Rehabilitacja dzieci autystycznych z udziałem zwierząt

Rehabilitacja dzieci autystycznych jest złożonym i skomplikowanym procesem. Osoby chore na autyzm izolują się od świata zewnętrznego, wykazują zaburzenia komunikacji uczuć i integracji wrażeń sensorycznych, nie rozumieją innych i niejednokrotnie same nie są rozumiane. Naprzeciw ich problemom wychodzi jednak pewien mały, duży, włochaty, puszysty, głośny, cichy bądź mokry terapeuta. Nagle okazuje się, że to właśnie delfin, koń, kot lub pies przełamują bariery komunikacyjne, tym samym umożliwiając leczenie dzieci autystycznych. Niniejsza praca opisuje sukcesy w rehabilitacji z udziałem zwierząt, obejmując zagadnienia, tj.: delfinoterapię, hipoterapię, felinoterapię i dogoterapię. Okazuje się bowiem, iż w efekcie ww. terapii w znacznym stopniu poprawia się ogólny stan zdrowia dzieci autystycznych.

Zooterapia

Zooterapię (terapię z udziałem zwierząt) zapoczątkował w 1964 r. amerykański psychiatra dziecięcy Boris Levinson, a w Polsce Maria Czerwińska w 1987 r. Borys Levinson obserwował, że dzieci cierpiące na autyzm, mające problemy z nawiązywaniem kontaktów międzyludzkich, chętnie podejmowały relacje ze zwierzętami. Uważał on bowiem, że kontakt z nimi (zwłaszcza z psami) jest jednym z istotnych środków służących osiąganiu uczuciowej równowagi oraz pomaga zaspokajać ludzkie instynktowne potrzeby: dotyku, przyjemności i ciepła. Od tamtej pory zooterapia odegrała niebagatelną rolę w leczeniu dzieci chorujących na poważne zaburzenia rozwoju. Okazało się bowiem, że wczesna rehabilitacja skutkuje znaczącymi pozytywnymi zmianami w zakresie funkcjonowania poznawczego, społecznego i emocjonalnego dzieci autystycznych.

Podczas zajęć z zooterapii w procesie terapeutycznym wykorzystuje się różne zwierzęta, tj. delfiny (delfinoterapia), konie (hipoterapia), koty (felinoterapia) i psy (dogoterapia).

Rehabilitacja z udziałem delfinów

Prace z dziećmi autystycznymi oraz butlonosami rozpoczęła w 1978 roku amerykańska psycholog dr Betsy Smith. Zapoczątkowała ona rewelacyjny program nawiązywania kontaktów między delfinami a dziećmi autystycznymi, które zaklasyfikowano jako przypadki beznadziejne. Terapia okazała się możliwa, ponieważ ssaki te słyną z nieprzeciętnej inteligencji, a ich sympatia do ludzi jest wręcz legendarna. Delfiny charakteryzują się bowiem dużo bardziej zaawansowanym stopniem rozwoju umysłowego niż większość, a być może nawet wszystkie zwierzęta. Ponadto delfiny są bardzo towarzyskie i chętne do współpracy, uwielbiają zabawy z dziećmi oraz szybko uczą się nowych zadań, co znacznie ułatwia prowadzenie terapii.

Rehabilitacja dzieci autystycznych z udziałem delfinów jest istotna głównie dlatego, iż w trakcie zabaw z tymi zwierzętami u człowieka zwiększa się wydzielanie endorfin, odpowiedzialnych m.in. za zmniejszenie uczucia bólu, głodu i wydzielanie innych hormonów. Ponadto ultradźwięki, emitowane przez walenie, przenikają przez ludzkie tkanki, tym samym regenerując zniszczone komórki. Dotychczas nie mówiące dzieci, po terapii z delfinami zaczynają mówić, czytać i reagować na otoczenie. Dodatkowo, dzięki rehabilitacji z udziałem delfinów, zaobserwowano wzrost koncentracji uwagi dzieci zarówno w trakcie zabaw z waleniami, jak i po zakończonej sesji terapeutycznej. Delfiny potrafią również stymulować spontaniczne społeczne zachowania u osób chorych. Ssaki te należą więc do grupy najlepszych „rehabilitantów” dzieci autystycznych.

Rehabilitacja z udziałem koni (hipoterapia)

W IV wieku p.n.e. Hipokrates (uważany za ojca medycyny) pisał, że jazda konna może mieć pozytywny wpływ na leczenie niektórych schorzeń. Wielu wybitnych badaczy w XVIII wieku (m.in. Hoffman, Tissot) dostrzegło korzyści płynące z jeżdżenia na koniu. Współcześnie hipoterapia w Polsce jest jednym z najbardziej prężnie rozwijających się rodzajów terapii ze zwierzętami. Ta forma rehabilitacji bowiem służy poprawie funkcjonowania człowieka w sferze fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i/lub społecznej, zaś specjalnie dobrany i przygotowany koń stanowi integralną część procesu terapeutycznego.

Wyróżniono trzy podstawowe rodzaje hipoterapii: fizjoterapię na koniu, psychopedagogiczną jazdę konną oraz terapię z koniem. W przypadku dzieci autystycznych kluczową rolę odgrywa terapia z koniem, polegająca na pracy nad poprawą kontaktu i komunikacji pacjenta ze światem zewnętrznym. W tym celu szczególny nacisk kładzie się na kształtowanie prawidłowych relacji pacjenta zarówno z hipoterapeutą, jak i z koniem. Zajęcia opierają się przede wszystkim na podejmowaniu różnego rodzaju aktywności, przy czym istotną rolę odgrywa tu koń. Ćwiczenia mogą obejmować również samą jazdę konną.

Hipoterapia stanowi istotną rolę w leczeniu dzieci autystycznych. Terapia z końmi poprawia nie tylko sprawność fizyczną pacjentów, ale również sprawia im wiele radości, pomaga otworzyć się na otaczający świat, ma działanie relaksacyjne, uczy, daje poczucie własnej wartości, możliwość „bycia sprawcą” (wydawanie poleceń koniowi, kierowanie nim za pomocą wodzy i dosiadu), motywuje do dalszej pracy, usamodzielnia i niejako zmusza do wyjścia z domu.

Rehabilitacja z udziałem kotów

Inną formą rehabilitacji dzieci autystycznych jest bardzo ciekawa i coraz częściej stosowana felinoterapia (terapia z udziałem kota). Dzieli się ona na felinoterapię stacjonarną (kot jest rezydentem placówki i już poprzez sam fakt swojej obecności ma wpływ na pensjonariuszy) oraz terapię z kotami wizytującymi (tzw. visiting cats). W obu przypadkach koty nie budzą w dzieciach lęku, ponieważ są małe. Dzięki figlarnemu charakterowi, czworonogi w krótkim czasie i bez większego problemu stają się doskonałymi partnerami do zabaw.

Podczas rehabilitacji z udziałem kotów jednym z ważniejszych elementów pracy z dziećmi autystycznymi jest stymulacja poprzez dotyk (np. głaskanie, czesanie, drapanie za uchem kota). Dotyk kota bowiem wycisza pobudzone dzieci, a te zbyt wyciszone pobudza do działania. To wszystko dzieje się dzięki cierpliwości, intuicji i sile spokoju zwierząt. Koci terapeuci „uczą” dzieci szacunku, przyjaźni, cierpliwości oraz ułatwiają im naukę (np. dzieci uczą się piosenek i zgodnie z rytmem melodii naśladują kocie ruchy). Paradoksalnie dobrym terapeutą może okazać się nawet najzwyklejszy „dachowiec”, wszystko bowiem zależy od predyspozycji psychicznych kota i jego wczesnych doświadczeń z człowiekiem.

Koty integrują środowisko zarówno społeczne, jak i rodzinne, są neutralnym tematem rozmów, doskonałymi katalizatorami uczuć i łącznikiem człowieka ze światem zewnętrznym. Ponadto zwierzęta te uczą dzieci odpowiedzialności, wrażliwości i ufności, a przede wszystkim delikatności. Świetnie sprawdzają się u rodzin z dziećmi autystycznymi, dziećmi z zaburzoną kontrolą emocjonalną.

Rehabilitacja z udziałem psów

Pies symbolizuje obronę i wierność oraz jest najlepszym kompanem i pomocnikiem człowieka. Wszędzie tam gdzie są psy, wywołują one wyraźny efekt uspokojenia. Kontakt z psami zapewnia dorosłym ludziom i dzieciom poczucie jedności z naturą, otwiera ich serca na bezpośrednią i nieoceniającą komunikację. Na komunikację tę składają się m.in. zabawa i radość, spontaniczność i kreatywność.

