Rehabilitacja po artroskopii stawu kolanowego

Intensywny tryb życia, uprawianie sportu lub nieszczęśliwe wypadki w dużej mierze przyczyniają się do różnego rodzaju przeciążeń narządu ruchu. Najbardziej w tym względzie narażony jest staw kolanowy. Bez jego prawidłowej funkcji nie ma mowy o normalnym funkcjonowaniu lub wykonywaniu czynności dnia codziennego związanych z przemieszczaniem się. Życie człowieka ściśle powiązane jest z różnorodnym ruchem, brak odpowiedniej aktywności powoduje rozmaite dysfunkcje naszego organizmu.

Reklama

Anatomia stawu kolanowego

Staw kolanowy jest największym stawem człowieka, charakteryzujący się skom­plikowaną budową anatomiczną. Jest on stawem zawiasowo - obrotowym. Staw ten jest bardzo narażony na różnego rodzaju urazy ze względu na swoją złożona strukturę anatomiczną i biochemiczną. Na jego prawidłową pracę wpły­wa doskonała współpraca wielu elementów kostnych, torebkowo - więzadłowych i mięśniowych. Ze względu na swą skomplikowaną budowę i ukształtowanie powierzchni stawowych kolano jest stawem stabilnym. Stabilnością stawu kola­nowego określamy jak zdolność do kontroli ruchomości stawu, na który działają różnorodne siły związane z wykonywanym ruchem. Każdy określony ruch w stawie kolanowym bacznie kontrolowany jest przez siły zewnętrzne wywołujące ruch i z tym ruchem związane oraz siły wewnętrzne ograniczające i stabilizujące ruchy kolana. Dokładna harmonia pomiędzy tymi zdefiniowanymi siłami zapewnia prawidłową funkcję stawu kolanowego. Staw kolanowy jest stawem łączącym kość udową z kością piszczelową. Jego szkie­let kostny stanowią: nasada dalsza kości udowej i nasada bliższa kości piszczelowej, które tworzą staw udowo - piszczelowy oraz rzepka formująca wraz z powierzchnią rzepkową kości udowej staw rzepkowo - udowy.

Staw kolanowy tworzą między innymi:

• Torebka stawowa,
• Powierzchnie stawowe,
• Łąkotki (przyśrodkowa i boczna),
• Więzadła (np. więzadło krzyżowe przednie i tylne, więzadło poboczne piszczelowe i strzałkowe).

Unaczynienie tętnicze kolana pochodzi głównie od tętnicy podkolanowej. Odchodzące od niej gałęzie tętnicze: tętnica górna przyśrodkowa kolana, tętnica górna boczna kolana, tętnica dolna przyśrodkowa kolana, tętnica dolna boczna kolana tworzą sieć stawową kolana. Jedynie tętnica środkowa kolana nie bierze udziału w two­rzeniu sieci stawowej kolana. Dodatkowo od góry i od strony przyśrodkowej uda biegnie tętnica zstępująca kolana od tętnicy udowej. Od dołu i od strony bocznej biegnie tętnica wsteczna piszczelowa przednia, odchodząca od tętnicy piszczelowej przedniej. Krew żylna spływa przez siatkę naczyń żylnych głębokich towarzyszących naczyniom tętniczym oraz przez dopływy naczyń żylnych do żył: odpiszczelowej i odstrzałkowej.

Unerwienie okolicy stawu kolanowego i samego stawu pochodzi od nerwów: strzałkowego wspólnego i piszczelowego. Unerwienie skóry okolicy kolana pochodzi od gałęzi skórnych nerwu udowego od przodu oraz od gałęzi nerwu skórnego uda tylnego i gałęzi skórnej nerwu strzałkowego od tyłu.

Biomechanika stawu kolanowego

Staw kolanowy jest stawem zawiasowym, zmodyfikowanym, o obszernym zakresie ruchu. Ruchy zginania i prostowania zachodzą w osi poprzecznej. Oba są kombinacją toczenia i ślizgania (w początkowej fazie zginania i w końcowej wyprostu głównym ruchem jest toczenie). W wieku od 18 do 40 lat zakres czynnego ruchu zgięcia powinien wynosić 130° - 135°, a pod wpływem działania sił zewnętrznych w chwili zetknięcia pięty z pośladkiem 160° - 170°. U młodych kobiet w stawie kolanowym obserwuje się występowanie przeprostu 5° - 10°, inną cechą przypisaną płci jest ograniczenie ruchomości wyprostu u mężczyzn w podeszłym wieku. Obie nieprawidłowości nie są duże, stąd w czynnym i biernym zakresie ruchu wyprostu jako normę przyjęto 0°.

