Wpływ aktywności fizycznej na osoby z cukrzycą

Cukrzyca staje się światową pandemią. Do 2050r. liczba chorych na całym globie może sięgnąć liczby 550 mln. Jednak są to jedynie prognozy, gdyż schorzenie długo nie daje żadnych widocznych objawów. Ich ujawnienie wskazuje na nieodwracalne już zmiany. Z tego powodu, zapobieganie cukrzycy jest równie ważne jak wczesne postawienie diagnozy. Cukrzycę rozpoznaje się za pomocą bardzo prostego badania - zmierzenia poziomu cukru we krwi. W cukrzycy jest on podwyższony. Test przeprowadza się na czczo, a prawidłowy poziom wynosi

Glukoza - paliwo dla mięśni

W trakcie wysiłku fizycznego nasze mięśnie potrzebują energii. Jej najważniejszym źródłem jest właśnie glukoza. Wysiłek uruchamia dodatkowe przekaźniki, które umożliwiają transport większych jej ilości, niż w trakcie spoczynku. Logiczne jest bowiem, że ruch wzmaga zapotrzebowanie na energię. Jego pokrycie umożliwiają transportery GLUT4 znajdujące się w tkance mięśniowej, które działają niezależnie od insuliny. Są zatem tak samo wydajne jak u zdrowych osób, które posiadają prawidłowy poziom tego hormonu. Wraz ze zużyciem cukru, krążącego we krwi, zaczyna go jednak brakować. Dlatego jego poziom jest uzupełniany poprzez przetwarzanie kwasów tłuszczowych w wątrobie. Jako surowiec służą nasze "zapasy", zgromadzone w tkance tłuszczowej. Kwasy tłuszczowe są przemieniane w glukozę na drodze specjalnego szlaku reakcji, zwanego glukoneogenezą. Ta uwalniana jest do krwi, skąd może być użyta przez mięśnie. Dzięki temu wysiłek fizyczny spełnia kilka funkcji. Pozwala na obniżenie poziomu cukru, który w cukrzycy jest nadmiernie wysoki.

Hipo-  hiperglikemia

Ponieważ w cukrzycy jednak regulacja poziomu cukru we krwi jest zaburzona, wiąże się to z dwoma zagrożeniami. Hipoglikemia, czyli obniżony poziom cukru we krwi, może być rezultatem nadmiernie intensywnego wysiłku, kiedy produkcja glukozy w wątrobie jest mniejsza, i nie pokrywa zapotrzebowania mięśni. Jednak wraz z wysiłkiem wytwarzanie insuliny również spada. Stąd ryzyko hipoglikemii występuje jedynie u osób, które przyjmują ją w formie zastrzyków. Drugą skrajnością jest hiperglikemia, czyli podwyższony poziom cukru we krwi. Jest to związane z tzw. "hormonami stresu" wydzielanymi w trakcie krótkotrwałej, i bardzo intensywnej aktywności fizycznej, do których zaliczana jest m.in. adrenalina. Jednak ich działanie jest wybitnie krótkotrwałe. Hiperglikemia powysiłkowa utrzymuje się do maksymalnie 2 godzin po zaprzestaniu wysiłku. Zatem aktywność fizyczna nie stanowi zagrożenia dla osoby chorującej na cukrzycę. Co więcej, jak udowodniono w licznych badaniach, długofalowe uprawianie sportu ma rozliczne korzyści. Należy jednak pamiętać, że po intensywnym wysiłku powinniśmy zjeść coś słodkiego, najlepiej owoc (banan, jabłko), który pozwoli zregenerować zużyte zapasy glukozy w wątrobie i mięśniach, gromadzone w formie glikogenu. Zapobiegnie to także tzw. późnej hipoglikemii, występującej do kilku godzin po zakończeniu treningu.

