Terapia funkcjonalna w przypadku schorzeń neurologicznych

W przebiegu wielu schorzeń jak i nagłych urazów dochodzi do uszkodzenia różnych struktur, a w konsekwencji do dolegliwości bólowych, ograniczeń ruchowych, a często także do utraty podstawowych funkcji ruchowych. Wówczas nawet proste, codzienne czynności mogą okazać się problemem. Dla wielu osób , zwłaszcza w pełni sprawnych, jest to niezwykle trudna sytuacja, kiedy nagle stają się zależni od osób drugich.

Skutecznym rozwiązaniem może okazać się rehabilitacja funkcjonalna, rozumiana jako precyzyjne i zindywidualizowane postępowanie ukierunkowane na konkretny problem. Terapia dostosowana jest do aktualnego stanu pacjenta, a jej podstawowym celem jest odzyskaniem zaburzonej lub utraconej funkcji. Rehabilitacja funkcjonalna nie jest odrębną formą terapii, lecz wykorzystuje specjalistyczne metody terapeutyczne (PNF, NDT-Bobath, metoda Vojty, FBL) aktywujące pacjenta w sposób holistyczny w naturalnych i złożonych ruchach.

Terapia funkcjonalna –co to jest?

Pod pojęciem terapii funkcjonalnej kryje się indywidualne postępowanie rehabilitacyjne  ukierunkowane na odzyskanie utraconej bądź ograniczonej funkcji ruchowej. Bardzo często to sam pacjent wskazuje swój problem, na którym powinna skupić się terapia. Rehabilitacja funkcjonalna, jak wskazuje nazwa, bazuje na konkretnych zadaniach ruchowych, które reedukują utracone zdolności ruchowe. Tak więc, w wielu momentach terapia opiera się na codziennych czynnościach wykonywanych pod nadzorem i z pomocą fizjoterapeuty.

Terapeuci zajmujący się terapią funkcjonalną starają się być bliżej pacjentów i ich problemów. Ważniejsze niż pomiary zakresu ruchu czy siły mięśniowej okazują się cele jakie stawia sobie dana osoba, a często także hobby do którego chce wrócić. Znalezienie takiej rzeczy okazuje się bardzo istotnym elementem terapii, gdyż pacjent jest zmotywowany i pozytywnie nastawiony do procesu terapeutycznego.

Cechy terapii funkcjonalnej

Cechą wyróżniającą terapię funkcjonalną, na tle innych metod, jest ukierunkowanie postępowania na konkretny problem. Terapeuta wspólnie z pacjentem poszukują najbardziej istotnych i uciążliwych ograniczeń, nad którymi będą pracować. Dobra komunikacja i zrozumienie ze strony terapeuty jest istotnym elementem, gdyż każdy pacjent ma inne potrzeby. Czasami komuś bardziej zależy na odzyskaniu funkcji lokomocyjnej, a innemu na funkcji ruchowej kończyny górnej, a jeszcze w innym przypadku może się okazać, iż najistotniejszym problemem pacjenta są dolegliwości bólowe, których chce się pozbyć.

Równie istotną cechą terapii funkcjonalnej jest pozytywne nastawienie terapeuty oraz wykorzystywanie mocnych stron pacjenta do pracy nad słabszymi elementami. Takie postępowanie istotnie zwiększa motywację do często długiej i uciążliwej terapii.

Kolejną cechą terapii jest jej funkcjonalność i zadaniowość, które są realizowane w oparciu o naturalne ruchy człowieka. Najczęściej są to ruchy złożone, wielopłaszczyznowe, wykonywane w różnych zakresach i co najważniejsze w konkretnym celu.

W trakcie terapii funkcjonalnej nie wykonuje się ruchów w jednej płaszczyźnie, gdyż takie ruchy praktycznie nie zachodzą w życiu codziennym i są nowym doświadczeniem dla mózgu i receptorów czucia głębokiego (proprioreceptory – receptory umiejscowione w mięśniach, ścięgnach, więzadłach oraz torebkach stawowych i okostnej. Informują o ułożeniu ciała oraz poszczególnych segmentów w przestrzeni).

