Wykorzystanie suplementów w dolegliwościach kręgosłupa oraz stawów obwodowych

W związku z tym, iż aktywność fizyczna z każdym rokiem zyskuje na popularności, rośnie także liczba osób zmagających się z kontuzjami. Są one najczęściej wynikiem zbyt dużych obciążeń treningowych czy niepoprawnej techniki. Pojawiające się dolegliwości utrudniają a czasami całkowicie uniemożliwiają jakąkolwiek aktywność fizyczną. Jednak coraz częściej dolegliwości dopadają również osoby nieaktywne fizyczne, co wynika z zaburzeń biomechanicznych, przeciążeń statycznych oraz nadwagi. Dlatego też coraz większą popularnością cieszą się suplementy diety na stawy mające zabezpieczać i regenerować aparat ruchu.

Rynek suplementów obfituje w różnorodne preparaty mające zmniejszać dolegliwości bólowe, stymulować produkcję mazi stawowej czy odżywiać chrząstkę stawową. Ale czy tak naprawdę są one skuteczne? Czym kierować się przy wyborze preparatu?

Najczęstsze przyczyny prowadzące do przeciążeń i uszkodzeń aparatu ruchu

Rozwój różnych form aktywności fizycznej sprawił, iż coraz więcej osób amatorsko uprawia sport. Mimo, iż głównym założeniem aktywności rekreacyjnej powinien być aspekt zdrowotny, często dochodzi do dysfunkcji aparatu ruchu. W dużej mierze wynika to z braku odpowiedniego przygotowania, zbyt dużych obciążeń treningowych czy nieprawidłowej techniki. Wszystkie te czynniki wpływają początkowo na przeciążenie struktur, a jeśli nie zostaną wyeliminowanie, na trwałe uszkodzenia.

Coraz częściej na przedwczesne zużycie stawów i chrząstki stawowej narzekają młode osoby, co wynika z nieprzygotowania organizmu do obciążeń treningowych, otyłości, a także niedoleczonych kontuzji (uszkodzenia struktur okołostawowych mogą wpływać na drażnienie innych struktur, a także zaburzać biomechanikę ruchu, co prowadzić będzie do przeciążeń). Na problemy narzekają również coraz częściej osoby stroniące od aktywności fizycznej. W tych przypadkach do przeciążeń dochodzi w konsekwencji zaburzeń postawy ciała (zaburzona biomechanika), statycznych przeciążeń, nadwagi lub urazów mechanicznych.

Istotne struktury w procesie przeciążeniowym aparatu ruchu

Chrząstka stawowa – zlokalizowana jest w obrębie stawowych zakończeń kości, zabezpieczając je przed ścieraniem w trackie pracy stawu. Chrząstka charakteryzuje się dużą wytrzymałością i odpornością na ścieranie, a także sprężystością co pozwala jej na swobodne odkształcanie się pod wpływem sił zewnętrznych (zmniejsza to obciążenie stawu).

Chrząstka w stawie pokrywa zarówno powierzchnię wypukłą (główkę) jak i wklęsłą (panewkę). Wraz z wiekiem zmianie ulega grubość chrząstki w obrębie tych powierzchni: na główce chrząstka grubieje i staje się twardsza, natomiast w obrębie panewki staje się coraz cieńsza.

Istotnymi cechami chrząstki w procesie przeciążeniowym jest brak własnych naczyń krwionośnych i limfatycznych, a także unerwienia. Takie właściwości sprawiają, że odżywianie zachodzi głównie na drodze dyfuzji substancji (przenikania) z płynu stawowego oraz poprzez kapilary z tkanki podchrzęstnej. Dlatego też warunkiem prawidłowego odżywienia chrząstki jest ruch stawu oraz obciążanie powierzchni stawowych. Takie uwarunkowania chrząstki sprawiają, iż procesy regeneracyjne są bardzo utrudnione, ale nie niemożliwe.

Budowa chrząstki charakteryzuje się wielowarstwowością:

• warstwa powierzchowna – warstwa znajdująca się w bezpośrednim sąsiedztwie jamy stawowej. Posiada liczne i ułożone równolegle do powierzchni stawowej włókna kolagenowe, a także kwas hialuronowy. Stanowi około 10% grubości chrząstki i spełnia rolę ochronną dla pozostałych warstw.
• warstwa środkowa – stanowi około 40% objętości chrząstki i składa się ze skośnie ułożonych włókien kolagenu.
• warstwa głęboka (warstwa promienista i zwapniała) – obie te warstwy stanowią 50% całej chrząstki. Włókna kolagenowe w tych warstwa mają przebieg prostopadły, co zapewnia chrząstce dużą wytrzymałość oraz zdolność rozpraszania sił oddziałujących na staw.