Aktywność fizyczna, masa ciała, cholesterol

Utrzymywanie właściwego poziomu glukozy we krwi to tylko jeden z parametrów, który należy kontrolować w cukrzycy. Ważne jest również utrzymanie właściwej masy ciała, poziomu cholesterolu, a także ciśnienia tętniczego. Otyłość obecnie stanowi najważniejszy czynnik ryzyka wystąpienia cukrzycy, zwiększając je nawet 5-6 razy. Jest też powodem innych chorób, w tym serca i naczyń. Wraz ze spadkiem masy ciała, ryzyko zachorowania na inne, poważne schorzenie znacznie spada. U osób z cukrzycą uprawiających sport, zawał serca czy udar mózgu zdarza się nawet 6 razy rzadziej, niż u osób nieaktywnych fizycznie. Jednak jedynie intensywny, regularny wysiłek fizyczny może prowadzić do spadku wagi. Potrzeba około 1h treningu aerobowego dziennie aby osiągnąć ten efekt bez stosowania diety. Wysiłek ma jednak przewagę nad samym ograniczaniem kalorii - zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, która, jak wspomniano, w cukrzycy jest upośledzona. Poza tym obniża poziom "złego" cholesterolu LDL, i nieznacznie podnosi "dobry" HDL. Nie pozostaje też bez wpływu na ciśnienie tętnicze, które obniża się szczególnie, jeśli dzięki treningom tracimy zbędne kilogramy.

Wpływ aktywności fizycznej na psychikę

Kolejnym aspektem jest pozytywny wpływ aktywności fizycznej na psychikę. Okazuje się, że chorzy z cukrzycą znacznie lepiej znoszą zmagania z przewlekła chorobą, jeżeli regularnie ćwiczą. Zwiększenie poziomu serotoniny i endorfin w naturalny sposób wspomaga też osoby walczące z depresją, zmniejszając jej objawy. Poza tym osoby uprawiające sport są bardziej pewne siebie i swoich możliwości, rzadziej odczuwają niepokój, i uważają się za bardziej efektywne. Ruch daje zatem korzyści nie tylko dla ciała, ale też kształtuje naszą osobowość i podnosi samoocenę.

Jak i co ćwiczyć?

Najlepsze efekty w cukrzycy daje połączenie 2 form wysiłku - treningu wytrzymałościowego i aerobowego. Pierwszy rodzaj daje zwiększenie masy mięśniowej, co wiąże się z tym, że zużywają one więcej energii, czyli poziom glukozy we krwi obniża się szybciej. Trening aerobowy zwiększa natomiast zużycie cukru krążącego we krwi, poprzez zwiększenie siły działania insuliny na komórki (czyli zmniejsza insulinooporność). Za korzystne uważa się szczególnie uprawianie różnych form sztuk walki, np. tai chi. Innym polecanym sportem są niektóre postaci jogi. Jednak jeśli wcześniej prowadziliśmy siedzący tryb życia, a chcemy podjąć aktywność fizyczną bardziej obciążającą niż dynamiczny marsz, możliwe, że będzie konieczna konsultacja z lekarzem. Uważa się, że osoby o podwyższonym ryzyku choroby serca, z długim czasem trwania cukrzycy oraz jej powikłaniami (neuropatią oraz chorobą nerek) powinny mieć wykonane EKG obciążeniowe. Zazwyczaj polega to na chodzeniu na bieżni ruchomej, a elektrody podpięte na klatce piersiowej pozwalają wykryć zaburzenia w ukrwieniu serca. Jeśli w trakcie badania zostaną znalezione odchylenia od normy, zaplanowany wysiłek fizyczny musi zostać dostosowany do możliwości danej osoby. Jednak ludzie młodzi, poniżej 30 roku życia, nie palący i nie mające innych chorób mogą bezpiecznie podjąć nawet forsowną aktywność fizyczną.

Jak często ćwiczyć?

Ile treningów jest potrzebne w cukrzycy? Uważa się, że minimalna ilość to 3 godziny w tygodniu, ale najlepszych efektów dla zdrowia możemy oczekiwać, jeśli ćwiczymy 5 godzin w tygodniu (aerobowo, np. fitness, taniec), lub 3 godziny (wytrzymałościowo, np. na siłowni) w zależności od rodzaju aktywności. Można też dołączyć inne ćwiczenia jako uzupełnienie, w tym rozciąganie, spacery. Dotąd uważano, że podwyższony poziom cukru przed podjęciem aktywności fizycznej (>300 mg/dl) stanowi dla niej przeciwwskazanie. Obecnie wiadomo, że jeśli zadba się o odpowiednie nawodnienie, u osób z cukrzycą nieleczoną insuliną nie stanowi to żadnego zagrożenia. Ruch jest bowiem częścią leczenia cukrzycy, tak samo jak odpowiednia dieta czy leki.

Autor:
lek Martyna Hordowicz