Dieta kobiet ciężarnych i karmiących

Kobieta karmiąca powinna jadać rozważnie. Jadłospis nie może być monotonny i ubogi, a wręcz przeciwnie - dieta matki karmiącej piersią powinna być urozmaicona i zdrowa. W pierwszym trymestrze ciąży nie należy zwiększać ilość kalorii w diecie. Zwiększyć należy jedynie spożycie witamin i minerałów niezbędnych w czasie ciąży. W drugim trymestrze zwiększamy liczbę kalorii o ok. 300. Pochodzić one powinny przede wszystkim z białka, dla prawidłowego rozwoju płodu. W trzecim trymestrze zwiększamy liczbę kalorii znów o ok. 300, aż do porodu. Karmienie piersią wymaga od organizmu nakładu bardzo dużej ilości pracy w postaci produkcji pokarmu, dlatego podczas karmienia piersią organizm matki potrzebuje ok. 200 kcal więcej energii niż w czasie ciąży. Jednak gdy po ciąży pozostaje nadwaga nie należy dostarczać większej ilości energii, gdyż karmienie pozwoli powrócić do pierwotnej wagi. Matka karmiąca nie musi skrupulatnie liczyć kalorii. Organizm sam zakomunikuje większe zapotrzebowanie energii poprzez łaknienie.

Podstawową zasadą w okresie karmienia jest, iż dieta powinna być jak najbardziej urozmaicona. Przygotowanie matki do karmienia uzależnione jest jednak bardziej od tego, jak żywiła się ona w czasie ciąży, podczas której wzrasta zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Płód jest całkowicie zależny od składników pokarmowych i energetycznych przekazywanych drogą krwionośną, dlatego też bardzo istotna jest prawidłowa podaż tłuszczów, węglowodanów, białka witamin i związków mineralnych.

Kobieta ciężarna powinna stosować dietę, w której zapotrzebowanie energetyczne zostanie w 30% zaspokojone przez tłuszcze. Kwasy tłuszczowe nasycone nie powinny tutaj przekraczać 10%. Natomiast zapotrzebowanie na nienasycone kwasy tłuszczowe istotnie wzrasta. Powinny one pokrywać co najmniej 4,5% całego zapotrzebowania energetycznego, ze względu na to iż odgrywają ważną rolę w rozwoju mózgowia oraz siatkówki płodu.

Cholesterol z kolei nie powinien przekraczać 300 mg na dobę. Produkty dostarczające kwasów tłuszczowych jakie powinna spożywać przyszła matka to olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany i z ryb morskich (w przypadku kwasów tłuszczowych wielonienasyconych), a także olej rzepakowy         i oliwę z oliwek (kwasy tłuszczowe jednonienasycone). Kobieta ciężarna powinna ograniczać tłuszcze i w przewadze spożywać tłuszcze roślinne bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe oraz witaminę E.

Niezbędne aminokwasy i grupy -NH₂ zapewniają organizmowi składniki pokarmowe w postaci białka. W czasie ciąży zapotrzebowanie na obie grupy związków zwiększone jest w czasie ciąży. Zapewniają one odpowiedni poziom syntezy tkanek płodu, łożyska oraz metabolizmu płodowego. Podaż białka w czasie ciąży powinna być zrównoważona i nie powinna wynosić 25% całkowitego zapotrzebowania. Dostępne wyniki badań nie polecają spożywać kobietom ciężarnym wysokobiałkowych produktów, ze względu na to, iż mają one niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, a wręcz mogą wywierać niekorzystny wpływ, np. w postaci ograniczonego wzrastania płodu.

Podstawowym źródłem energii w organizmie człowieka są węglowodany. Ich znaczenie wynika z licznych funkcji spełnianych w ustroju. Głównym źródłem są tutaj produkty zbożowe, warzywa i owoce. Podczas ciąży węglowodany powinny zawierać 45-65% energii pożywienia i powinny to być w większości węglowodany złożone. Sacharoza nie powinna przekraczać 10% energii. Produkty zbożowe, oprócz tego, iż są źródłem energii, dostarczają wielu składników pokarmowych takich jak tiamina, niacyna, pirydoksyna, żelazo i błonnik. Ilość węglowodanów w diecie ciężarnej powinna zostać dobrana indywidualnie ze względu na zapotrzebowanie danej osoby. Ważną rolę w diecie odgrywają także warzywa. Przykładem są ziemniaki, które dostarczają węglowodany, a także witaminę C, kwas foliowy, karoten, błonnik i żelazo. To samo dotyczy owoców. Ciężarna powinna wystrzegać się wszelkiego rodzaju słodyczy ubogich w składniki odżywcze, natomiast bogatych w sacharozę i tłuszcze.

Witaminy w okresie ciąży, w związku z intensywnym metabolizmem oraz rozwojem płodu odgrywają szczególna rolę.

Witamina A bierze udział w wielu procesach metabolicznych. Jednym z najważniejszych jest udział w procesie widzenia. Zapewnia ona też prawidłową czynność tkanki nabłonkowej, uczestnicząc w syntezie śluzu. Witamina A ma także wpływ na procesy wzrostowe ze względu na to, że uczestniczy w syntezie białek.

Witamina D ma za zadanie regulować gospodarkę wapniowo fosforową. Jej dobrym źródłem są jedynie tłuszcze rybne. W maśle, śmietanie, żółtku jaj i wątrobie znajdują się niewielkie ilości witaminy, o której mowa.

Przyjmuje się, że witamina E hamuje utlenianie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, przez co jest stabilizatorem błon komórkowych i liposomowych. Jest także wewnątrzkomórkowym przeciwutleniaczem, zwiększa oporność krwinek czerwonych na hemolizę, a także zapobiega uszkodzeniom i zwiększaniu przepuszczalności naczyń krwionośnych.

Witamina K w organizmie człowieka niezbędna jest w procesie prawidłowej syntezy 4 osoczowych czynników krzepnięcia. Źródłem tej witaminy w ustroju jest jej synteza przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Witamina K znajdująca się w pokarmach odgrywa dodatkową rolę. Ze względu na to, że proces krzepnięcia u noworodków jest dwukrotnie dłuższy niż u dorosłych, zaleca się podawanie witaminy K noworodkom. Natomiast podawanie jej kobietom w ciąży ma swoich zwolenników jak i przeciwników.

Witamina B­₆ ­w postaci aktywnej jest koenzymem wielu enzymów biorących udział w przemianie węglowodanów., aminokwasów i tłuszczów. Można ją znaleźć w większości tkanek roślinnych i zwierzęcych. Suplementacja witaminą B­₆ ­nie ma wpływu na wytwarzanie mleka, a pozytywnym skutkiem jest zmniejszenie próchnicy zębów u ciężarnych. Występuje ona w takich produktach jak mięso, jaja, ziemniaki, warzywa liściaste oraz zbożach.

Ważną rolę w syntezie zasad pirymidynowych i purynowych, przemianie aminokwasów i fosfolipidów oraz zapewnieniu prawidłowej erytropoezji odgrywa kwas foliowy. Jego niedobór uwarunkowany może być od niedostatecznej podaży w pokarmach, zaburzonego wchłaniania z przewodu pokarmowego, nadmiernego zapotrzebowania w przypadku niedokrwistości hemolitycznej, ciąży czy nadczynności tarczycy, a także niedobór witaminy C i żelaza hamujących jego inaktywację. Niedobór kwasu foliowego zaburza syntezę kwasów nukleinowych. U kobiet ciężarnych z powodu erytropoezy, wzmożonej syntezy hemoglobiny i innych białek oraz kwasów nukleinowych powszechne są biochemiczne i hematologiczne objawy deficytu witaminy, o której mowa, Powikłaniem niedoboru kwasu foliowego w okresie ciąży jest niedokrwistość megaloblastyczna, a także powstanie wad rozwojowych oraz innych powikłań np. poronienie czy wcześniactwo. Dla zachowania prawidłowego zasobu matczynego kwasu foliowego zaleca się dzienne spożycie 0,4mg w diecie. Znajduje się on w warzywach liściastych, owocach cytrusowych, mleku, a także pokarmach z pełnego ziarna.

Witamina C bierze udział w procesach oksyderedukcyjnych, przemianach aminokwasów, syntezie amin katecholowych, hormonów steroidowych, melaniny, kolagenu (podstawowy składnik tkanki łącznej). Zapewnia także prawidłowe gojenie się ran, bierze udział w procesach krwi otworzenia. W badaniach nie wykazano, iż odpowiednia suplementacja witaminą C ma negatywny wpływ na płód. Ciężarna powinna spożywać owoce, warzywa i ziemniaki.

U kobiet w ciąży wzrasta znaczne zapotrzebowanie na substancje mineralne, które są niezbędnym elementem w prawidłowym metabolizmie człowieka. Szczególne znaczenia u ciężarnych mają tutaj żelazo i wapń.

Niedokrwistość w czasie ciąży jest najczęściej spowodowana brakiem żelaza. Przeciętna dieta pokrywa dzienne zapotrzebowanie na tą substancje mineralną, jednak w czasie ciąży zapotrzebowanie jest większe o ok. 2,5mg osiągając wartość 4mg na dobę, a w trzecim trymestrze 6mg na dobę.

Wapń to niezwykle ważny element metabolizmu, który uczestniczy w procesach enzymatycznych, regulacji hormonalnej ustroju i skurczu mięśni. Nieprawidłowa podaż wapnia u kobiety ciężarnej powoduje powikłania u matki i płodu takie jak osteopenię, osteoporozę, przeczulicę, nieprawidłowe skurcze mięśni u matki oraz ograniczony wzrost płodu i zaburzenia mineralizacji jego kości. Dzienne zapotrzebowanie na wapń w czasie ciąży i w okresie karmienia są zróżnicowane i wahają się od 600 do 1425mg na dzień i są większe o 400-600mg poza ciążą.

Niedobory cynku i magnezu obserwuje się bardzo rzadko. Odpowiednie dostarczanie magnezu do organizmu ciężarnej powoduje brak zaburzeń wzrostu płodu, ograniczenie występowania porodu przedwczesnego i urodzeń z niedoborem masy ciała noworodka. Natomiast niedobór cynku może objawiać się zmniejszeniem płodności, ograniczonym wzrastaniem płodu, wadami układu nerwowego, a także przedłużonym porodem, nadciśnieniem indukowanym ciążą, porodem przedwczesnym jak i po czasie. Jak wspomniano wyżej dieta matki ma niewielki wpływ na skład mleka, a jej przygotowanie do karmienia jest odbiciem prawidłowego żywienia w ciąży. Produkcja mleka, jak oszacowano, pobiera ok. 850kcal i zależy od ilości wytwarzanego mleka. W okresie karmienia należy na pewno ograniczyć spożywanie kawy i alkoholu, gdyż zarówno kofeina jak i etanol wchłaniają się bardzo szybko do mleka matki. Kofeina powoduje u dziecka zaburzenia snu, pobudzenie i zwiększenie częstości pracy serca. Alkohol natomiast prowadzi do zaburzeń w produkcji pokarmu, natomiast u dziecka może mieć wpływ na rozwój umysłowy.

Autor:
mgr inż. Agnieszka Podgórska
dietetyk