Uszkodzenia chrząstki stawowej są jednym z najczęstszych powodów utraty sprawności i dolegliwości bólowych stawów, a także przyczyniają się do rozwoju zmian zwyrodnieniowych stawów.

Uszkodzenia w obrębie chrząstki nazywane są chondromalacją i w zależności od stopnia uszkodzenia wyróżnia się 4 stopnie:

I⁰ - zmiany powierzchowne

II⁰ - zmiany sięgające do połowy grubości chrząstki

III⁰ - zmiany przekraczające połowę grubości chrząstki

IV⁰ - ubytek chrząstki prowadzący do odsłonięcia kości podchrzęstnej

Biomechanika chrząstki stawowej czyli chrząstka jako wodny materac

Chrząstkę przyrównać można materaca wypełnionego wodą, którego ciśnienie utrzymywane jest dzięki pompie wodnej, gdzie materacem jest warstwa zewnętrzna chrząstki, natomiast rolę pompy spełniają proteoglikany odpowiadające za wiązanie wody.

Pod wpływem obciążenia chrząstki dochodzi do „wyciskania” wody spomiędzy struktur proteoglikanów, które zbliżając się do siebie, wpływają na utwardzanie chrząstki. Kiedy chrząstka przestaje być obciążana, cząsteczki wody wracają tworząc uporządkowaną strukturę chrząstki.

Regularny ruch wpływa korzystnie zarówno na odżywienie chrząstki jak i wzmacnianie struktury (wzrost wytrzymałości na obciążenia).

Błona maziowa stanowi wewnętrzną warstwę torebki stawowej. Błona  posiada kosmki stawowe odpowiedzialne za produkcję mazi stawowej (płyn stawowy). Obecność mazi we wnętrzu torebki stawowej ułatwia ruch, a także chroni chrząstki stawowe przed nadmiernym tarciem i deformacjami.

Czym właściwie jest maź stawowa? Jest to płyn stanowiący mieszankę składników osocza przenikających do stawu z naczyń krwionośnych oraz substancji wytwarzanych w obrębie stawu. Wśród składników pochodzących  osocza wyróżnia się: glukozę, kwas moczowy, elektrolity oraz białka, natomiast składnikami pochodzącymi ze stawu są kwas hialuronowy oraz lubrycyna. Ostatnie dwa składniki wpływają na zwiększenie lepkości płynu oraz uszczelnienie jamy stawowej. Odpowiednio gęsta i lepka maź tworzy barierę na powierzchni chrząstki, która chroni przed strukturalnymi uszkodzeniami.

W wyniku urazów, przeciążeń bądź toczących się procesów chorobowych może dochodzić do zaburzeń produkcji mazi stawowej. Zarówno w kierunku nadprodukcji jak i zmniejszenia ilości produkowanego płynu, bądź produkcji „gorszej” jakościowo mazi (o mniejszej gęstości i lepkości).

Objawy przeciążeń aparatu ruchu

Istnieją pewne sygnały wysyłane przez nasz organizm, które informują o tym, iż dzieje się coś złego. Zawsze należy słuchać swojego ciała i obserwować jak reaguje, zarówno na aktywność fizyczną jak i na podjęte leczenie.

Wśród typowych objawów przeciążeń aparatu ruchu wyróżnia się:

trzaski w stawie

objawy przeskakiwania

wysięk w stawie

dolegliwości bólowe:

• ból nasilający się podczas obciążania stawu oraz przy pełnych zakresach ruchomości
• ból nasilający się po wysiłku

przewlekły stan zapalny – obrzęk, zaczerwienienie, ból

Preparaty stosowane w dolegliwościach stawów

Mimo, iż zdolności regeneracyjne chrząstki stawowej są niewielkie, istnieje wiele preparatów mających poprawiać jej strukturę oraz wytrzymałość. Należy jednak pamiętać o tym, iż postępowanie oparte tylko na farmakologii, często okazuje się nieskuteczne. Kompleksowe leczenie musi obejmować także dostosowany program usprawniania.