Ostatnią ale równie istotną cechą jest indywidualizacja terapii. Dobór zadań ruchowych musi być dostosowany do aktualnych możliwości. Pacjent musi być w stanie wykonać zadanie, gdyż tylko w ten sposób buduje się motywację do dalszej pracy (zbyt trudne zadania mogą działać demotywująco). Terapia funkcjonalna wymaga indywidualnego podejścia, prowadzenie terapii w formie zajęć grupowych jest nieskuteczne, gdyż każdy pacjent posiada inne problemy i możliwości ruchowe. Indywidualne podejście opiera się również na obserwacji pacjenta i bieżących efektów terapii, czasami okazuje się, iż należy zmienić kierunek działania, gdyż dotychczasowe postępowanie nie przynosi efektów.

Terapia funkcjonalna to także samodzielna praca w domu. Tylko świadomy i zaangażowany w proces terapeutyczny pacjent, ma szansę na sukces.

Metody terapeutyczne oparte na pracy funkcjonalnej

PNF

Jest koncepcją posiadającą własną filozofię oraz zasady pracy z pacjentem. Metoda opiera się na naturalnych ruchach, przebiegających trójpłaszczyznowo i zbliżonych do codziennych aktywności. Koncepcja zaleca postrzeganie pacjenta całościowo, wykorzystując w terapii silne strony do pracy nad słabszymi. Podstawowym celem terapii prowadzonej metodą PNF jest praca nad funkcją, której potrzebuje pacjent. W celu jej odzyskania, terapia opiera się na wzorcach ruchowych, wykorzystując techniki stabilizujące jak i uczące ruchu, a także koordynacji czy rozluźniające.

NDT - Bobath

Jest metodą usprawniania, która ma na celu wszechstronny rozwój, tak by wykorzystać maksymalnie możliwości pacjenta, na jakie pozwala uszkodzenie układu nerwowego. Metoda jest na tyle zróżnicowana, że wykorzystywana jest zarówno w pracy z dorosłymi pacjentami (zaburzenia o charakterze zapalnym, zwyrodnieniowym, neurogennym) jak i dziećmi ze schorzeniami neurologicznymi. Główne zasady usprawniania według koncepcji Bobath obejmują:

• dążenie do normalizacji napięcia mięśniowego poprzez obniżanie napięcia mięśni o podwyższonym tonusie oraz stymulowanie mięśni o obniżonym napięciu
• hamowanie nieprawidłowych odruchów
• nauka lub reedukacja wzorców ruchowych w formie jak najbardziej zbliżonej do prawidłowych wzorców
• wykorzystywanie i utrwalanie zdobytych zdolności ruchowych w codziennych czynnościach – chód, czynności samoobsługowe oraz uniezależnienie się od osób drugich.

Metoda Vojty

Metoda Vojty zakłada, iż rozwój każdego człowieka postępuje zgodnie z programem zakodowanym w mózgu, a podstawą osiągnięcia doskonałości psychoruchowej jest złożony proces koordynacji nerwowo-mięśniowej. W przypadku jakichkolwiek zaburzeń układu nerwowego, program zostaje zaburzony, co objawia się nieprawidłowym napięciem mięśniowym oraz kształtowaniem zastępczych (kompensacyjnych) wzorców ruchowych. Terapia opiera się na obserwacji pacjenta w zakresie oceny zachowań podczas 7 reakcji, motoryki spontanicznej, odruchów pierwotnych oraz zmian ułożenia ciała. Kolejnym etapem postępowania jest stymulacja w określonych strefach (10 stref) i pozycjach ciała (leżenie bokiem, tyłem, przodem), dzięki którym możliwe jest osiągnięcie prawidłowych wzorców ruchowych.

FBL

Metoda FBL czyli Funkcjonalna Analiza Ruchu. Jest to metoda, która zajmuje się szczegółową analizą ruchu w stawach, pracą mięśni oraz analizą osi i płaszczyzn ruchu. Dokładna znajomość prawidłowych wzorców pozwala na wychwycenie zaburzeń na wszystkich poziomach.

Cyriax

Jest to metoda z zakresu medycyny ortopedycznej ukierunkowana na diagnozowanie i leczenie pacjentów z dolegliwościami układu ruchu. Symptomy interpretowane są w postaci „wzorców klinicznych” co pozwala na dokładną lokalizację podrażnionych struktur. Funkcjonalne badanie oraz szczegółowy wywiad pozwalają na uzyskanie kompletnej wiedzy na temat pacjenta.

McKenzie

Jest metodą ukierunkowaną na leczenie bólów kręgosłupa. Pierwszym etapem leczenia jest bardzo dokładny wywiad, który pozwala ocenić objawy, ich zmienność oraz wpływ codziennych aktywności na nasilenie dolegliwości. Następnie wprowadzane są indywidualnie dobrane ćwiczenia przywracające prawidłową ruchomość oraz elastyczność tkanek, a także codzienna profilaktyka (unikanie przeciążeń statycznych, utrzymywanie prawidłowej postawy ciała).

Kto potrzebuje terapii funkcjonalnej? Schorzenia neurologiczne a  utrata funkcji

Wiele schorzeń neurologicznych przebiega w sposób prowadzący do utraty funkcji ruchowych. Jednak utrata bądź upośledzenie zdolności ruchowych nie jest tylko zarezerwowane dla problemów neurologicznych. Dochodzi do nich także w konsekwencji chorób i urazów kości, stawów oraz tkanek miękkich.

Kto potrzebuje terapii funkcjonalnej?

Terapia funkcjonalna wskazana jest u pacjentów po przebytych:

• urazach neurologicznych – udary mózgu niedokrwienne/ krwotoczne
• urazy czaszkowo-mózgowe
• stwardnienie rozsiane (SM)
• stwardnienie boczne zanikowe (SLA)
• choroba Parkinsona
• choroby prowadzące do zaburzeń równowagi, upośledzenia chodu czy zaburzeń poszczególnych funkcji ruchowych
• schorzenia ortopedyczne w postaci chorób mięśni szkieletowych, złamań tkanki kostnej, uszkodzeń tkanek miękkich (więzadła, ścięgna, mięśnie, torebki stawowe)
• pacjenci po zabiegach operacyjnych, w wyniku których dochodzi do deficytu ruchu oraz masy i siły mięśniowej

Terapia, tak naprawdę wskazana jest u wszystkich pacjentów, którzy w konsekwencji urazu lub schorzenia utracili częściowo lub całkowicie funkcję, którą chcą odzyskać.

Czy istnieją przeciwwskazania do stosowania terapii funkcjonalnej?

Nie istnieją przeciwwskazania do stosowania terapii funkcjonalnej. Jedynym warunkiem jaki trzeba spełnić przed podjęciem postępowania, jest wyleczenie schorzenia lub urazu, które doprowadziły do upośledzenia funkcji. 

Skuteczność terapii funkcjonalnej

Skuteczność tej formy postępowania fizjoterapeutycznego zależna jest od rozległości uszkodzenia, czasu jaki minął od urazu lub schorzenia do momentu podjęcia leczenia, a także wielu czynników osobniczych, jak wiek, poziom dotychczasowej sprawności i aktywności oraz motywacji do terapii. Całkowita utrata funkcji ruchowej, wiąże się z długą i żmudną rehabilitacją, która wymaga pełnego zaangażowania pacjenta oraz jego najbliższych. Tylko kompleksowe podejście daje szansę na sukces.