Sport osób niepełnosprawnych – różne formy aktywności dla osób niepełnosprawnych

Sport w życiu osób niepełnosprawnych spełnia niezwykle istotną rolę. Poza aspektem zdrowotnym równie ważne okazuje się poczucie przynależności do grupy, wyjście z domu i otwarcie się na nowe możliwości. Często okazuje się, że z czasem sport staje się nowym pomysłem na życie.

Definicja sportu osób niepełnosprawnych rozróżnia sport rekreacyjny od wyczynowego. W związku z tym aktywność sportowa osób niepełnosprawnych rozumiana jest jako forma uczestnictwa w kulturze fizycznej, której głównym założeniem jest utrzymanie bądź poprawa sprawności funkcjonalnej. Natomiast w przypadku osób uprawiających sport wyczynowy, głównym celem jest dążenie do osiągania jak najlepszych rezultatów.

W przypadku wielu dysfunkcji narządu ruchu, aktywność fizyczna zalecana jest jako forma usprawniania. I tak też należy traktować sport rekreacyjny, gdzie głównym celem jest poprawa wydolności organizmu, samodzielności i szeroko rozumianej sprawności fizycznej. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku sportowców niepełnosprawnych, gdzie rekreacje zastępuje regularny trening, a cel jest jeden: poprawa osiąganych wyników.

Różnice pomiędzy treningiem osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych

Podstawową różnicą pomiędzy sportem osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych jest superindywidualizacja. W sporcie osób pełnosprawnych spotkać się można z określeniem indywidualizacji treningu, które określa dobór obciążeń i parametrów treningowych do możliwości zawodnika. Natomiast określenie superindywidualizacja, poza doborem do możliwości zawodnika obejmuje także stopień niepełnosprawności zawodnika, a także predyspozycje do konkretnej dyscypliny sportowej.

Wspólnym mianownikiem są natomiast obciążenia treningowe, rozumiane jako intensywność wysiłku oraz jego objętość. W większości przypadku obciążenia te są mniejsze w sporcie osób niepełnosprawnych, ale wpływ obciążenia na organizm powinien być taki sam jak u osób pełnosprawnych. Ważnym elementem każdej sesji treningowej w sporcie osób niepełnosprawnych powinien być czas poświęcony na rehabilitację ukierunkowaną na dysfunkcję. Nie jest to typowe tylko dla sportu osób niepełnosprawnych, gdyż coraz częściej również w sporcie osób pełnosprawnych wplatane są elementy postępowania rehabilitacyjnego.

Ostatnią istotną różnicą w treningu jest jego organizacja, która w przypadku osób niepełnosprawnych, bardzo często wymaga pomocy ze strony osób trzecich (najczęściej są to wolontariusze).

Organizacje zrzeszające osoby niepełnosprawne w Polsce

Pierwszą organizacją sportowo-rehabilitacyjną zrzeszającą osoby niepełnosprawne był Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „START”, który funkcjonuje od roku 1952. Początkowo związek skupiał się na działalności rekreacyjno-sportowej, ale od roku 1972 kiedy polscy reprezentanci wystąpili wystąpili letnich Igrzyskach Paraolimpijskich, działalność związku nabrała innego wymiaru. Zadaniem STARTU jest centralne szkolenie sportowców przygotowujących się do najważniejszych imprez sportowych (ME, MŚ, Igrzyska), ale także przyciąganie do sportu nowych, młodych zawodników.

Od 1998 roku istnieje w Polsce także Polski Komitet Paraolimpijski, którego głównymi celami są propagowanie i upowszechnianie zasad oraz idei paraolimpizmu, organizowanie sportu osób niepełnosprawnych w Polsce, a także przygotowywanie oraz uczestnictwo polskiej reprezentacji w Igrzyskach Paraolimpijskich.

Wśród innych organizacji zajmujących się sportem osób niepełnosprawnych należy wymienić:

• KROS – organizacja zajmująca się osobami niedowidzącymi oraz z dysfunkcjami narządu ruchu w kolarstwie
• Polski Związek Tenisa Ziemnego na wózkach
• Sprawni razem – organizacja zajmująca się sportem osób z lekkimi upośledzeniami (IQ nie może przekroczyć 75)
• Olimpiady Specjalne – stowarzyszenie zajmujące się organizacją sportu dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Reklama

Rola sportu w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych

Znaczenie sportu w procesie rehabilitacji dostrzeżono już 70 lat temu i od tamtej pory dziedzina ta mocno się rozwinęła. Przez ten czas znacznym zmianom uległy możliwości uprawiania aktywności fizycznej i obecnie należy rozgraniczyć wyczynowy sport osób niepełnosprawnych, sport rekreacyjny oraz aktywność fizyczną służącą celom rehabilitacyjnym. Każda z tych form charakteryzuje się innymi metodami, obciążeniami oraz przede wszystkim celem.  I tak:

• sport wyczynowy charakteryzuje się daleko idącą specjalizacją, gdzie dominującym czynnikiem jest dążenie do uzyskania najlepszych wyników sportowych.
• sport rekreacyjny i aktywność fizyczna służąca celom rehabilitacyjnym – rozumiane jako regularna aktywność fizyczna mająca na celu utrzymanie i rozwój sprawności funkcjonalnej. Istotnym aspektem jest ukierunkowanie aktywności na dysfunkcję, której priorytetem jest dążenie do osiągania prawidłowych wzorców ruchowych, napięć mięśniowych oraz zakresów ruchomości.