Wśród obecnych na rynku preparatów wpływających na zmniejszenie dolegliwości  bólowych oraz regenerację chrząstki wymienia się:

• siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny - siarczan glukozaminy jest naturalnym składnikiem płynu stawowego, który jest łatwo przyswajalny przez tkankę chrzęstną i kostną. Dodatkowo glukozamina charakteryzuje się zdolnością zatrzymywania wody w tkance łącznej, co wpływa na wzrost jej sprężystości. Podobnie jak siarczan glukozaminy, również siarczan chondroityny naturalnie występuje w chrząstce stawowej, wpływając na jej właściwości.

Preparaty z siarczanem glukozaminy i chondroityny są najbardziej popularne wśród preparatów zalecanych przy wszelkich dolegliwościach stawowych, ale czy są skuteczne? Badania na temat glukozaminy są bardzo rozbieżne, zwłaszcza badania do 2010 roku i te bardziej aktualne. Starsze doniesienia naukowe wskazywały na skuteczność leczenia dolegliwości bólowych oraz zatrzymywanie procesów zwyrodnieniowych, natomiast nowsze wyniki mówią, iż działanie lecznicze glukozaminy nie jest pewne.  Wiele niezależnych ośrodków badawczych na świecie doszło do wniosków, iż nie ma naukowych dowodów na skuteczność glukozaminy. W związku z tym, nie ma wskazań do przepisywania preparatów z glukozaminą przez lekarzy, a tym bardziej ich refundacji.

• kwas hialuronowy występuje w wysokim stężeniu w chrząstce stawowej, jednak w przebiegu zmian zwyrodnieniowych, jego stężenie ulega spadkowi, dochodzi także do utraty niektórych właściwości. Leczniczo kwas podawany jest w formie bezpośredniej iniekcji dostawowej (wiskosuplementacja). Zabieg najczęściej wykonywany jest w odstępach 7-dniowych, powtarzany od 3 do 5 razy.

Wzrost stężenia kwasu korzystnie wpływa na jakość mazi stawowej oraz zabezpieczenie chrząstki przed tarciem, dając efekt przeciwbólowy w czasie obciążania stawów. Badania potwierdzają także wpływ kwasu na modyfikację metabolizmu chrząstki oraz hamownie miejscowego stanu zapalnego. Obecnie jest to jeden z najskuteczniejszych preparatów wpływających na poprawę funkcjonowania stawów.

• wyciąg z korzenia imbiru – charakteryzuje się przede wszystkim działaniem o charakterze przeciwzapalnym.

Preparat z własnej krwi czyli leczenie osoczem bogatopłytkowym (PRP)

Metoda leczenia osoczem bogato płytkowym stosowana jest od niedawna z sukcesami w ortopedii i traumatologii. Osocze preparowane jest z  krwi pacjenta, po odwirowaniu i oddzieleniu krwinek czerwonych, otrzymuje się koncentrat płytek krwi w małej ilości osocza. Preparat taki jest bogaty w różnego rodzaju czynniki wzrostu oraz biała odpowiedzialne za adhezję komórkową (adhezja – łączenie), co sprawia, iż ma on właściwości stymulujące procesy naprawcze tkanek. Procesy te, obejmują zarówno tkanki miękkie (ścięgna, więzadła, mięśnie) jak i chrząstkę oraz kości.

Wskazania do stosowania terapii osoczem bogatopłytkowym:

• łokieć tenisisty/golfisty
• kolano skoczka/biegacza
• zmiany przeciążeniowe
• zmiany zwyrodnieniowe ścięgien oraz mięśni
• złamania oraz brak zrostu po złamaniu
• ubytki chrząstki stawowej (pourazowe, zwyrodnieniowe)
• powtarzające się kontuzje w obrębie stawów

Podsumowanie

Przedstawione powyżej preparaty stanowią tylko formę wspomagania leczenia zmian zwyrodnieniowych, uszkodzeń chrząstki stawowej oraz wszelkich problemów stawowych. Doniesienia naukowe wskazują, iż korzystne oddziaływanie na stawy mają przede wszystkim:

• ćwiczenia
• redukcja wagi ciała
• fizjoterapia ukierunkowana na ochronę oraz odciążenie stawów

Istotnym elementem postępowania jest uświadomienie sobie własnego problemu, czynników, które doprowadziły do rozwoju patologicznych zmian, a także samodzielna praca nad ich eliminacją. 

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta