Na przestrzeni lat człowiek narażony jest na różnego rodzaju schorzenia lub dysfunkcje. Szeroko pojęte choroby neurologiczne stanowią poważne zagrożenie dla prawidłowego, codziennego funkcjonowania organizmu ludzkiego. Jedną z częstych a zarazem skomplikowanych chorób jest stwardnienie rozsiane.
Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex) jest przewlekłą chorobą ośrodkowego układu nerwowego, w której dochodzi do poważnego uszkodzenia tkanki nerwowej. Schorzenie to sprawia, że własny układ odpornościowy organizmu zaczyna stopniowo niszczyć osłonki komórek nerwowych. Bez należytej i dokładnej ochrony nerwy narażone są na różnego rodzaju uszkodzenia co powoduje w perspektywie czasu zaburzenie przewodzenia. W miejscu uszkodzenia włókien nerwowych w mózgu powstają liczne blizny czyli stwardnienia – stąd nazwa powyższej choroby. Liczba chorych na świecie przekracza 2 miliardy, a w Polsce obecnie choruje około 60 tysięcy osób. Największa zachorowalność odnotowuje się u osób rasy białej. Częściej na stwardnienie rozsiane chorują kobiety niż mężczyźni. Powyższe schorzenie najczęściej jest wykrywane pomiędzy 20 a 40 rokiem życia.
Stwardnienie rozsiane zazwyczaj nie ma jednorodnego przebiegu. Wyróżnia się kilka postaci tej choroby. Do najczęstszych rodzajów zalicza się:
- Postać rzutowo - remisyjną (najczęściej występująca postać choroby, przeważnie dotyczy około 60 procent chorych),
- Postać wtórnie - postępującą (występuje jako postać z rzutami i remisjami, następnie choroba stopniowo postępuje),
- Postać pierwotnie - postępującą (od początku zachorowania dolegliwości stopniowo się natężają),
- Postać pierwotnie - postępującą z rzutami (charakteryzuje się przede wszystkim postępującym przebiegiem z silnymi rzutami od samego początku).
Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym
Rehabilitacja ruchowa w stwardnieniu rozsianym odgrywa bardzo ważną rolę. Powinna być wprowadzona w miarę możliwości jak najszybciej od zdiagnozowania pierwszych niepokojących objawów. Jest ona obok rehabilitacji logopedycznej, ergoterapii i socjoterapii nieodłącznym elementem zachowania przez chorego pełnej samodzielności. Podstawą nowoczesnej fizjoterapii w przebiegu powyższego schorzenia powinna być rehabilitacja funkcjonalna.
Cele rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym:
- Utrzymanie należytej sprawności fizycznej,
- Poprawa sprawności fizycznej,
- Poprawa sprawności psychicznej,
- Poprawa sprawności społecznej.
Przeciwwskazania do rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym:
- Ostre stany zapalne,
- Wysoka gorączka,
- Niewydolność układu sercowo – naczyniowego,
- Osłabienie i wyniszczenie organizmu,
- Zaburzenia świadomości.
U pacjentów ze stwardnieniem rozsianym należy zapewnić kompleksową opiekę specjalistycznego zespołu w skład, którego wchodzi:
- Lekarz neurolog,
- Lekarz urolog,
- Rehabilitant,
- Fizjoterapeuta,
- Psycholog,
- Terapeuta zajęciowy,
- Pielęgniarka środowiskowa.
Nie ma jednolitej metody usprawniania dla pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Należy pamiętać aby rehabilitacja była kompleksowa złożona z wielu etapów w zależności od stadium choroby.
Kinezyterapia – leczenie ruchem
Codzienna rehabilitacja ruchowa prowadzona przez doświadczonego terapeutę przeciwdziała negatywnym skutkom unieruchomienia (np. odleżyny, infekcje układu moczowego oraz oddechowego). Szczególnie bardzo istotna dla powodzenia powyższej terapii jest ciągła mobilizacja chorego do wykonywania systematycznych, regularnych ćwiczeń, które zapobiegają zanikom mięśniowym, poprawiają ogólną wydolność układu krążeniowo - oddechowego oraz zwiększają kondycję. Podczas ćwiczeń należy unikać przegrzania organizmu, ponieważ podwyższona temperatura sprzyja zwiększeniu spastyczności oraz może potęgować zmęczenie. Ćwiczenia ruchowe najlepiej byłoby wykonywać w dobrze przewietrzonym pomieszczeniu. Chory powinien wykonywać różnorodne ćwiczenia we własnym rytmie, pamiętając aby ćwiczenia dynamiczne (wymagające dużego wysiłku), przeplatać ćwiczeniami rozciągającymi bądź relaksacyjnymi. Utrzymanie lub stopniowe zwiększanie ogólnej sprawności powinno być stosowane przy wykorzystaniu odpowiednich ćwiczeń do, których zalicza się:
- Ćwiczenia bierne lub czynno - bierne (zwiększające zakres ruchu w stawach),
- Ćwiczenia rozciągające (mające na celu uelastycznić oraz rozciągnąć przykurczone mięśnie),
- Ćwiczenia oddechowe (poprawiające prace układu sercowo – naczyniowego, oraz układu oddechowego),
- Ćwiczenia rozluźniające lub relaksacyjne (poprawiające samopoczucie oraz zwiększające efektywność ćwiczeń dynamicznych),
- Ćwiczenia dynamiczne, oporowe (zwiększające siłę i wytrzymałość mięśniową),
- Ćwiczenia koordynacyjne (poprawiające utrzymanie równowagi),
- Ćwiczenia sensomotoryczne – wykonywane na niestabilnym, nierównym podłożu (poprawiające stabilność podczas ruchu).
Celem powyższych ćwiczeń jest:
- zwiększenie ruchomości w stawach,
- zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej,
- poprawa kontroli nad postawą ciała,
- utrzymanie prawidłowej równowagi.
Podczas rehabilitacji u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym wiele uwagi powinno się poświęcać terapii neurorozwojowej, polegającej na przywracaniu choremu kontroli nad prawidłowymi wzorcami ruchowymi. W dużej mierze pozwala na to wrodzona plastyczność mózgu do odtwarzania określonych czynności.
W tym rodzaju specjalistycznej terapii wykorzystuje się:
- Metodę PNF Kabata (jest to sposób leczenia dysfunkcji układu nerwowego związanych z zaburzeniami pracy mięśniowej),
- Metodę NDT Bobathów (metoda ta w dużej mierze polega na odtwarzaniu prawidłowego ruchu człowieka oraz poprawia zaburzenia motoryki dnia codziennego ).
Obie powyżej przedstawione metody usprawniania u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym można stosować zamiennie, a ich prawidłowy dobór zależy przede wszystkim od postaci, czasu trwania choroby i jej okresu.
Podczas wykonywania powyższych ćwiczeń fizycznych nie wolno dopuszczać do dużego zmęczenia, Objawy powysiłkowe powinny minąć po około 15 – 30 minutach. Pacjent powinien w sposób logiczny dostosować stopień aktywności do własnych możliwości. Występowanie podczas rehabilitacji zadyszki, zaburzenia rytmu serca, zaczerwienienia, skurczy mięśni, bólu głowy należy zgłaszać bezwzględnie osobie prowadzącej terapie bądź bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Masaż
W przebiegu stwardnienia rozsianego wskazane jest zastosowanie masażu. Masaż jest to określone wykonywanie odpowiednich technik oddziaływujących bezpośrednio na mięśnie w celu ich rozluźnienia lub wzmocnienia. Szczególnie ważne jest wykorzystanie tego zabiegu u pacjentów z występującą dużą spastycznością (nadmierne napięcie mięśni). Masaż rozluźniający w dużym stopniu obniża napięcie mięśni i daje uczucie relaksu. Aby w pełni osiągnąć efekt terapeutyczny powyższy zabieg powinien być wykonywany przez profesjonalnego masażystę posiadającego gruntowną wiedzę z zakresu anatomii.
Fizykoterapia
Jest częścią medycyny fizykalnej, w której na organizm ludzki oddziałuje się różnorodnymi bodźcami fizykalnymi, pozyskiwanymi z natury lub wytwarzanymi specjalnymi urządzeniami. Ćwiczenia ruchowe u pacjentów z stwardnieniem rozsianym przeważnie uzupełnia się zabiegami z szeroko pojętej fizykoterapii. U pacjentów często występuje silny ból związany z uszkodzeniem układu nerwowego, a zabiegi fizykalne są bardzo skuteczną metodą zapobiegającą i łagodzącą dolegliwości bólowe w przebiegu choroby.
U pacjentów ze stwardnieniem rozsianym stosujemy zabiegi z zakresu:
- Magnetoterapii ( pole magnetyczne),
- Termoterapii (schładzanie zimnym powietrzem),
- Krioterapii miejscowej i ogólnoustrojowej (schładzanie dwutlenkiem węgla lub ciekłym azotem),
- Elektroterapii (tonoliza, prądy TENS, prądy interferencyjne, elektrostymulacja mięśni),
- Laseroterapii (punktowej lub skaner),
- Ciepłolecznictwa (okłady parafinowe, naświetlanie lampą Sollux),
- Hydroterapii (masaże wodne, kąpiele wirowe, ćwiczenia w basenie).
Podstawowe wskazania do wykonywania zabiegów z zakresu fizykoterapii:
- Silny, ciągły ból,
- Rozległe stany zapalne,
- Przykurcze, zesztywnienia,
- Zmiany zwyrodnieniowe,
- Spowolnione procesy gojenia,
- Spowolnione procesy regeneracyjne.
Podstawowe przeciwwskazania do wykonywania zabiegów z zakresu fizykoterapii:
- Zmiany nowotworowe,
- Choroby zakaźne,
- Krwotoki,
- Wady układu sercowo - naczyniowego,
- Ciąża,
- Zakrzepy,
- Obrzęki niewiadomego pochodzenia,
- Choroba psychiczna.
Leczenie uzdrowiskowe
Doskonałym uzupełnieniem rehabilitacji (kinezyterapia, masaż, fizykoterapia) u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym jest kompleksowe leczenie uzdrowiskowe. Polegające w dużej mierze na połączeniu tradycyjnej rehabilitacji z zajęciami o charakterze rozwojowo – edukacyjnym. Pacjent podczas takich turnusów skupia się wyłącznie na zajęciach mających poprawić jego stan czynnościowy jak i psychiczny. A w przypadku tego rodzaju pacjentów połączenie obu tych elementów daje na przestrzeni lat doskonałe efekty. W okresie zaawansowanych choroby ordynuje się leczenie uzdrowiskowo – szpitalne zaś w okresie początkowym choroby i okresie remisji zaleca się leczenie uzdrowiskowo – sanatoryjne. Zakwalifikowanie się do powyższego leczenia uzdrowiskowego jest zachowanie podstawowej samoobsługi.
Hipoterapia
Jest to wykonywanie ćwiczeń ruchowych z wykorzystaniem zwierząt (konii). Ten rodzaj terapii stanowi doskonałe uzupełnienie tradycyjnej rehabilitacji. Pacjenci podczas ćwiczeń poprawiają równowagę, koordynacje ruchową, a ponadto obcowanie ze zwierzętami wpływa na nich uspakajająco i odprężająco.
Trening autogenny
Są to zajęcia z zastosowaniem technik relaksacyjnych. W okresie, w których choroba ma łagodniejszy przebieg powinien zostać wprowadzony powyższy rodzaj terapii. Odpowiedni odpoczynek oraz zebranie sił zbawiennie wpływa na dalszą walkę z chorobą.
Zaopatrzenie ortopedyczne
Mówiąc o kompleksowej rehabilitacji pacjentów ze stwardnieniem rozsianym nie możemy zapomnieć również o odpowiednim zaopatrzeniu chorego w sprzęt oraz pomoce ortopedyczne, których użycie ułatwia wykonywanie czynności dnia codziennego. Niezbędne jest zastosowanie różnego rodzaju poręczy, uchwytów, podwyższenia toalety, odpowiedniego łóżka ortopedycznego, materaca przeciwodleżynowego. A dla lokomocji pacjenta ważne jest zastosowanie odpowiedniego wózka inwalidzkiego, chodzika, balkonika, kuli, laski lub trójnoga.
Podsumowanie
Kompleksowa rehabilitacja chorych ze stwardnieniem rozsianym jest procesem złożonym podzielonym na wiele etapów. Usprawnianie powinno się odbywać systematycznie z zaangażowaniem całego zespołu medycznego jak i najbliższej rodziny. W globalnym procesie leczenia ważne jest zrozumienie istoty choroby aby w sposób skuteczny dobrać odpowiednie terapie. Poprzez prawidłową rehabilitacje pacjent odzyskuje pewność siebie, poprawia się jego stan psychiczny oraz staje się coraz bardziej niezależny w życiu codzienny. A przecież to jest najważniejszy cel całego procesu terapeutycznego u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym.
Autor: dr n. med. Kamil Klupiński,
fizjoterapeuta sportowy, kierownik poradni rehabilitacyjnej