Organizacja ergonomicznego stanowiska pracy

Komputer jest powszechnie używanym narzędziem pracy. Programy wspomagające cyfryzację, a także oczekiwania społeczeństwa wpływają na zwiększenie czasu spędzanego w pozycji siedzącej przed komputerem. Coraz większa część pracowników podczas pracy spędza aż 8 godzin przed komputerem. Podobnie jest również w warunkach domowych, gdzie zarówno osoby dorosłe jak i dzieci spędzają od kilku do nawet kilkunastu godzin dziennie. Niestety praca, jak również spędzanie wolnego czasu przy komputerze w połączeniu z wykształconymi złymi nawykami prowadzi do wystąpienia szeregu schorzeń. Warto zwrócić uwagę na bóle spowodowane długotrwałym przebywaniem w jednej pozycji, wykształcające się wady postawy, choroby układu krążenia, cukrzycę, otyłość, odwapnienie kości oraz zaburzenia ruchomości w stawach, koordynacji ruchowej, a także równowagi.Sposobem na zniwelowanie problemów, a nawet całkowitej ich eliminacji jest wykształcenie prawidłowych nawyków oraz ergonomiczna organizacja stanowiska komputerowego, tak aby stanowiło ono miejsce przyjazne i bezpieczne dla zdrowia. Odpowiednia organizacja stanowiska pracy pozwala również na zwiększenie produktywności i efektywności pracy pracownika. W Polsce obowiązuje norma PN-EN ISO 9241-1:2001/A1:2002 oraz norma A1, czyli PN-EN ISO 9241-1:2001/A1:2005, które regulują prawnie aspekty związane z organizacją bezpiecznego i egonomicznego stanowiska pracy.

Organizacja ergonomicznego stanowiska pracy

Ergonomiczne stanowisko komputerowe powinno być podzielone na dwie strefy:

- przestrzeń do pracy przy komputerze;

- przestrzeń na pracę bez komputera. 

Na taką organizację przestrzeni pracy pozwala dobrze dobrane biurko. Odpowiedni kształt blatu jest porównywany do litery L. Ważnym elementem jest powierzchnia biurka, która powinna być gładka, matowa i najlepiej jasnej barwy, przy czym optymalna powierzchnia stanowiska komputerowego to co najmniej 120x60 cm. Wysokość biurka powinna mieścić się w przedziale 60-75 cm, zaś dolna krawędź monitora powinna rozpoczynać się na poziomie 70-90 cm od powierzchni podłoża. Optymalnym rozwiązaniem jest zakup biurka z możliwością regulacji wysokości. Jest to ważne zarówno w celu dostosowania wysokości biurka indywidualnie do potrzeb użytkownika, jak i do innej osoby. Ważne jest, aby biurko nie było zabudowane co pozwala na wsunięcie krzesła i trzymanie nóg pod powierzchnią blatu. W celu zachowania odpowiedniego ułożenia rąk, gdzie kąt w stawie łokciowym wynosi 90 stopni, niedopuszczalne jest ulokowanie szuflad poniżej linii blatu, w miejscu przeznaczonym na nogi. Jednym z najważniejszych elementów wyposażenia stanowiska komputerowego jest krzesło. Posiada ono najwięcej newralgicznych elementów wpływających na komfort i bezpieczeństwo pracy przy komputerze. Krzesło odpowiada za utrzymanie prawidłowego krążenia krwi w kończynach dolnych, ograniczenie napięcia mięśniowego niezbędnego do utrzymania prawidłowej pozycji ciała, minimalizuje obciążenia kręgosłupa, a także zapewnia bezpieczeństwo wykonywania ruchów czy zmianę pozycji. Krzesło przeznaczone do pracy przy komputerze powinno posiadać możliwość regulacji wysokości i kąta nachyleni oparcia, a także regulację podłokietników. Jest to bardzo ważne w przypadku stanowisk przeznaczonych do długotrwałej pracy w pozycji siedzącej. Oprócz możliwości regulacji i zakresu, przy doborze odpowiedniego krzesła należy zwrócić uwagę na głębokość i szerokość siedziska, szerokość oparcia, rozstaw podłokietników - właściwości tych elementów nie mogą pozbawiać pracownika swobody pracy, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej pozycji. Zalecana, przeciętna wysokość siedziska powinna mieścić się w przedziale 40-50 cm, zaś podłokietników 19-25 cm nad siedziskiem. Oparcie krzesła powinno być odchylone do tyłu o ok. 10-15 stopni, zaś płyta siedziska posiadać spadek w zakresie 3-5 stopni w kierunku oparcia. W celu zapewnienia stabilnej pozycji, krzesło powinno posiadać pięcioramienną podporę z kółkami oraz pionową osią obrotu w zakresie 360 stopni.

