność, co w perspektywie czasu poprawia skuteczność terapii. Ćwiczenia ta metodą powinny być wykonywane systematycznie kilka razy dziennie. W zależności od stanu dziecka mogą trwać od kilku minut nawet do pół godziny. Metoda Vojty oprócz prowadzenia jej w warunkach szpitalnych może być wykonywana również w domu przez wykwalifikowanego rehabilitanta. Ćwiczenia muszą być delikatne nie powodujące dolegliwości bólowych, ponieważ zaburza to wywołanie prawidłowych odruchów. Należy pamiętać, iż terapia nie wpływa tylko na motorykę dziecka ale również poprawia funkcjonowanie układu oddechowego oraz krążenia,

• Metodę NDT-Bobath – wprowadzona została w latach 40 XX wieku przez czeskie małżeństwo (Karel i Berta Bobath) mieszkające w Londynie. Zaobserwowali oni bowiem podczas swojej wieloletniej pracy z dziećmi, iż zastosowanie odpowiednich pozycji ułożeniowych oraz wykonywanie różnorodnych ruchów czynnych i biernych pozwala na unormowanie napięcia mięśniowego. Powyższa terapia jest dobierana indywidualnie do każdego pacjenta, ze względu na rozległość uszkodzenia układu nerwowego. Podstawowym celem usprawniania jest jak największe uzyskanie samodzielności ruchowej dziecka wykorzystywanej w życiu codziennym,

Do głównych założeń omawianej metody terapeutycznej należą:

      - przywrócenie właściwego napięcia mięśniowego,

      - poprawa niewłaściwych wzorców ruchowych,

      - wykształcenie prawidłowego odruchu postawy ciała,

      - zapobieganie różnorodnym deformacjom stawowym,

      - zapobieganie przykurczom stawowym,

      - zaadoptowanie i przygotowanie dziecka do samodzielnego funkcjonowania.

Skuteczność opisywanej metody zależy w dużym stopniu od rozległości uszkodzenia, postaci mózgowego porażenia dziecięcego, wieku oraz rozpoczęcia usprawniani. Bardzo ważna role w całym kompleksowym postępowaniu odgrywają rodzice lub najbliżsi opiekunowie, którzy wchodzą w skład całego zespołu medycznego.

• Metodę integracji sensorycznej – twórcą tej metody jest amerykańska psycholog i terapeuta zajęciowy A. Jeane Ayres. Swoja teorie oparła o wiedzę z wielu dziedzin medycyny do ,których zalicza się neurobiologię, psychologię, pedagogikę. W Polsce zaczęto stosować tą terapię w latach 90 XX wieku. Wywnioskowano na przestrzeni lat, iż prawidłowe funkcjonowanie psychofizyczne dziecka jest ściśle związane z procesem właściwego odbioru i przetwarzania przez mózg różnorodnych informacji o charakterze sensorycznym. Informacje pozyskiwane przez dziecko mogą być dostarczane do niego drogą słuchową, wzrokową, smakową bądź zapachową. Opisywana metoda w praktyce wygląda jak zabaw podczas, której układ nerwowy i mózg uczą prawidłowego reagowania na określone bodźce zwłaszcza zewnętrzne. Bardzo ważne jest to żeby rehabilitant tak poprowadził zajęcia terapeutyczne, aby zainteresować i zmotywować dziecko do samodzielnego działania. Terapię zazwyczaj prowadzi się 3 razy w tygodniu po około 45 minut,

• Metodę Peto – twórcą metody jest węgierski lekarz, filozof i pedagog. Usprawnianie zawiera zarówno rehabilitację ruchową jak i terapię logopedyczną. Głównym celem powyższej metody jest poprawienie stanu funkcjonalnego umożliwiającego aktywny udział dziecka w codziennym życiu. W rehabilitacji wykonuje się między innymi ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia rąk, ćwiczenia lokomocji oraz ćwiczenia równoważne. Systematycznie prowadzona terapia w dużym stopniu wpływa na poprawę stanu ogólnego dziecka,

• Metodę Ruchu Rozwojowego wg Weroniki Sherborne – metoda została opracowana w latach 60 XX wieku przez panią Sherborne. Powyższym założeniem omawianej terapii jest usprawnianie poprzez ruch ale również zwiększenie świadomości w zakresie poznania własnego ciała, dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi oraz nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu. Dzięki takiemu połączeniu różnorodnych technik terapeutycznych dziecko zaczyna mieć zaufanie do siebie jak również do innych, zwiększa się też poczucie jego bezpieczeństwa oraz poprawia się sprawność fizyczna,

• Metodę Domana (metoda filadelfijska) – metoda powstała w latach 50 XX wieku. Uważa się, że sfera motoryczna np. ruch, mowa jest bardzo ważna i nierozerwalnie związana ze sferą sensoryczną np. wzrok, słuch. Zaburzenie któreś ze sfer w dużym stopniu wpływa na nieprawidłowy rozwój dziecka. Głównym celem omawianej terapii jest poprawa sprawności ruchowej, intelektualnej oraz przygotowanie dziecka do samodzielnego funkcjonowania w codziennym życiu,

• Metodę (koncepcę) Halliwick – głównym założeniem tej metody jest terapia w środowisku wodnym np. nauka pływania. Omawiana koncepcja wpływa pozytywnie na sferę nie tylko fizyczna ale również na psychiczną i społeczną. Różnorodne ćwiczenia wykonywane w środowisku wodnym w perspektywie czasu doskonalą wykonywanie określonych czynności ruchowych na lądzie,

• Hipoterapię i Dogoterapię – są to metody uzupełniające tradycyjne usprawnienie ruchowe dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Zabiegi terapeutyczne z zastosowaniem zwierząt hipoterapia (z wykorzystaniem koni) oraz dogoterapia (z wykorzystaniem psów) działają pozytywnie na rozwój dziecka. Powyższe zabiegi maja wpływ na sferę fizyczną oraz emocjonalną dziecka. Podczas aktywności ruchowej kształtują się prawidłowe wzorce ruchowe, normalizuje się napięcie mięśniowe, poprawia się orientacja przestrzenna oraz zwiększa się wydolność organizmu. Podczas kontaktu ze zwierzętami poprawia się rozwój sfery poznawczej, zauważalny jest wzrost motywacji oraz koncentracji na określonych zadaniach terapeutycznych.