Ciąża to piękny okres w życiu kobiety, ale to także czas dużych zmian w organizmie, który przygotowuje się do porodu. Rozwijające się dziecko wymaga od organizmu matki stworzenia jak najlepszych warunków dla okresu ciąży jak i porodu, co może dać się mocno we znaki. Również poród to nie lada wyzwanie, dlatego organizm kobiety potrzebuje czasu aby dojść do formy. Okres ten (połóg) uzależniony jest od tego jak przebiegał poród. W przypadku porodów naturalnych, czas ten jest nieco krótszy i trwa około 6 tygodni. Natomiast po cesarskim cięciu organizm "dochodzi " do siebie nawet do 12 tygodni.
Z pomocą przychodzi fizjoterapia, a dokładnie fizjoterapia połogowa, która zajmuje się terapią dna miednicy, terapią tkanek miękkich, w tym również blizny po cięciu cesarskim, a także stopniowym wdrażaniem aktywności fizycznej.
W dalszej części artykułu omówione zostaną najczęstsze problemy, z którymi zmagają się kobiety po porodzie oraz postępowanie fizjoterapeutyczne w określonych przypadkach.
Reklama
Najczęstsze problemy poporodowe
Poród, czy to naturalny czy rozwiązany przez cesarskie cięcie, wiąże się z ryzykiem występowania różnych powikłań. Większość kobiet po porodzie odczuwa, mniej lub bardziej nasilone dolegliwości bólowe, co związane jest choćby z ogromnym wysiłkiem. Zdarza się jednak, iż poza dolegliwościami bólowymi pojawiają się także inne dolegliwości, które w konsekwencji mogą prowadzić do rozwoju poważniejszych powikłań.
Wśród najczęstszych problemów poporodowych należy wymienić:
- wysiłkowe nietrzymanie moczu
- opadanie narządów wewnętrznych
- rozejście mięśnia prostego brzucha
- gojenie się blizny po cesarskim cięciu
- rozstępy skórne
- problemy laktacyjne
Postępowanie fizjoterapeutyczne przy rozstępie mięsni prostych brzucha
Rozstęp mięśni prostych brzucha to stan, w którym dochodzi do rozejścia się na boki mięśni prostych brzucha, w obrębie linii pośrodkowej (oddalenie od kresy białej). W czasie ciąży jest to naturalne zjawisko, że mięśnie się rozsuwają, aby stworzyć odpowiednie warunki dla rosnącego dziecka. Problem pojawia się wtedy gdy po porodzie nie dochodzi do stopniowego zamykania się rozejścia. Mimo, iż rozejście mięśni prostych brzucha jest nieuniknione, to można wpłynąć na jego wielkość oraz szanse powrotu do stanu prawidłowego. Dlatego warto, będąc jeszcze w ciąży, udać się na konsultację fizjoterapeutyczną w celu oceny postawy ciała, wydolności mięśniowej oraz codziennej aktywności. Gdyż to właśnie codzienne funkcjonowanie ma największy wpływ na ryzyko utrzymania się rozejścia po porodzie. Wśród czynników predysponujących do wystąpienia rozejścia, wymienia się:
- duży płód
- ciąża bliźniacza
- duża objętość wód płodowych
- kolejne ciąże
- otyłość
- zaburzona postawa ciała
- niewydolność mięśni głębokich oraz mięśni dna miednicy
Rozstęp mięśni prostych brzucha w większości przypadków leczy się samoistnie w okresie 8-24 tygodni od porodu. Ale zależne jest to od ogólnej sprawności organizmu kobiety oraz wielkości rozejścia. Kiedy rozpocząć terapię i na czym polega postępowanie fizjoterapeutyczne?
Aby mówić o rozejściu mięśni prostych brzucha, należy wykonać najpierw badanie w celu potwierdzenia diagnozy (najlepiej około 2 tygodni po porodzie). Wówczas jeśli diagnoza jest potwierdzona, należy wdrożyć postępowanie, gdyż połóg jest okresem kiedy w organizmie kobiety zachodzi wiele zmian (powrót do stanu przed ciążą).
Pierwsze ćwiczenia można wykonywać już kilka-kilkanaście godzin po porodzie i są to przede wszystkim ćwiczenia oddechowe. Stopniowo wdrażane są również ćwiczenia angażujące mięśnie dna miednicy oraz mięśnie głębokie brzucha (mięsień poprzeczny brzucha). Mówiąc o ćwiczeniach oddechowych, należy wdrożyć oddychanie torem przeponowym. Jest to ważne, ponieważ przepona jest jednym z mięśni głębokich, od którego również zależy stan brzucha i jego ewentualnego rozejścia.
Kolejnym ważnym elementem postępowania w przypadku rozejścia mięśni prostych brzucha jest świadoma kontrola postawy ciała, również a może przede wszystkim podczas codziennych aktywności. Należy unikać dźwigania ciężkich przedmiotów, garbienia i się nadmiernego przodopochylenia miednicy, a także świadomej kontroli napięcia mięśni głębokich.
Postępowanie fizjoterapeutyczne w przypadku blizny po cesarskim cięciu
Blizny są skutkiem uszkodzenia tkanek, które wpływają na ograniczenie ruchomości wszystkich tkanek połączonych z rejonem blizny. Czasami restrykcje te są na tyle duże, iż zaburzenia widoczne są w oddalonych obszarach ciała.
Tworzenie blizny jest naturalnym procesem gojenia się, w przebiegu którego powstają zrosty mające zabliźnić ranę. Czasami jednak zrostów powstaje za dużo, co istotnie zaburza ruchomość, prowadząc w konsekwencji do zespołów bólowych narządu ruchu.
