Co to jest metoda PNF?

Metoda PNF tłumacząc z angielskiego oznacza proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu, której głównym celem jest odzyskanie utraconych funkcji. Koncepcja metody powstała w 1946 roku dzięki współpracy neurofizjologa (dr Herman-Kabat) oraz fizjoterapeutki (Maggie Knott). Inne spojrzenie na pacjenta oraz zrozumienie jego problemów dało podstawy do stworzenia nowej metody terapeutycznej, która opiera się na złożonych ruchach aktywujących wiele grup mięśniowych – tak powstały wzorce ruchowe PNF.

PNF dzięki różnorodności technik i wzorców pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta. Różnorodność pozwala także na wykorzystanie metody w wielu schorzeniach, nie tylko neurologicznych, ale także ortopedycznych.

Główne założenia PNF

Twórcy metody na podstawie własnych obserwacji doszli do wniosku, iż ruchy wykonywane w codziennym życiu są złożone i przebiegają trójpłaszczyznowo, wzdłuż skośnych osi ruchu (diagonalnych). Na tej podstawie powstały złożone wzorce ruchowe, które dają możliwość zaktywizowania jak największej liczby mięśni. W PNF wyróżnia się wzorce dla łopatki, miednicy, kończyny górnej i dolnej, a także dla tułowia i głowy. Przedstawione wzorce mają na celu odzyskiwanie utraconych w wyniku choroby funkcji. Jest to możliwe również dzięki wielozmysłowemu bodźcowaniu organizmu, które skupia się nie tylko na procesie uczenia ruchu, ale również stymulacji proprioceptywnej. Odtwarzanie funkcji ruchowej wspomagane jest bodźcami dotykowymi, wzrokowymi, słuchowymi oraz bodźcami kontrolującymi równowagę. Wielozmysłowe bodźcowanie w terapii przyjmuje postać:

• kontaktu manualnego (chwyt terapeuty)
• kontaktu wzrokowego (kontrola i korekta ruchu)
• kontaktu słownego (krótkie i jasne komendy określające ruch)
• oporu manualnego (odpowiednio dawkowany opór ma na celu torowanie ruchu oraz pozwala na lepszą świadomość ruchu i kontrolę motoryczną)
• aproksymacji (dociśnięcie powierzchni stawowych)
• trakcji (odciągnięcie powierzchni stawowych)
• stretchingu (rozciągnięcie struktur mięśniowych zakończone impulsem pozwala na stymulację mięśni, ścięgien i torebek stawowych)

Odtwarzanie prawidłowych wzorców ruchowych wpływa na normalizację napięcia mięśniowego, a także poprawia koordynację, równowagę oraz wytrzymałość i siłę mięśniową.

Kolejnym ważnym założeniem PNF jest to, iż terapia powinna być bezbolesna i funkcjonalna, skupiająca się przede wszystkim na problemach zgłaszanych przez pacjenta. Terapia bardzo często przyjmuje postać zadaniową, w której pacjent podejmuje próby odtworzenia zaburzonej funkcji. Aby było to możliwe, terapeuta analizuje pacjenta pod kątem ruchowym i odnajduje w nim potencjał. Znalezienie w ciele pacjenta „najsilniejszych ruchowo części” pozwala na wykonywanie założonego ruchu. Jest to niezwykle istotny aspekt terapii, który nastawia pozytywnie pacjenta i daje motywację często do długiej i ciężkiej rehabilitacji. Stymulowanie rezerw tkwiących w organizmie pacjenta pozwala na osiąganie rzeczy wydających się na pierwszy rzut oka niemożliwych.

Wzorce w terapii PNF

Wzorce w PNF stanowią kombinacje współdziałania ze sobą mięśni synergistycznych w obrębie kończyn jak i tułowia. Wzorce obejmują ruch, który zachodzi w obrębie trzech płaszczyzn:

1. strzałkowa (zgięcie/wyprost)
2. czołowa (odwiedzenie/przywiedzenie)
3. poprzeczna (rotacje)

a ich nazwy związane są z ruchem odbywającym się w stawie proksymalnym (barkowym/biodrowym).

Wzorce antagonistyczne (przeciwne) tworzą skośną linię przebiegu ruchu (diagonalną), która umownie opisana jest na tarczy zegara między godziną 1 i 7 oraz 11 i 5. Ważnym aspektem pracy we wzorcach jest kolejność ruchu – ruch rozpoczyna się dystalnie i stopniowo obejmuje kolejne stawy w kierunku proksymalnym. Jeśli terapeuta chce podkreślić jedną komponentę ruchu, wówczas może zastosować zmianę kolejności ruchu w celu większego zaangażowania określonej jego części.

Techniki PNF                

Techniki PNF dzieli się na trzy grupy: techniki agonistyczne, w których zaangażowane są mięśnie agonistyczne odpowiedzialne za konkretny ruch, techniki antagonistyczne, gdzie poza grupą mięśni agonistycznych, pracują również mięśnie antagonistyczne oraz techniki rozluźniające.

Wśród technik agonistycznych wyróżnia się następujące metody terapii:

1. rytmiczne pobudzanie ruchu

Technika mająca na celu naukę ruchu, w trakcie której kształtowane jest planowanie ruchu,  koordynacja, regulacja napięcia mięśniowego oraz automatyzacja. Rytmiczne pobudzanie ruchu składa się z 4 faz: * bierna, * wspomagana, * praca przeciwko oporowi, * aktywna (samodzielnie wykonywana). Każda z powyższych faz wymaga zaangażowania i współdziałania ze strony pacjenta, również podczas powrotu do pozycji wyjściowej (powrót wykonywany jest przez terapeutę).

2. odtwarzanie

Technika odtwarzająca prawidłowy schemat ciała, jednocześnie silnie stymulująca dla proprioceptorów. Odtwarzanie obejmuje ustawienie danej części ciała w pożądanej pozycji, następnie przyłożenie przez terapeutę statycznego oporu, który pozwala pacjentowi poczuć i zapamiętać pozycję. Następnie w sposób bierny następuje powrót do pozycji wyjściowej i pacjent samodzielnie próbuje odtworzyć osiągniętą wcześniej pozycję. 

3. kombinacja skurczów izotonicznych

Technika wykorzystująca do pracy zarówno skurcze koncentryczne, ekscentryczne jak i izometryczne. Początkowo  pracuje się w oparciu o prostsze skurcze izometryczne i koncentryczne, stopniowo przechodząc do ekscentrycznych. W trakcie przechodzenia z jednego skurczu w drugi, ważne jest aby pacjent cały czas utrzymywał napięcie. Technika korzystnie wpływa na koordynację nerwowo-mięśniową oraz wzmacnia mięśnie.

4. Stretch na początku ruchu

Technika podczas której wykorzystuje się rozciągnięcie w postaci impulsu, na mięśnie już wydłużone. Wykorzystanie stretchu inicjuje ruch w określonym kierunku, a także wpływa na większą rekrutację jednostek motorycznych w mięśniach, co ma bezpośrednie przełożenie na efektywniejszą pracę mięśni.

5. Stretch w trakcie ruchu

Technika, w której stretch aplikowany jest w trackie przebiegu ruchu, co ma na celu wzmocnienie pracującej grupy mięśniowej oraz torowanie ruchu. Stretch aplikowany jest w formie krótkiego i trójwymiarowego (dla trzech płaszczyzn ruchu) impulsu.

Wśród technik antagonistycznych wyróżnia się:

1. Dynamiczna zwrotność

Technika ukierunkowana na poprawę koordynacji śródmięśniowej, wzmocnienie mięśni oraz regulację napięcia mięśniowego. Dynamiczna zwrotność rozpoczyna się skurczem koncentrycznym silniejszej grupy mięśniowej, następnie zbliżając się do końca zakresu ruchu, terapeuta zaczyna oporować kierunek przeciwny. Technika opiera się o płynność ruchu, zwłaszcza podczas zmiany kierunku ruchu, co istotnie kształtuje koordynację pomiędzy agonistami i antagonistami.

