Fizjoterapia w zespołach psychogennych

O zespołach psychogennych w aspekcie leczenia fizjoterapeutycznego mówi się coraz więcej.  Związane jest to z  rozwojem cywilizacyjnym i coraz większymi obciążeniami (zarówno fizycznymi jak i psychicznymi) jakim poddawani są ludzie.  Wzrasta również świadomość na temat wpływu emocji na stan zdrowia. Pojawiają się doniesienia naukowe dotyczące objawów, przyczyn oraz możliwości leczenia zespołów psychogennych.

W dzisiejszym artykule omówiona zostanie problematyka zespołów psychogennych,  typów zawieszenia emocji w ciele oraz możliwości leczenia. Artykuł opiera się na publikacji Andrzeja Rakowskiego "Terapia manualna holistyczna " w której bardzo szczegółowo zgłębione zostały wszelkie aspekty zaburzeń na tle psychicznym (poparte wieloletnim doświadczeniem zawodowym autora).

 

Czym są przeciążenia psychogenne?

Przeciążenia psychogenne, mówiąc najprościej, to zaburzone reakcje organizmu na bodźce emocjonalne, które często utrwalają się, prowadząc do nieprawidłowych wzorców reagowania.

Definicja psychogenności za A. Rakowskim:
„Psychogenność oznacza zamianę bądź przedłużenie bodźca emocjonalnego na reakcję fizyczną. Zaburzenia psychogenne mogą się więc pojawiać w narządzie ruchu pod wpływem nieprzyjemnych przeżyć z jednorazowego silnego, negatywnego doznania o bardzo dużym ładunku emocjonalnym, o charakterze szoku, urazu psychicznego itd. Nieprzyjemne przeżycia to także nieakceptowane przez daną osobę, narzucane jej przez długi czas wzorce zachowań, które w pewnym momencie przyjmuje jako swoje, choć podświadomość nieprzerwanie protestuje i tym samym prowokuje nadmierne napięcie spoczynkowe mięśni. Stan taki przechodzi w stan chroniczny, a narząd ruchu zaczyna reagować odruchem warunkowym na bodźce o coraz mniejszej intensywności. W końcu takie reakcje powstają już bez przyczyn zewnętrznych, na samą myśl o zagrożeniu, jego wyobrażenie, lęk lub inne niekorzystne uczucie. Uaktywnia się wówczas czynnościowa zmiana stanu tkanek i jej następstwa.”

Wpływ przeciążeń psychogennych na układ ruchu

Emocje, stres oraz reakcje psychiki człowieka na bodźce zewnętrzne stanowią cały czas przedmiot badań naukowych. Obecnie wiemy już, że organizm reaguje zmianami napięcia mięśniowego, a także zaburzeniami w obrębie narządów wewnętrznych, na negatywne czynniki zewnętrzne (psychogenne zespoły zaburzeń narządu ruchu).

Układ mięśniowy w bardzo widoczny sposób obrazuje zmiany jakie zachodzą w wyniku obciążeń emocjonalnych. Zarówno w przypadku nagłych sytuacji stresowych jak i przewlekłego obciążenia możemy zauważyć zmiany w obrębie tkanek miękkich:

nagła sytuacja stresowa – wywołuje gwałtowne zmiany napięcia mięśniowego, co przejawia się zmianą postawy ciała. Pod wpływem nagłego stresu dochodzi do aktywizacji układu hormonalnego, co wyzwala określone reakcje organizmu (walcz albo uciekaj). Obserwuje się wówczas:

• napięcie mięśni żwaczy,
• przyjęcie pozycji lekko zgarbionej, ze schowaną głową i wysuniętymi barkami (pozycja gotowości do ataku),
• napięcie mięśni objawiające się wyprostowaną sylwetką i wypchniętą klatką piersiową,
• niekontrolowane drżenie całego ciała

chroniczny stres – powtarzające się sytuacje stresowe prowadzą do kumulowania się w organizmie skutków negatywnych czynników. Brak skutecznego radzenia sobie z emocjami objawia się zaburzeniami w obrębie układu mięśniowego oraz narządów wewnętrznych, jak w przypadku stresu nagłego, które stopniowo przechodzą w postać utrwaloną. Dochodzi do trwałego osłabienia pewnych grup mięśniowych, kosztem wzmocnienia innych, co objawia się przyjmowaniem określonych postaw ciała (typy zawieszenia emocji w ciele).
Więcej informacji na temat stresu znajdziesz na stronie odzyskaj.eu

Typy zawieszenia emocji w ciele – psychogenne wady postawy

W wyniku zaburzonych wzorców reagowania na negatywne bodźce dochodzi w konsekwencji czasu do rozwoju wad postawy. Według Lowena występują cztery typy zawieszenia emocji w ciele, które objawiają się charakterystycznymi deformacjami ciała. Każdy z przedstawionych typów charakteryzuje się określonymi zaburzeniami i zniekształceniami postawy ciała, które prowokują wystąpienie CZST (czynnościowa zmiana stanu tkanek) i rozwoju objawów chorobowych.

Typy zawieszenia emocji w ciele:

„hak na mięso” – określenie tego typu związane jest z sylwetką człowieka, która prezentuje się właśnie tak jakby była zawieszona na haku, tzn. widoczne jest charakterystyczne zgrubienie w odcinku szyjnym kręgosłupa, które jest wynikiem bardzo silnych napięć mięśniowych (tzw. wdowi garb).

• Emocje, które leżą u podstaw to: skumulowany gniew, gwałtowność i niecierpliwość. Równie ważnym aspektem jest brak zrozumienia ze strony osób w stosunku do, których pojawił się gniew. Ogromna część uwagi takiej osoby skupiona jest na ciele, które nie jest akceptowalne.

• Zaburzone struktury to przede wszystkim odcinek szyjny w części dolnej, a także górny i środkowy odcinek piersiowy, stawy skroniowo-żuchwowe oraz połączenie głowowo-szyjne.

• Osłabione napięcie mięśniowe wykazują: mięśnie równoległoboczne, mięśnie podłopatkowe i najszersze grzbietu, a także mięsień prostownik grzbietu w odcinku piersiowym

• Wzmożone napięcie mięśniowe wykazują: górna część mięśnia czworobocznego, mięsień dźwigacz łopatki, mięśnie żwacze, mięśnie piersiowe większe oraz mięśnie prostowniki głowy

• Czynnościowe, strukturalne i objawowe reakcje narządu na zawieszenie emocji w ciele typu „hak na mięso” – w wyniku dysbalansu mięśniowego dochodzi do rozwoju hiperlordozy szyjnej oraz pogłębienia kifozy piersiowej. Dodatkowo obserwuje się protrakcję barków i wrażenie zapadniętej klatki piersiowej. Przeciążenia pojawiają się również w przejściu głowowo-szyjnym. Chroniczne napięcie mięśni prostowników głowy prowadzi do ich przykurczu i zbliżenia potylicy do karku, co powoduje ciasnotę oraz ograniczoną ruchomość. W zespole typu „hak na mięso” obserwuje się zmiany zwyrodnieniowe przede wszystkim w obrębie przejścia głowowo-szyjnego oraz przejścia szyjno-piersiowego. Wśród dominujących objawów wymienia się: ból podstawy czaszki, cierpnięcia i mrowienia rąk, zespół bolesnego barku, bóle w obrębie nadgarstka, bóle i zawroty głowy.

„wieszak” – charakterystyczną cechą tego typu zawieszenia emocji w ciele jest chroniczne uniesienie ramion (ciało wygląda jak zwieszone z wieszaka). Charakterystyczne jest także wyciągnięcie całego ciała do góry oraz przeniesienie ciężaru ciała na przodostopie.

• Emocje, które leżą u podstaw to: strach, przede wszystkim przed utratą kontroli i samodzielności, a także obawa przed ewentualnym zagrożeniem przemocą. W przypadku osób niesamodzielnych występuje mechanizm samopodtrzymujący, który objawia się uniezależnieniem od osób trzecich. W efekcie „zawieszają się na kimś”, nawet jeśli doznają krzywdy od tej osoby. Lęk przed usamodzielnieniem jest tak duży, iż osoby mają bardzo dobrze rozwiniętą samokontrolę, przed możliwym uwolnieniem się od drugiej osoby. Osoby o typie „wieszaka” są słabo ugruntowane, przyjęta przez nich postawa ciała, stale doprowadza do utraty równowagi (uniesienie ramion i przeniesienie ciężaru ciała do przodu utrudnia utrzymanie równowagi). Im większy lęk, tym gorsza postawa ciała i tym gorsza równowaga. A im gorsza równowaga, tym większy lęk –> mechanizm samopodtrzymujący.

• Zaburzone struktury to zwłaszcza odcinek szyjny kręgosłupa, w części środkowej i dolnej. Obserwuje się nadruchomość zarówno w odcinku szyjnym jak i lędźwiowym.

• Wzmożone napięcie mięśniowe wykazuje grupa mięśni kulszowo-goleniowych, mięsień brzuchaty łydki oraz mięsień dźwigacz łopatki i część górna mięśnia czworobocznego.

• Czynnościowe, strukturalne i objawowe reakcje narządu na zawieszenie emocji w ciele typu „wieszak” charakteryzują się dolegliwościami bólowymi szyi, zespołami szyjno-barkowymi oraz nadruchomością i niestabilnością wielu segmentów ruchowych. Często zauważyć można, iż przy pełnej ruchomości ogólnej odcinka szyjnego, pewne segmenty ruchowe wykazują ograniczenia, a inne kompensującą nadmierną ruchomość. Zmiany deformacyjne w obrębie kręgosłupa występują bardzo rzadko albo wcale.

„strach na wróble” charakteryzuje się sylwetką przypominającą krzyż, gdzie widoczne są dwa systemy napięć mięśniowych. Jeden przebiega wzdłuż kręgosłupa, drugi natomiast prostopadle rozciąga się pomiędzy łopatkami.

• Emocje dominujące to strach, poczucie winy oraz wewnętrzny brak akceptacji dominującego autorytetu. Reakcją na przedstawione wyżej emocje jest wdechowe ustawienie klatki piersiowej oraz wciągnięty brzuch.

• Zaburzone struktury to przejście piersiowo-lędźwiowe kręgosłupa, dno miednicy oraz stawy biodrowe.

• Wzmożone napięcie mięśniowe wykazują mięśnie klatki piersiowej (mm. równoległoboczne, dolna część mięśnia czworobocznego, m. nadgrzebieniowy, m. podłopatkowy, m. obły większy i mniejszy, m. najszerszy grzbietu, m. zębaty przedni), mięsień prostownik kręgosłupa w odcinku piersiowym

• Obniżone napięcie mięśniowe wykazują mięśnie dna miednicy

• Czynnościowe, strukturalne i objawowe reakcje narządu ruchu na zawieszenie emocji typu „strach na wróble” objawiają się widoczną nierównowagą mięśniową, która wpływa na przesunięcie lordozy lędźwiowej, wówczas jej szczyt osiąga poziom dolnego odcinka piersiowego. Zmiany strukturalne pojawiają się przede wszystkim w środkowym odcinku piersiowym i występują pod postacią osteofitozy na przednich krawędziach trzonów. Dysfunkcje segmentów ruchowych kręgosłupa piersiowego prowokują dolegliwości bólowe w obrębie jamy brzusznej, pachwin czy stawów biodrowych. Dodatkowo obserwuje się usztywnienie kręgosłupa.

„stryczek” charakteryzuje się typowym ustawieniem głowy, która wygląda jakby była odcięta (ustawiona w lekkim zgięciu bocznym), a reszta ciała jest miękka i nienaładowana.

• Emocje dominujące to przesadny racjonalizm, niedowierzanie oraz brak zaufania do osób trzecich. Osoby o zawieszeniu typu „stryczek” pomimo dowodów nie dopuszczają do siebie, iż emocje i myśli mogą być przyczyną ich problemów zdrowotnych. Najczęściej są to pacjenci, którzy w okresie dzieciństwa zostali wyzuci z emocji, pod wpływem wpajanych zasad: „musisz być twardy” czy „nigdy nikogo nie proś o pomoc”.
• Zaburzone struktury to przede wszystkim połączenie głowowo-szyjne oraz system żuchwowo-gnykowo-czaszkowy
• Wzmożone napięcie mięśniowe ma charakter asymetryczny i obejmuje mięśnie: dźwigacz łopatki, mostkowo-obojczykowo-sutkowy, pochyłe, podgnykowe, nadgnykowe, żwacz.
• Obniżone napięcie mięśniowe obserwowane jest w obrębie mięśni tułowia.
• Czynnościowe, strukturalne i objawowe reakcje narządu ruchu na zawieszenie emocji w ciele typu „stryczek” obejmują przede wszystkim przejście głowowo-szyjne oraz system żuchwowo-gnykowo-czaszkowy. Widoczna nierównowaga mięśniowa prowadzi do zaburzeń w płaszczyźnie czołowej, prowokując pewnego rodzaju skoliozę głowowo-szyjną. W wyniku dużego napięcia mięśniowego po stronie przykurczonej dochodzi do zaburzenia gry stawowej połączenia głowowo-szyjnego. Zaobserwować można zwężenie przestrzeni szpary stawowej oraz zmiany zwyrodnieniowe o typie osteofitozy.

Postępowanie lecznicze - czy terapia narządu ruchu ma zastosowanie w zespołach psychogennych?

Wydawać mogłoby się, iż leczenie narządu ruchu w przypadku kiedy pierwotna przyczyna zaburzeń leży w psychice, nie ma większego sensu. Jednak metody terapeutyczne ukierunkowane na aparat ruchu, przynoszą dobre efekty w leczeniu zespołów psychogennych. Związane jest to występującym sprzężeniem zwrotnym pomiędzy narządem ruchu a emocjami.

Sprzężenie zwrotne pomiędzy narządem ruchu a emocjami

Niewyrażony gniew czy złość mogą objawiać się wzmożonym napięciem w obrębie mięśni żwaczy, prowadząc do chronicznego napięcia i zaburzeń w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych. Terapia ukierunkowana na obniżenie napięcia mięśniowego w obrębie żwaczy oraz mobilizację stawów skroniowo-żuchwowych, może wpłynąć na rozładowanie kumulowanych emocji.

Praca z zaburzonymi strukturami pozwala na redukcję napięcia mięśniowego, a co za tym często idzie również dolegliwości bólowych. Tyko przerwanie błędnego koła pozwala na stopniowe odzyskiwanie równowagi organizmu. Występująca silna zależność pomiędzy strukturami aparatu ruchu a narządami wewnętrznymi, wymaga prowadzenia terapii ukierunkowanej na przywrócenie prawidłowego funkcjonowania, zarówno tkanek miękkich jak i struktur stawowych.

Oczywiście prowadzone postępowanie terapeutyczne musi być kompleksowym działaniem zespołu specjalistów. Bez wsparcia psychoterapeuty i pracy nad emocjami, leczenie narządu ruchu może okazać się nieskuteczne.

 

Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:

• Andrzej Rakowski, Terapia manualna holistyczna, tom I, Oficyna Wydawnicza MA, Poznań 2011