Bruksizm (z ang. bruxism – zgrzytać zębami) to medyczny termin określający niefizjologiczne tarcie zębów, które najczęściej występuje w nocy. Bruksizm dotyczy blisko 8-10% populacji, często zupełnie nieświadomej istniejącego zaburzenia (bruksizm jest w grupie parasomni, czyli zaburzeń występujących w trakcie snu). Liczba osób zmagających się z dysfunkcjami układu ruchowego narządu żucia stale wzrasta, zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych, co związane jest przede wszystkim z wpływem stresu cywilizacyjnego.
Reklama
Anatomia stawu skroniowo-żuchwowego
Staw skroniowo-żuchwowy (SSŻ) jest złożoną jednostką, która składa się z zębów, aparatu zawieszeniowego zębów, mięśni i więzadeł oraz tworzących staw kości skroniowej oraz żuchwy. Staw łączy dolną szczękę (żuchwa) z czaszką (kość skroniowa) poprzez:
- głowę żuchwy
- dół żuchwowy kości skroniowej
a pomiędzy powierzchniami stawowymi znajduje się krążek stawowy, zbudowany przede wszystkim z tkanki łącznej włóknistej. Krążek spełnia istotną rolę, działając jako amortyzator, który zmniejsza siły tarcia pomiędzy powierzchniami stawowymi, a także redukuje obciążenia powstające podczas ruchu.
Za prawidłowe funkcjonowanie i stabilizowanie stawu odpowiadają mięśnie oraz więzadła (skroniowo-żuchwowe, klinowo-żuchwowe, rylcowo-żuchwowe i torebkowe. W stawach skroniowo-żuchwowych zachodzą następujące ruchy:
- odwodzenie i przywodzenie
- ruchy boczne
- protruzja (wysunięcie w przód) i retruzja (cofnięcie)
Reklama
Patofizjologia zaburzeń SSŻ
Reklama
W prawidłowo funkcjonującym stawie, kiedy dolna szczęka otwiera się i zamyka, krążek stawowy przez cały czas znajduje się pomiędzy głową żuchwy a wgłębieniem na kości skroniowej. Takie ustawienie zapewnia prawidłową pracę stawu, w pełnym zakresie, bez dyskomfortu oraz objawów akustycznych.
Sytuacja zmienia się kiedy dochodzi do przemieszczenia krążka stawowego, najczęściej do przodu. Spowodowane jest to często wadami zgryzu czy nierównowagą mięśniową, co prowadzi do ocierania o siebie kości w czasie ruchu, a także ucisku na struktury okołostawowe. Wypchnięcie krążka w przód sprawia, że głowa żuchwy przemieszcza się za bardzo w tył, uciskając nerwy i naczynia krwionośne zlokalizowane z tyłu stawu. Przewlekły ucisk na struktur objawia się bólem, natomiast przemieszczenie krążka sprawia, iż nie spełnia on już roli zabezpieczającej dla powierzchni stawowych, które trą o siebie i prowadzą do rozwoju zmian zwyrodnieniowo-zniekształcających. Typowe dla przemieszczenia krążka są także objawy akustyczne, takie jak przeskakiwanie czy trzaski w czasie otwierania i zamykania ust.
Przyczyny zaburzeń w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego
Czynniki wpływające na rozwój dysfunkcji aparatu żucia mogą działać bezpośrednio w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych lub wynikać z zaburzeń innych struktur.
Zaburzenia układu stomatognatycznego jak : utrata zębów, rozległa próchnica, urazy w obrębie żuchwy, wady zgryzu czy hipermobilność mięśni aparatu żucia mogą wpływać na wystąpienie nieprawidłowości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych. Jednak równie często zdarza się, iż przyczyna tkwi w nieleczonych zaburzeniach narządu ruchu, takich jak:
- hiperlordoza szyjnego odcinka kręgosłupa
- zaburzenia w obrębie miednicy (skośność, skręcenie, zablokowania stawów krzyżowo-biodrowych)
- przewlekłe ustawienie głowy w protrakcji (wysunięcie w przód)
Inną równie częstą i bardzo negatywnie stymulującą przyczyną jest wzmożone napięcie mięśniowe w obrębie mięśni aparatu żucia jak i szyjnego odcinka kręgosłupa, wynikające ze stresu oraz szkodliwych nawyków (gryzienie ołówka, nagminne żucie gumy). Stres u części osób może objawiać się zupełnie nieświadomym zaciskaniem zębów czy napięciem i unoszeniem obręczy barkowej.
