Endometrioza czyli gruczolistość macicy to schorzenie, które dotyka blisko 15% populacji kobiet i definiowane jest jako „występowanie błony śluzowej macicy poza jej naturalnym umiejscowieniem.”
Endometrioza ściśle związana jest z występowaniem dolegliwości bólowych, które najczęściej obejmują obszar miednicy mniejszej oraz rejon lędźwiowo-krzyżowy. Dodatkowo obserwuje się nasilone bolesności w trakcie miesiączek, współżycia czy oddawania moczu bądź stolca.
Leczenie endometriozy obejmuje zarówno metody zachowawcze jak i chirurgiczne a ich dobór jest uzależniony od wieku pacjentki, występujących objawów oraz postaci endometriozy. Coraz więcej uwagi w postępowaniu leczniczym poświęca się fizjoterapii, która ukierunkowana jest na poprawę stanu funkcjonalnego oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych.
Reklama
Endometrioza – obraz kliniczny
Endometrioza to przewlekła choroba, o idiopatycznym podłożu, która charakteryzuje się występowaniem śluzowych ognisk macicy poza jamą właściwą narządu. Te zapalne ogniska pojawiają się w mięśniu macicy, jajowodach, jajnikach, a także w jamie brzusznej czy otrzewnej. Pomimo wielu badań próbujących wyjaśnić przyczyny powstawania zmian zapalnych, nadal nie ustalono dokładnej przyczyny choroby.
„Rozsiewanie ognisk zapalnych”
Część komórek endometrium, czyli błony śluzowej macicy, w trakcie krwawienia miesiączkowego, wydostaje się poza macicę i trafia do jajowodów i dalej do jamy brzusznej. Stąd może się przemieszczać do kolejnych struktur, takich jak: ściana pęcherza moczowego, jelita, otrzewna czy więzadło maciczno-krzyżowe. Dochodzi do wszczepienia się komórek błony śluzowej macicy do innych narządów, skąd nie są w stanie się wydostać.
Błona śluzowa, pomimo innej lokalizacji, zachowuje się tak samo jak w macicy, tj. narasta i złuszcza się w cyklu miesiączkowym, ale nie ma miejsca ujścia. Złuszczająca się błona śluzowa wraz z krwią zalega i wywołuje stan zapalny, prowokujący silne dolegliwości bólowe. W konsekwencji powtarzających się stanów zapalnych dochodzi do tworzenia się tkanki bliznowatej i zrostów, w obrębie zajętych narządów.
Choroba dotyka kobiety, głównie w okresie rozrodczym, ale także w okresie menopauzy. W przebiegu endometriozy występują następujące objawy:
- niespecyficzne bóle odcinka lędźwiowo-krzyżowego
- bóle w obrębie podbrzusza i miednicy
- krwawienia poza owulacyjne
- zaparcia
- trudności z zajściem w ciążę
- wzdęcia brzucha
- nasilenie dolegliwości w trakcie stosunku płciowego, oddawania moczu/stolca
Reklama
Fizjoterapia w endometriozie
Leczenie endometriozy opiera się przede wszystkim na farmakoterapii oraz leczeniu chirurgicznym. W związku z tym, iż podłoże zmian nadal stanowi zagadkę dla lekarzy, leczenie jest trudne i nie zawsze skuteczne. Podjęcie decyzji o interwencji chirurgicznej poprzedzone jest diagnostyką, indywidualną oceną stanu zdrowia oraz celem zabiegu, np. leczenie niepłodności bądź leczenie przewlekłego zespołu bólowego.
Możliwości wykorzystania w trakcie zabiegu mniej inwazyjnych technologii, sprawia że ingerencja w organizm ograniczona jest do minimum.
Coraz ważniejszym ogniwem kompleksowego leczenia endometriozy jest fizjoterapia, której głównym celem jest poprawa jakości życia pacjentek. Działania w ramach fizjoterapii ukierunkowane są na przywracanie funkcji tkanek miękkich i narządów w obszarze dna miednicy, a także dążenie do poprawy elastyczności blizn i sąsiadujących struktur, jak i reedukacji w zakresie napięcia mięśniowego, wzorców ruchowych oraz koordynacji nerwowo-mięśniowej.
Fizjoterapia w endometriozie koncentruje się na różnych problemach:
- fizjoterapia przedoperacyjna
- fizjoterapia pooperacyjna
- terapia blizny
- fizjoterapia ukierunkowana na dno miednicy (fizjoterapia uroginekologiczna)
- terapia manualna ukierunkowana na obszar lędźwiowo-miedniczy
- terapia wisceralna
- aktywność fizyczna w endometriozie
- nauka autoterapii i autorelaksacji
Zastosowanie w fizjoterapii endometriozy znajdują również zabiegi fizykoterapeutyczne o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, a także przyśpieszające procesy gojenia tkanek i normalizujące tonus mięśniowy. W wyniku ich działania dochodzi do poprawy ukrwienia, odżywienia i zaopatrzenia w tlen, dodatkowo obserwuje się działanie poprawiające elastyczność tkanek miękkich.