Staw kolanowy otoczony jest dużą ilością mięśni, które wpływają na jego prawidłową biomechanikę. Do podstawowych mięśni działających na kolano zalicza się:

• Mięsień czworogłowy uda,
• Mięsień dwugłowy uda,
• Mięsień brzuchaty,
• Mięsień podkolanowy,
• Mięsień krawiecki,
• Mięsień napinacz powięzi szerokiej.

Reklama

Diagnostyka

Staw kolanowy jest bardzo narażony na różnego rodzaje kontuzje. Aby to dokładnie sprawdzić trzeba wykonać szczegółowe badania obrazowe do których zalicza się:

• RTG (rentgen),
• USG (ultrasonograf),
• TK (tomograf komputerowy),
• RM (rezonans magnetyczny),
• Scyntygrafię kości.

Leczenie

W licznych urazach stawu kolanowego mamy do czynienia z różnymi możliwościami leczenia. Jedną z nich jest farmakoterapia. Polega ona na podawaniu rozmaitych leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych, regenerujących odnawiających określone ubytki wewnątrzstawowe. Szeroko pojętą farmakoterapie można doskonale połączyć z nowoczesną fizjoterapią. Polegającą na stosowaniu różnego rodzaju zabiegów z fizykoterapii jak i kinezyterapii (leczenie ruchem). Jeżeli obie powyższe metody nie przynoszą żadnego rezultatu lub poprawa jest znikoma należy zastanowić się nad leczeniem operacyjnym w postaci artroskopii.

W roku 1918 Japończyk Takagi, a w1920 roku Szwajcar Bircher obejrzeli po raz pierwszy wnętrze stawu kolanowego. Później nastąpił regres w badaniach z powodu niedoskonałości sprzętu, jakim dysponowano. Właściwy rozwój artroskopii rozpoczął się po drugiej wojnie światowej i olbrzymia w tym zasługa „szkoły japońskiej” prowadzonej przez Watanabe, ucznia Takagi. Obecnie uważa się, że artroskopia jest bardzo wartościową i rozstrzygającą metodą w przypadku uszkodzeń stawu kolanowego. Największą jednak zaletą jest fakt, że ułatwia ona ustalenie sposobu dalszego postępowania leczniczego oraz stwarza możliwość wykonania jednoczasowego definitywnego leczenia chirurgicznego. Lekarz podczas wykonywania artroskopii może dokładnie i precyzyjne zobaczyć wnętrze stawu i zastosować odpowiednie leczenie. Jest to mało inwazyjna metoda bardzo bezpieczna dla pacjenta.

Wskazania do wykonania artroskopii:

• Ciągły, przewlekły ból,
• Długo utrzymujący się obrzęk i stan zapalny,
• Znacznie zmniejszony trwale zakres ruchu,
• Ciała wolne wewnątrzstawowe,
• Złamania śródstawowe,
• Torbiele okołostawowe,
• Poważne uszkodzenia chrząstki stawowej,
• Nowotwory w obrębie stawu,
• Masywne zmiany zwyrodnieniowe.

Przeciwwskazania do wykonania artroskopii:

• Uczulenie na środek znieczulający,
• Zdiagnozowane zaburzenie krzepliwości krwi,
• Skaczące ciśnienie tętnicze krwi,
• Anemia,
• Zły stan ogólny,
• Liczne stany zapalne,
• Niedoleczone w pełni infekcje różnego pochodzenia.

Należy wspomnieć iż przed wykonaniem artroskopii stawu kolanowego należy zastosować rehabilitacje przygotowująca do zabiegu. Usprawnianie ruchowe jest często pomijane przy planowaniu odpowiedniego zabiegu ortopedycznego. Jest ono bardzo ważne  ze względu na świadome przygotowanie psychiczne i fizyczne pacjenta do określonej  interwencji chirurgicznej.

Prawidłowe przygotowanie fizjoterapeutyczne powinno zawierać:

• Zabiegi z zakresu fizykoterapii (mające na celu działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwobrzękowe) takie jak:

            - pole magnetyczne,

            - laseroterapię,

            - krioterapię miejscową,

            - jonoforezę (z substancji przeciwbólowej i przeciwzapalnej),

            - ultradźwięki,

            - prądy interferencyjne, diadynamiczne.

• Zabiegi z zakresu kinezyterapii (mające na celu wzmocnienie, rozciągnięcie i uelastycznienie mięśni otaczających staw poddany artroskopii) takie jak:

      - Ćwiczenia ogólousprawniające,

      - Ćwiczenia oporowe,

      - Ćwiczenia na przyrządach (np. rowerek, suwnica, ławeczka siłowa),

      - Ćwiczenia sensomotoryczne (na niestabilnym podłożu),

      - Ćwiczenia w odciążeniu z oporem,

      - Ćwiczenia wytrzymałościowe.

Przed wykonaniem artroskopii ważne jest również odpowiednie przygotowanie mentalne rodziny jak i samego pacjenta. Należy wytłumaczyć im na czym polega istota zabiegu, jak mają zachowywać się po zabiegu (czego maja unikać, a na co zwracać szczególną uwagę). Odpowiednio przygotowany pacjent o wiele łatwiej znosi sam zabieg jak i postępowanie pozabiegowe.

Reklama

Rehabilitacja po artroskopii stawu kolanowego

Postępowanie fizjoterapeutyczne po artroskopii stawu kolanowego można podzielić na trzy etapy:

I etap szpitalny (do 4 doby)

 Rehabilitacja na tym etapie wykonywana przeważnie 2 razy dziennie (w zależności od wskazań lekarskich). Po zabiegu artroskopii stawu kolanowego w zależności od wskazań medycznych zaleca się zakładanie stabilizatora mającego zabezpieczyć operowany staw przed nadmiernym ruchem. W pierwszym okresie poleca się również chodzenie o kulach łokciowych aby odciążyć  staw.

Na tym etapie stosujemy:

• Terapie ułożeniową kończyny poddanej zabiegowi artroskopii – ma ona na celu działanie przeciwobrzękowe, poprzez zapewnienie odpowiedniego krążenia krwi,
• Terapie przeciwbólową kończyny poddanej zabiegowi – zaleca się stosowanie zimnych kompresów bezpośrednio położonych na staw kolanowy,
• Pionizację – która ma na celu szybkie uruchomienie pacjenta czyli przyzwyczajenie go do wykonywania określonych czynności w pozycjach siedzących lub stojących,
• Prawidłową naukę chodzenia przede wszystkim o kulach – która zapewni pacjentowi właściwe zgodne z prawidłowym stereotypem chodu przemieszczanie się,
• Ćwiczenia na szynie CPM – są to ćwiczenia zginania stawu kolanowego wykonywane przez specjalistyczne urządzenie,
• Ćwiczenia czynne – zginania stawu kolanowego i biodrowego,
• Ćwiczenia izometryczne – są to ćwiczenia wzmacniające mięśnie, które jednocześnie nie obciążają stawu kolanowego.

II etap ambulatoryjny (od 5 doby do 10 tygodnia)

Rehabilitacja na tym etapie wykonywana jest raz dziennie (w zależności od wskazań lekarskich).

W drugim tym okresie można odrzucić kule łokciowe i stopniowo przyzwyczajać staw kolanowy do pełnego obciążenia. Podczas chodu bez kul należy na bieżąco monitorować stan kolana (obserwować czy nie puchnie, bądź czy nie zwiększają się dolegliwości bólowe). W tym okresie ze względu na bezpieczeństwo kolana zaleca się chodzenie w stabilizatorze do około 2 tygodni po zabiegu operacyjnym. 

Na tym etapie stosujemy:

• Intensyfikację ćwiczeń z poprzedniego okresu,
• Ćwiczenia stawu kolanowego do pełnego zgięcia,
• Ćwiczenia izometryczne z obciążeniem mięśni otaczających operowany staw,
• Ćwiczenia z wykorzystaniem elastycznego oporu,
• Ćwiczenia w odciążeniu z oporem stawu kolanowego,
• Ćwiczenia ogólno usprawniające,
• Ćwiczenia rozciągające mięśnie,
• Ćwiczenia sensomotoryczne (wykonywane na niestabilnym podłożu),
• Mobilizację rzepki,
• Drenaż limfatyczny operowanej kończyny,
• Fizykoterapię (pole magnetyczne, laser krioterapię miejscową, elektroterapię).

III etap końcowy (od 11 tygodnia do uzyskania pełnej sprawności operowanego kolana)

Rehabilitacja na tym etapie wykonywana jest 2 – 3 razy w tygodniu.

Na tym etapie stosujemy:

• Trening siłowy,
• Trening wytrzymałościowy,
• Trening na siłowni,
• Trening na basenie (bez pływania żabką),
• Trening specjalistyczny dla określonej dyscypliny sportowej,
• Wykonywanie wszystkich czynności dnia codziennego z pełnym obciążeniem operowanej kończyny.

Opisane powyżej postępowanie rehabilitacyjne po artroskopii stawu kolanowego jest przykładowe. Podczas prowadzenia pacjenta po tego typu operacji należy je dokładnie dostosować do możliwości chorego, jego wieku jak i wydolności organizmu. Końcowy sukces w dużej mierze zależy od pełnego zaangażowania rehabilitanta jak i samego pacjenta.

Autor: dr n. med. Kamil Klupiński,
fizjoterapeuta sportowy, kierownik poradni rehabilitacyjnej