2. Stabilizacja zwrotna

Technika poprawiająca stabilizację pacjenta, poprzez naprzemienne napinanie i rozluźnianie grup agonistycznych i antagonistycznych. Technika rozpoczyna się skurczem izometrycznym silniejszej grupy mięśniowej, następnie terapeuta poprzez swoje ręce zmienia opór manualny z jednoczesną komendą werbalną „trzymaj”/ „nie pozwól ruszyć”.

3. Rytmiczna stabilizacja

Technika kształtująca stabilność, czucie głębokie oraz kontrolę postawy i równowagi. Terapeuta w  trakcie pracy wykorzystuje wzorce globalne, które pozwalają na oporowanie przeciwnych kierunków. Pacjent ma za zadanie utrzymać stabilnie daną część ciała, reagując na zmienny opór aplikowany ze strony terapeuty.

Techniki rozluźniające obejmują:

1. Technika „trzymaj – rozluźnij”

Technika wykorzystywana w celu zmniejszenia wzmożonego napięcia w obrębie mięśni skróconych i bolesnych. Wykonać ją można na dwa sposoby:

• w oparciu o poizometryczną relaksację mięśni -> skróconą grupę mięśniową należy ustawić w maksymalnym i niebolesnym zakresie rozciągnięcia, następnie terapeuta prosi pacjenta o napięcie mięśni („trzymaj”) bez intencji ruchu. Napięcie należy utrzymać co najmniej 5 sekund, po tym czasie pacjent świadomie rozluźnia mięśnie, a terapeuta próbuje biernie zwiększyć zakres ruchu.
• w oparciu o mechanizm naprzemiennego hamowania -> mięśnie antagonistyczne do przykurczonej grupy bodźcowane są do skurczu izometrycznego(w zakresie rozciągnięcia mięśni przykurczonych). Skurcz w obrębie grupy antagonistycznej wpływa na obniżenie napięcia w obrębie grupy przykurczonej. Po fazie czynnego napięcia, pacjent świadomie rozluźnia mięśnie, a terapeuta zwiększa zakres ruchu.

2. Technika „napnij – rozluźnij”

Technika wykorzystywana do pracy z mięśniami przykurczonymi, ale niebolesnymi. Metody pracy są takie same jak w przypadku techniki „trzymaj-rozluźnij” z jedną różnicą: podczas napięcia mięśni terapeuta pozwala pacjentowi na niewielki ruch(napięcie z intencją ruchu).

Zasady pracy na macie według koncepcji PNF

Jednym z elementów terapii według koncepcji PNF jest praca na matach, która umożliwia prowadzenie terapii w indywidualnie dobranych pozycjach (niskie/wysokie). Praca na macie, ze względu na większą płaszczyznę do pracy, pozwala na wykorzystanie w terapii obszernych, globalnych ruchów, a także bezpieczną zmianę pozycji. Bardzo istotnym aspektem okazuje się poczucie bezpieczeństwa pacjenta, który nie czuje się ograniczony leżanką, a przede wszystkim nie boi się upadku.

Terapia prowadzona na macie wzorowana jest na rozwoju dziecka w pierwszym roku życia i stopniowym osiąganiu coraz wyższych pozycji. Koncepcja PNF proponuje różne sposoby przechodzenia z pozycji niskich do wysokich, zarówno z pozycji leżenia przodem jak i tyłem do najwyższej pozycji osiąganej przez pacjenta.

1. Przechodzenie do wyższych pozycji z leżenia przodem

• leżenie przodem
• leżenie przodem z podporem na łokciach
• „czworak”
• klęk prosty
• klęk prosty jednonóż
• pozycja stojąca

2. Przechodzenie do wyższych pozycji z leżenia tyłem

• leżenie tyłem
• leżenie bokiem
• pozycja siadu bokiem
• „czworak”
• klęk prosty
• klęk prosty jednonóż
• pozycja stojąca

W każdej pozycji terapeuta może prowadzić z pacjentem terapię, opartą o fazy kontroli motorycznej, która ma na celu przygotowanie do wyższej pozycji. Fazy kontroli motorycznej obejmują następujące etapy:

1) mobilność – zdolność przyjęcia postawy oraz inicjacji ruchu

2) stabilność – zdolność stabilizacji statycznej pozycji oraz jej kontrola

 3) mobilność na stabilności – zdolność wykonywania ruchu przy utrzymywaniu stabilnej pozycji ciała

 4) kontrolowana mobilność (zręczność) – zdolność poruszania się z zachowaniem prawidłowej zależności pomiędzy mobilnością a  stabilnością, a także z uwzględnieniem podwójnych zadań

Pozytywne aspekty terapii na macie:

• poczucie bezpieczeństwa
• swoboda ruchu – możliwość obszernych ruchów, angażujących całe ciało, a także częstych zmian pozycji
• możliwość obserwacji pacjenta podczas samodzielnej aktywności
• stymulacja błędnika
• możliwość bezpiecznej nauki zmiany pozycji ciała

Torowanie chodu według koncepcji PNF

Torowanie chodu w koncepcji PNF oparte jest o szczegółową analizę chodu, która dzieli chód na poszczególne fazy i etapy. Zrozumienie przebiegu następujących etapów chodu, a także znajomość zaburzeń występujących przy różnych schorzeniach, pozwala na celowaną terapię.

W koncepcji PNF toruje się chód do przodu, do tyłu, do boku, a także chód krokiem skrzyżnym oraz chodzenie po schodach. Terapia w pozycji wysokiej najczęściej poprzedzona jest pracą w pozycjach niższych. Przygotowanie pacjenta do pozycji stojącej oraz chodzenia stanowi bardzo ważny element terapii. PNF daje możliwość pracy nad poszczególnymi fazami chodu w pozycjach niskich (np. pozycja leżenia bokiem, klęk podparty, klęk prosty) poprzez odtworzenie aktywacji mięśniowej czy ustawienie kątowe w stawach.

Torowanie chodu uwzględnia zaangażowanie tułowia podczas chodu, dużo uwagi poświęca się stabilnemu tułowiowi, prawidłowo ustawionej miednicy oraz mobilności stawów kończyny dolnej, (mobilność kończyny dolnej zależna jest od stabilnego tułowia). Praca nad chodem obejmuje także naukę przyjmowania prawidłowej postawy ciała, do kształtowania której wykorzystuje się aproksymację (aproksymacja – dociśnięcie powierzchni stawowych) oraz opór (ręce terapeuty)

Cykl chodu wg Jacqueline Perry:

1. Faza podporu (60%)

• Faza initial contact (kontakt pięty z podłożem)
• Faza loading responce (obciążenie przodostopia)
• Faza mid-stance (faza podporu na jednej kończynie)
• Faza terminal stance (końcowa faza podporu, od oderwania pięty do kontaktu drugiej stopy z podłożem)

2. Faza przenoszenia (40%)

• Faza pre-swing (przygotowanie do fazy przenoszenia
• Faza initial swing (uniesienie stopy)
• Faza mid swing (przeniesienie stopy w przód)
• Faza terminal swing (faza końcowa, stopa przygotowana jest do przyjęcia podporu)

Reklama

Wykorzystanie PNF w różnych schorzeniach

Metoda PNF ma zastosowanie w leczeniu i rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami w obrębie układów: nerwowego, mięśniowego, a także kostno-stawowego. Metodę wykorzystuje się w różnorodnych schorzeniach:

• udary mózgu
• urazy rdzenia kręgowego
• urazy czaszkowo-mózgowe
• stwardnienie rozsiane
• choroba Parkinsona
• choroby móżdżku
• stwardnienie boczne zanikowe
• polineuropatie
• skoliozy
• stany po złamaniach kości
• endoprotezy stawu biodrowego/ kolanowego
• rekonstrukcje więzadeł stawu kolanowego