Zabiegi fizykoterapeutyczne stosowane w leczeniu endometriozy:
- laseroterapia
- elektroterapia
- ultradźwięki
- magnetoterapia
Kolejnym ważnym elementem postępowania fizjoterapeutycznego jest terapia wisceralna, która poprzez odpowiednie techniki manualne dąży do prawidłowego napięcia oraz ruchomości i przesuwalności tkanek względem siebie. Terapia obejmuje rejon jamy brzusznej wraz z narządami wewnętrznymi – rejon ten obciążony jest ryzykiem występowania zrostów (zrosty są konsekwencją naturalnego procesu gojenia się tkanek) oraz blizn (konsekwencja interwencji chirurgicznych). Terapia wisceralna poprzez mobilizacje powięzi otaczającej organy pozwala zmniejszać dolegliwości wynikające z zaburzonej ruchomości. Co prawda, całkowite uwolnienie zrostów możliwe jest tylko podczas operacji ale poprawa w zakresie elastyczności i przesuwalności otaczających tkanek, znacząco redukuje dolegliwości bólowe.
Ze względu na fakt, iż kobiety chorujące na endometriozę zmagają się z silnymi dolegliwościami bólowymi, trwającymi często kilka lat, dochodzi u nich do przykurczy mięśniowych, zrostów oraz zaburzeń wzorców ruchowych i oddechowych. Bardzo często jest to konsekwencją przyjmowania przez kobiety pozycji przeciwbólowych (pozycja embrionalna). Natomiast rozwijająca się endometrioza, która poprzez powtarzające się stany zapalne doprowadza do rozwijania się tkanki bliznowatej i zrostów, znacząco zaburzających ruchomość tkanek miękkich. Dobre efekty w zwalczaniu dolegliwości bólowych oraz poprawie elastyczności i regulacji tonusu mięśniowego przynosi terapia manualna:
- terapia tkanek miękkich
- terapia ukierunkowana na poprawę ruchomości stawowej w obrębie kręgosłupa oraz miednicy
- reedukacja wzorców ruchowych
Terapia manualna w przebiegu endometriozy ukierunkowana jest na poprawę ruchomości stawowej, przywracanie prawidłowych ślizgów tkankowych oraz poprawę w zakresie koordynacji nerwowo-mięśniowej. Terapia skupia się na rejonie lędźwiowo-miednicznym, gdzie terapeuta pracuje nad ruchomością poszczególnych segmentów ruchowych, symetrią, a także na prawidłowym ustawieniu miednicy względem kręgosłupa.
Ostatnim etapem postępowania fizjoterapeutycznego jest autoterapia, która obejmuje przede wszystkim trening mięśni dna miednicy oraz ćwiczenia oddechowe, a także stopniowy powrót do umiarkowanej ale regularnej aktywności fizycznej.
Ćwiczenia oddechowe dążą do stymulacji toru przeponowego, który u kobiet z dolegliwościami jamy brzusznej, jest praktycznie nieaktywny. Nauka oddechu torem przeponowym rozpoczyna się od wydłużenia fazy wdechu i wydechu, co już samo w sobie wpływa na zmniejszenie napięcia mięśniowego i dolegliwości bólowych. Ważnym aspektem oddechu torem przeponowym jest kierowanie powietrza podczas wdechu do brzucha, przy nieruchomej klatce piersiowej (wdech – uniesienie brzucha, wydech – zapadnięcie brzucha).
Trening mięśni dna miednicy, w przypadku endometriozy, ma na celu obniżenie napięcia mięśniowego oraz relaksację mięśni (w przebiegu endometriozy dochodzi do wzrostu napięcia oraz przykurczu). Wykonywany trening określany jest jako odwrotny trening mięśni dna miednicy i obejmuje następujące ćwiczenia rozluźniające, które wykonuje się w połączeniu z głębokim oddechem oraz dużą koncentracją.
Reklama
Odwrotny trening mięśni dna miednicy
W pozycji leżenia bokiem, z poduszką umieszczoną pomiędzy kolanami, należy wykonać 3 głębokie oddechy. Następnie należy sobie wyobrazić, że w pochwie znajduje się gąbka, którą chcemy podciągnąć do góry. To co ważne należy wyizolować napięcie, nie angażując pośladków ani brzucha. Napięcie należy utrzymać ok. 8-10 sekund, cały czas oddychając. Po rozluźnieniu wykonuje się ponownie 3 głębokie oddechy, starając się maksymalnie rozluźnić.
Ćwiczenie wykonuje się w dwóch opcjach:
- część pochwowa (podciąganie pochwy)
- część odbytnica (podciąganie odbytu)
Powrót do umiarkowanej aktywności fizycznej, zalecany jest ze względu na pobudzenie procesów eliminujących toksyny z organizmu, obniżenie napięcia mięśniowego oraz usprawnienie pracy narządów wewnętrznych. Dobór aktywności jest sprawą indywidualną, ważnym aspektem jest czerpanie przyjemności z danej formy ruchu, mogą być to spacery, jazda na rowerze czy joga. Dodatkowo warto każdą aktywność uzupełniać o ćwiczenia rozluźniające miednicę i kręgosłup oraz rozciągające obręcz biodrową.
Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Endometrioza Diagnostyka i leczenie, wyd. Edra Urban & Partner/ Elservier, 2016, autor: praca zbiorowa
- https://www.endometriosis-uk.org/endometriosis-facts-and-figures