Krzesło musi zostać przystosowane do osoby pracującej - konieczna jest odpowiednia regulacja oparcia w taki sposób, aby stanowiła podparcie dla obręczy barkowej i górnej części tułowia, a także części lędźwiowej. Kształt oparcia powinien być dostosowany do naturalnej krzywizny pleców. Rolą krzesła jest wsparcie zachowania prawidłowości naturalnych krzywizn kręgosłupa bez narażania na ich pogłębianie czy ograniczanie. W przypadku doboru krzesła do biurka niezwykle ważne jest dobranie odpowiedniej jego wysokości. Ten parametr jest dostosowywany indywidualne do danej osoby. Opracowano jednak ogólne wskazówki jak dokonać tego prawidłowo. Wysokość krzesła powinna być dobrana w taki sposób, aby dana osoba mogła swobodnie oprzeć łokcie i przedramiona na podłokietnikach, natomiast nadgarstki na blacie stołu, z jednoczesnym swobodnym oparciem stóp na podłożu. Jeśli wysokość biurka nie jest regulowana, a dana osoba nie jest w stanie spełnić ostatniej ze wskazówek rozwiązaniem jest zastosowanie podnóżka. Pozwala to na wyregulowanie wysokości umiejscowienia stóp względem podłoża oraz zniwelowanie ucisku na tylną część ud, udrażniając naczynia limfatyczne i krwionośne. Podnóżek pozwala również na zachowanie odpowiedniego kąta ułożenia stawów skokowych i kolanowych. W związku z tym przy doborze podnóżka należy kierować się nie tylko możliwością regulacji jego wysokości ale także możliwości ustawienia płaszczyzny przeznaczonej na stopy w zakresie 0-15 stopni. Podczas pracy przy komputerze należy zachować właściwą postawę ciała - tułów wyprostowany, lekko odchylony do tyłu wsparty o oparcie, nadgarstki umiejscowione na podkładkach żelowych, zaś łokcie na podłokietnikach. Co ważne konieczne jest zachowanie kąta 90 stopni w stawach: łokciowym, biodrowym i kolanowym, natomiast staw nadgarstkowy w pozycji neutralnej. Taka pozycja gwarantuje maksymalne odciążenie osoby pracującej przy komputerze niwelując niekorzystny wpływ długotrwałego siedzenia w jednej pozycji do minimum. W większości przypadków stanowisko komputerowe wyposażone jest w monitor, klawiaturę, mysz oraz drukarkę. Obsługa wszystkich tych urządzeń powinna odbywać się bez konieczności pochylania się. Klawiatura oraz mysz komputerowa należy umieścić w odległości ok. 10 cm od początku blatu biurka. Wskazane jest wykorzystanie podkładek żelowych pod nadgarstki. Zalecane jest, aby zarówno klawiatura jak i mysz komputerowa zostały ulokowane na jednej wysokości. Niedostosowanie się do tej reguły prowadzi do skrzywień kręgosłupa. Monitor powinien znajdować się w odległości 40-75 cm od osoby pracującej. Górna krawędź monitora powinna znajdować się nie wyżej niż linia wzroku pracownika. Kąt obserwacji treści wyświetlanych na monitorze powinien mieścić się w przedziale 20-50 stopni, tak aby do pełnej obserwacji nie istniała potrzeba zmiany położenia głowy. ekranu konieczne jest ustawienie monitora w taki sposób, aby płaszczyzna ekranu była położona równolegle względem płaszczyzny twarzy. Ważne jest również odpowiednie ulokowanie monitora względem sztucznych i naturalnych źródeł światła. Dzięki temu możliwa jest eliminacji refleksów światła, czy odblasków otoczenia wokół pracownika.

Stanowisko pracy powinno zostać odpowiednio oświetlone. Do tego celu można wykorzystać trzy źródła światła:

- dzienne z możliwością regulacji np. poprzez montaż żaluzji;

- ogólne sztuczne zamontowane w pomieszczeniu;

- punktowe, ulokowane na biurku.

Badania naukowe dowodzą, że najbardziej optymalne oświetlenie mieści się w przedziale 300-700 lux.  Ważne jest aby średnie natężenie światłą na klawiaturze komputera wynosiło 500 lux. Lux to jednostka za pomocą której wyraża się miarę oświetlenia wywołaną przez równomiernie rozłożony strumień świetlny o wartości równej 1 lumen (lm) padający na powierzchnię 1m2. Przy pracy z komputerem istotne jest zarządzanie oświetleniem w taki sposób aby monitor był najintensywniejszym źródłem światła w zasięgu wzroku pracującej osoby. W związku z tym optymalnym rozwiązaniem jest ulokowanie monitora bokiem do okna, co umożliwia całkowitą niwelację niepożądanych odbić światła.

Oprócz wprowadzenia zasad ergonomii przy ustawieniu wyposażenia komputerowego stanowiska pracy ważne jest zarządzanie otoczeniem. W przypadku pomieszczeń z jednym stanowiskiem komputerowym w otoczeniu nie powinny znajdować się przedmioty przyciąganie uwagę oraz ruchome. W pomieszczeniu powinny przeważać ciepłe kolory. Pozytywnie wpływa obecność naturalnej zieleni. Temperatura otoczenia latem powinna mieścić się w przedziale 20-22 stopni C, a zimą 18-20 stopni C. Pozytywnie na komfort pracy wpływa zamontowanie klimatyzatora. W przypadku pomieszczeń wyposażonych w kilka stanowisk komputerowych ważne jest zastosowanie kilku zasad. Odległość pomiędzy sąsiednimi stanowiskami powinna wynosić co najmniej 60 cm, natomiast w przypadku rzędowego ustawienia stanowisk odległość między nimi powinna stanowić minimum 80 cm. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 2998 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. z 1998 r. nr 148, poz. 973) pracownik powinien robić 5-minutowe przerwy po każdej godzinie nieprzerwanej pracy przy komputerze. Nie jest to równoznaczne z zaprzestaniem pracy, a jedynie zmiana wykonywanych czynności w obrębie powierzonych zadań, na inne którego wykonanie nie wymaga korzystania z komputera.

Podsumowanie

Liczba godzin poświęcona na pracę przy komputerze każdego roku wzrasta. Oprócz tego nasila się ilość przypadków chorób wynikających z nieprawidłowej i nadmiernej pracy na stanowiskach komputerowych. W związku z powyższym konieczne jest zadbanie o odpowiednie wyposażenie stanowiska, jego optymalne wyregulowanie pod kątem indywidualnych preferencji danej osoby, a także profilaktyka i edukacja w zakresie ergonomicznej pracy na stanowisku komputerowym. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem jest zakup wszystkich elementów wyposażenia stanowiska komputerowe z możliwością regulacji wysokości i położenia oraz umiejętne dostosowanie ich do danej osoby.

Autor:
mgr Monika Olszówka