Mechanizm powstania dolegliwości bólowych w konsekwencji powstawania blizn
zrost-> zaburzona ruchomość tkanek-> zmiana napięcia i długości spoczynkowej przeciwstawnych mięśni-> zmniejszona elastyczność powięzi -> zaburzony wzorzec ruchowy-> zaburzona postawa ciała-> przeciążenie struktur aparatu ruchu -> ból.
Postępowanie fizjoterapeutyczne powinno rozpocząć się około 4-5 tygodnia od zabiegu. Jest to czas kiedy blizna jest już wygojona i można rozpocząć bezpośrednią pracę. Natomiast we wcześniejszym okresie można jedynie pracować pośrednio, na tkankach sąsiadujących.
Terapia blizny obejmuje przede wszystkim manualne mobilizacje, które wspomaga się zabiegami fizykalnymi:
- laser biostymulacyjny
- UD
- jonoforeza
Manualne mobilizacje blizny obejmują techniki masażu i rozluźnianie mięśniowo-powięziowe, a także kinesiology taping. Ważnym aspektem postępowania jest autoterapia czyli samodzielna mobilizacja blizny przez pacjentkę.
Postępowanie w przypadku rozstępów skórnych
Rozstępy skórne są schorzeniem dość często dotykającym kobiety w ciąży, co jest wynikiem zwiększonego poziomu estrogenu oraz nadmiernego i długotrwałego napięcia skóry. 
Wśród metod fizjoterapeutycznych znajdujących zastosowanie w leczeniu rozstępów wymienia się:
- laser biostymulacyjny
- ultra dzwięki (UD)
- jonoforeza z roztworem wodnym NaCl, hialuronidazy, KI
- lampa sollux
Postępowanie w przypadku zaburzenia laktacji
Najpowszechniejszym problemem laktacyjnym, z jakim zmagają się matki karmiące jest nawał mleczny, czyli sytuacja w której dochodzi do nadmiernej produkcji pokarmu. W przypadku nawału kobiety zmagają się z dużą bolesnością piersi oraz zatykaniem kanalików mlecznych. Zabiegi fizjoterapeutyczne w nawale pokarmowym ukierunkowane są na wspomaganie udrażniania kanalików mlecznych:
- masaż wykorzystujący jedynie delikatną technikę głaskania
- kinesiology taping – aplikacja limfatyczna mająca na celu usprawnienie krążenia oraz zmniejszenie zastoju i stanu zapalnego
- zimne i ciepłe okłady – ciepłe okłady, trwające około 30 minut zaleca się przed karmieniem, w celu udrożnienia kanalików oraz zmniejszenia wzmożonego napięcia (działanie przeciwbólowe). Natomiast zimne okłady zalecane są po karmieniu, jako działanie zmniejszające obrzęk i hamujące produkcję mleka.
Postępowanie w przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu
Nietrzymanie moczu jest dość powszechnym problemem, który dotyka przede wszystkim kobiety, choć problem ten znany jest również mężczyznom. Mówiąc o nietrzymaniu moczu, należy je różnicować:
- naglące nietrzymanie moczu
- postać mieszana
- wysiłkowe nietrzymanie moczu – stopień I, II, III
Pierwszą formą leczenia nietrzymania moczu jest fizjoterapia, a dokładnie kinezyterapia obejmująca ćwiczenia oraz zabiegi fizykalne. Twórcą podstaw rehabilitacji mięśni dna miednicy jest Arnold Kegel, który opracował system ćwiczeń mający na celu naukę prawidłowego napięcia i świadomego rozluźnienia mięśni w codziennych aktywnościach, a także poprawę w zakresie koordynacji mięśniowej. Opracowane przez Kegla ćwiczenia polegają na świadomym napinaniu mięśni dna miednicy, początkowo w spoczynku, a następnie w warunkach obciążenia (kaszel, kichanie czy wysiłek fizyczny). Ćwiczenia te wymagają koncentracji i skupienia się na własnym ciele (pacjent ma za zadanie aktywować mięśnie krocza, wyobrażając sobie iż powstrzymuje wydalanie moczu, jednocześnie próbując nie napinać mięśni sąsiadujących tj. pośladków, ud czy brzucha. Ćwiczenia początkowo wykonywane są często, około 3 razy dziennie, po około 8-12 krótkich skurczów (1-1,5 sekundy).
Uzupełnieniem ćwiczeń, a czasami nawet wprowadzeniem do ćwiczeń są zabiegi fizykoterapeutyczne, które obejmują elektrostymulację mięśni z użyciem elektrody dopochwowej czy Biofeedback. W jednym jak i w drugim przypadku, wprowadzenie tych metod wskazane jest u osób, których reakcje są opóźnione, a skurcze słabo wyczuwalne. Elektrostymulacja pozwala na poprawę ukrwienia i wzmocnienie siły skurczu, potrzebnego do odbudowy mięśnia. Biofeedback natomiast pozwala na naukę świadomego kurczenia i świadomej relaksacji mięśni dna miednicy. Pod wpływem bodźców wzrokowych czy słuchowych, pacjent uczy się rozpoznawać reakcje własnego organizmu. Jedna i druga metoda wymaga koncentracji i zaangażowania w terapię, tylko wtedy można oczekiwać sukcesu terapeutycznego.
Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Fizjoterapia w dolegliwościach okresu połogu, Słomko Witold, Zamojska Pola, Dzierżanowski Maciej. Journal of Education, Health and sport, 2017
- Postępowanie fizjoterapeutyczne w nietrzymaniu moczu, Żanna Fiodorenko-Dumas, Małgorzata Paprocka-Borowicz, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014