Reklama
Objawy dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego
Reklama
Dysfunkcyjność narządu żucia może objawiać się zaburzeniami w obrębie samego aparatu ruchowego narządu żucia, ale także w odległych miejscach. Ból z rejonu żuchwy czy kości skroniowej może być przenoszony przez mięśnie i powięzi na szyjny oaz górny piersiowy odcinek kręgosłupa, a także okolice żeber. Ignorowanie dolegliwości sprawia, iż z upływem czasu patologiczne zmiany rozprzestrzeniają się coraz bardziej.
Typowymi objawami z jakimi zgłaszają się pacjenci są:
- objawy akustyczne w stawie skroniowo-żuchwowym w czasie ruchu – trzaski, trzeszczenia, przeskakiwanie
- dolegliwości bólowe o różnorodnej lokalizacji (odcinek szyjny kręgosłupa, potylica, rejon żuchwy
- bóle zębów
- ograniczona ruchomość żuchwy, a także widoczne zbaczanie w czasie ruchu
- szumy w uszach
- zaburzenia słuchu
- zawroty głowy
- zaleganie woskowiny w uszach
- zmniejszenie ostrości widzenia
- zaburzenia połykania, ból w czasie połykania
- ból gardła i języka (częsty i nawracający)
- girlandy na języku (pofałdowania)
- bruksizm
- bolesność palpacyjna mięśni narządu żucia
- częste bóle głowy lokalizujące się w okolicy czołowej, skroniowej oraz potylicznej
- odsłonięcie szyjek zębowych, pękanie szkliwa oraz patologiczne ścieranie zębów
- rozchwianie zębów, ubytki klinowe
- zmiany w błonie śluzowej policzków wynikające z nagryzania
Wśród odległych objawów dysfunkcyjności aparatu żucia wyróżnia się:
- parestezje w obrębie kończyn
- napadowe tachykardie
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- wzmożona potliwość
- napadowe trudności w oddychaniu
Dodatkowo u osób z przewlekłymi postaciami, z dużym nasileniem dolegliwości bólowych( od 7-10 pkt. na 10 pkt.) stwierdza się gorsze samopoczucie psychiczne, przewlekłe zmęczenie, ogólny dyskomfort oraz zaburzenia snu.
Reklama
Diagnostyka
Reklama
W związku z bardzo licznymi i różnorodnymi objawami dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych bardzo ważne jest postawienie trafnej diagnozy, opartej głównie o szczegółowy wywiad, badanie ruchomości, testy funkcjonalne oraz badania obrazowe.
W badaniu klinicznym, w celu różnicowania zaburzeń struktur stawowych i mięśniowych, wykorzystuje się palpację, ruchy czynne i bierne, a także testy oporowe oraz ślizgi stawowe. Rozpoznanie powinno zostać potwierdzone diagnostyką obrazową wykorzystującą zdjęcia RTG, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny czy elektromiografię. Badania te pozwalają na ocenę ewentualnego przemieszczenia krążka stawowego bądź innych zaburzeń.
Bruksizm – objaw często ignorowany
Bruksizm jest typowym objawem zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych, ale w związku z tym, iż najczęściej występuje w nocy w czasie snu, wiele osób nie zdaje sobie sprawy z jego istnienia. Bruksizm określa mimowolne zaciskanie bądź zgrzytanie zębami, o bardzo dużej sile (szczęka jest zaciśnięta nawet 10 razy mocniej niż w czasie jedzenia). Równie wiele osób wiedząc o bruksiźmie, ignoruje go nie zdając sobie sprawy o niebezpieczeństwie jakie za sobą niesie. Poza zmianami strukturalnymi w obrębie zębów czy dziąseł, napięcia przenoszą się także poprzez mięśnie i powięzi do struktur kompleksów barkowych, wszystkich odcinków kręgosłupa, a także obręczy miednicznej. Reklama
Leczenie zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych
Przed przystąpieniem do leczenia fizjoterapeutycznego należy skonsultować się z dentystą i w razie potrzeby przeprowadzić leczenie stomatologiczne, w celu przywrócenia prawidłowych stosunków wewnątrzustnych. Rozpoczęcie leczenia bez eliminacji istniejących zaburzeń będzie nietrwałe i będzie to jedynie leczenie o charakterze objawowym, a nie przyczynowym.
Postępowanie w przypadku bruksizm powinno obejmować zarówno zabiegi w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych i aparatu żucia, jak i zabiegi likwidujące wszelkie zaburzenia biomechaniczne w obrębie kręgosłupa szyjnego, piersiowego i lędźwiowego oraz miednicy. Tylko holistyczna podejście do pacjenta, uwzględniające wszystkie jego problemy daje szansę na sukces terapeutyczny.
Cel terapii układu ruchowego narządu żucia:
- redukcja dolegliwości bólowych
- odzyskanie pełnej ruchomości
- przywrócenie prawidłowego wzorca ruchowego
- przywrócenie równowagi mięśniowej poprzez wzmacnianie osłabionych mięśni i rozluźnianie nadmiernie napiętych
- poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej
W postępowaniu wykorzystuje się różne formy terapii, w tym także zabiegi z zakresu fizykoterapii, o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i rozluźniającym:
- laseroterapia – wykorzystywana głównie w przypadku osób z istniejącymi bliznami i zwłóknieniami, które ograniczają ruchomość żuchwy
- ultradźwięki
- stymulacja TENS
- jonoforeza hialuronowa
w przypadku osób zmagających się z hipermobilnością (nadruchomość) zastosowanie mają zabiegi o charakterze wzmacniającym siłę mięśniową – elektrostymulacja.
Terapia obejmuje także zabiegi ręczne, mające w dużej mierze na celu obniżenie napięcie i przywrócenie prawidłowego wzorca ruchowego. Do najczęstszych zabiegów zalicza się:
- masaż wykonywany jest w pozycji spoczynkowej przez około 3 do 5 minut. Terapii poddaje się mięśnie żwacze, skroniowe, mięśnie skrzydłowe przyśrodkowe i boczne oraz mięśnie dwubrzuścowe. Masaż wykonywany jest zarówno zewnątrzustnie jak i wewnątrzustnie.
- terapia punktów spustowych, która polega na dezaktywacji najbardziej bolesnych miejsc poprzez ich ucisk. Istnieją różne metody terapii, jak np. kompresja ischemiczna, która polega na dłuższym ucisku po którym wytworzona zostaje fala uderzeniowa prowadząca do zwiększenia ilości tlenu w tkance. W leczeniu punktów spustowych zastosowanie mają także zabiegi igłoterapii, które wykonywane są w miejscach maksymalnie bolesnych. Terapia punktów spustowych wymaga także przywrócenia prawidłowej elastyczności tkanek poprzez ćwiczenia rozciągające bądź PIR (poizometryczna relaksacja mięśni). W przypadku zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych wykonuje się rozciąganie mięśni przywodzących żuchwę.
- mobilizacje ślizgów – zabiegi mające przywrócić ruchomość w ograniczonych kierunkach, zarówno w stawach skroniowo-żuchwowych jak i oddalonych segmentach kręgosłupa oraz obręczy miednicznej.
- manipulacje stawowe – zabiegi z impulsem, wykonywane są przede wszystkim w obrębie stawów międzywyrostkowych kręgosłupa, a także na stawach krzyżowo-biodrowych.
Autoterapia
Postępowanie fizjoterapeutyczne nie ogranicza się jedynie do pracy w gabinecie z terapeutą, ale także samodzielnej autoterapii w domu. Autoterapia opiera się na:
- kontroli pracy żuchwy podczas wykonywania czynności dnia codziennego, tak by nie dopuszczać do przeciążania aparatu żuchwy negatywnymi nawykami
- regularnie wykonywanych ćwiczeniach poprawiających ruchomość i elastyczność tkanek miękkich
- nauce „wychwytywania” nieprawidłowych wzorców ruchowych i świadomej kontroli napięcia mięśni narządu żucia (kontrolowanie napięcia podczas sytuacji stresowych – wiele osób reaguje dużym napięciem i szczękościskiem)
- automasażu mającym na celu rozluźnienie napiętych struktur
- relaksacji aparatu żucia – umiejętność rozluźniania mięśni narządu żucia (utrzymywanie języka tuż za przednimi zębami)
Reklama
Podsumowanie
Zaburzenia w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych charakteryzują się różnorodnością objawów, a także złożoną etiologią. W związku z tym, leczenie pacjentów wymaga szerokiego spojrzenia na problem oraz współpracy specjalistów (stomatolog, protetyk, fizjoterapeuta).
Prowadzona terapia wymaga holistycznego podejścia, uwzględniającego nie tylko zaburzenia bezpośrednio w stawach SSŻ, ale także w obrębie kręgosłupa i miednicy. Postępowanie ma na celu przywrócenie prawidłowej ruchomości stawów, równowagi mięśniowej czy prawidłowych stosunków wewnątrz i zewnątrzustnych, ale także eliminację wad postawy i redukcję dolegliwości bólowych.
Opracowała:
Mgr fizjoterapii Katarzyna Kumor