Dogoterapię stosuje się jako rodzaj terapii kontaktowej w leczeniu dzieci autystycznych. Pośrednikiem rehabilitacji jest wyszkolony pies i jego przewodnik. Ta forma terapii sprzyja nawiązywaniu przez osoby niepełnosprawne relacji ze światem, głównie w wymiarze emocjonalno-społecznym. Inny jest bowiem świat człowieka zdrowego, który posiada kontakt zmysłowy, intelektualny i duchowy z otaczającą go rzeczywistością, aniżeli dziecka chorego na autyzm. Podczas zajęć z dogoterapii zaobserwowano, że dzieci (w przeciwieństwie do wielu osób dorosłych) są bardzo otwarte na przyjaźń z psami. Chętnie naśladują ich zachowania, ćwicząc przy tym koordynację własnych ruchów. Kontakt ten ułatwia fakt, iż zwierzęta chętnie witają się, kłaniają na komendę, „wstydzą się”, zasłaniają łapą oczy, „wrzucają” papierki do kosza itp. Wszystkie te czynności zwiększają motywację dzieci do współpracy z psami w ramach procesu rehabilitacji.

Podczas zajęć terapeutycznych z dziećmi autystycznymi kluczową rolę odgrywają zachowania zwierząt. Przeszkolone do procesu rehabilitacji psy powinny być łagodne, spokojne, ufne, cierpliwe, zrównoważone, posłuszne, przyjaźnie nastawione do obcych oraz przejawiać tolerancję na dotyk i niewielki ból. W trakcie trwania zajęć wykonywane są różne ćwiczenia ze zwierzętami. Poprzez obserwowanie lub naśladowanie przez dziecko ruchów psa, dokonuje ono tzw. pozytywnego regresu w rozwoju motorycznym, co pozwala mu powtórzyć i ponownie uruchomić te schematy ruchowe, których zabrakło w jego rozwoju motorycznym lub z którymi nie mogło sobie poradzić (ze względu na problemy z rozwojem fizycznym lub z powodu innych przyczyn). Ponadto podczas zabaw z psami dzieci doświadczają podstawowych ruchów tj. raczkowania, pełzania, chodzenia, skakania, biegania. System ruchowy bardzo się wówczas zmienia i rozwija. Także sfera emocjonalna dzieci jest silnie stymulowana w trakcie ćwiczeń z psami. Uczucia takie jak radości, podniecenia, miłości, wdzięczności i wiele innych emocji poszerzają się dzięki terapii ze zwierzętami. Niejednokrotnie dzieci z autyzmem krzyczą z radości i szczęścia na widok „psiego terapeuty”!

Badania dowiodły, iż kontakt z czworonogiem powoduje m.in.: osiągnięcie stanu odprężenia i relaksu, otwarcie na nowe doznania i bodźce, przełamanie bariery lęku, wyzwolenie aktywności twórczej, przełamanie nieśmiałości i nieufności w stosunku do ludzi oraz zwierząt. Dzieci w wyniku dogoterapii stają się uśmiechnięte, spokojne i mają mniejsze napięcie mięśniowe. Dzieje się tak dlatego, że psy przekazują im wiele różnorakich, często unikalnych bodźców (np. bezinteresownie liżą po gołych stopach, dają się głaskać, pozwalają całować). Interakcja pomiędzy zwierzętami a człowiekiem sprawia, że dzieci podczas zajęć z psami uspokajają się, uczą się cierpliwości, empatii w stosunku do innych ludzi, prawidłowej komunikacji i funkcjonowania w społeczeństwie.

Psy należą do jednych z najlepszych „terapeutów” m.in. dlatego, że są wytrwałe, „nie zrażają się” gorszym nastrojem człowieka, nie oceniają go, ale akceptują takim, jakim jest. Dzięki terapii z udziałem psów dzieci autystyczne, posiadające trudności w kontaktach ze światem, potrafią otworzyć się na relacje ze zwierzętami i czerpią z ich obecności wiele radości. Badania dowiodły także, iż długotrwale stosowana terapia z udziałem psów w znaczącym stopniu wpływa na wzrost wydawanych przez dzieci dźwięków.

Podsumowanie

Rehabilitacja z udziałem delfinów, koni, kotów i psów pozytywnie oddziałuje na poprawę stanu fizycznego i psychicznego dzieci autystycznych. Profesjonalnie wyszkolone zwierzęta bowiem są akceptowane i lubiane przez dzieci, nie wywołują w nich lęku, tym samym umożliwiając przełamanie barier komunikacyjnych. Pod wpływem terapii dzieci autystyczne otwierają się na świat zewnętrzny, co sprawia im wiele radości oraz wspomaga odbiór bodźców z otaczającego środowiska. Niewątpliwie zooterapia stanowi jedną z najnowocześniejszych i najbardziej skutecznych form rehabilitacji dzieci autystycznych w dwudziestym pierwszym wieku.