Sport osób niepełnosprawnych od początku stawiał na pierwszym miejscu aspekt zdrowotny, rozumiany jako poprawa wydolności i sprawności. Równie ważnym czynnikiem była integracja środowiska osób niepełnosprawnych, a także zmotywowanie osób do podjęcia działania i przełamywania barier. Twórcom ruchu paraolimpijskiego przyświecał również cel stworzenia osobom niepełnosprawnym takich samych warunków do uprawiania sportu jakie miały osoby pełnosprawne.

Dyscypliny sportowe i klasyfikacja sportowa zawodników

W wielu przypadkach dyscypliny opierają się na istniejących już sportach, z koniecznymi modyfikacjami  dostosowanymi do możliwości i potrzeb zawodników. Jednak nie wszystkie dyscypliny są adaptowane, niektóre z nich powstały specjalnie z myślą o osobach niepełnosprawnych.

W sporcie osób niepełnosprawnych konieczna jest klasyfikacja sportowa zawodników, która ma na celu ich podział na grupy i klasy. Jest to niezbędne, ponieważ osoby niepełnosprawne stanowią bardzo zróżnicowaną grupę i tylko podział ich daje możliwość wyrównania szans w rywalizacji. Klasyfikacja zawodników opiera się na szczegółowym rozpoznaniu medycznym, ocenie funkcjonalnej oraz badaniu lekarskim. Głównym celem jest podział w taki sposób, aby o zwycięstwie nie decydował rodzaj niepełnosprawności, a przygotowanie zawodnika.

Klasyfikacja różni się pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami, istnieje natomiast ogólna klasyfikacja medyczna, która dzieli sportowców na grupy:

1. Inwalidzi z dysfunkcją narządu wzroku
2. Inwalidzi z dysfunkcją narządu słuchu
3. Inwalidzi z amputacjami kończyn
4. Inwalidzi z paraplegią
5. Inwalidzi z różnymi schorzeniami narządu ruchu
6. Inwalidzi z porażeniem mózgowym

Reklama

Przykłady dyscyplin sportowych w sporcie osób niepełnosprawnych

• Piłka siatkowa na siedząco – odmiana tradycyjnej siatkówki, rozgrywana w sposób bardzo zbliżony do piłki siatkowej. Celem gry jest przebicie w sposób prawidłowy piłki nad siatką, tak aby znalazła się na boisku przeciwnika. Podstawowe zasady gry:

• Rugby na wózkach
• Koszykówka na wózkach
• Pływanie
• Lekkoatletyka – to bardzo zróżnicowane dyscypliny, które mogą być uprawiane przez zawodników z niemal każdą niepełnosprawnością. Konkurencje osób niepełnosprawnych są takie same jak w przypadku osób pełnosprawnych (skok w dal, skok wzwyż, rzut oszczepem, rzut dyskiem, biegi krótkie, średnie, długie, maraton) ale występują także charakterystyczne konkurencje jak wyścigi na wózkach.
• Podnoszenie ciężarów
• Kolarstwo
• Łucznictwo
• Curling na wózkach
• Boccia – dyscyplina wywodząca się od gry w bule. Jedyną istotną różnicą jest dowolność wprowadzenia bili na boisko – można to zrobić poprzez pchnięcie, rzut czy wykorzystanie rynny. Celem gry jest wrzucenie na boisko białej bili, a następnie umieszczenie w jej bezpośrednim sąsiedztwie jak największej liczby bili swojego koloru. 
• Tenis stołowy
• Tenis na wózkach
• Żeglarstwo
• Wioślarstwo
• Goalball – jest drużynową grą przeznaczoną dla osób niewidomych i niedowidzących. Mecze rozgrywane są na boisku o wymiarach 9x18m, w systemie 2 x 10 minut. Drużyna składa się z 6 zawodników – 3 grających i 3 rezerwowych. Charakterystycznym elementem jest piłka (waga 1,25 kg) z otworami i umieszczonymi wewnątrz dzwoneczkami, które w trakcie ruchu wydają dźwięk. To właśnie ten dźwięk pozwala zawodnikom zlokalizować piłkę. Na obu końcach boiska znajdują się bramki, rozpościerające się na całej szerokości (9m). Celem gry jest zdobycie jak największej liczby bramek. Gra jest bardzo dynamiczna, gdyż drużyna po przejęciu piłki ma tylko 10 sekund na oddanie rzutu.
• Kajakarstwo

• Szermierka na wózkach
• Strzelectwo
• Monoskijing – sport, w którym wykorzystywana jest jedna narta. Monoskijing wykorzystywany jest zarówno w narciarstwie wodnym jak i zimowym.
• Judo
• Para-badminton
• Amp futbol – rodzaj piłki nożnej uprawianej przez osoby po amputacjach. Podstawowe przepisy gry nie różnią się od przepisów piłki nożnej osób pełnosprawnych. Istnieje jednak kilka istotnych różnic: