Na rozwój fizyczny składają się liczne procesy biologiczne, które zachodzą w organizmie od chwili poczęcia, aż do jego śmierci. Efektem tych procesów jest dojrzałość biologiczna, co za tym idzie zdolność do reprodukcji.
Rozwój fizyczny organizmu składa się z następujących procesów
- wzrastanie, czyli proces zmian ilościowych, np.: powiększanie się wymiarów i masy ciała,
- różnicowanie, są to zmiany jakościowe charakterystyczne dla danego wieku, zmiany w strukturze komórek i tkanek,
- dojrzewanie, czyli doskonalenie funkcji poszczególnych układów i narządów.
Rozwój fizyczny jest procesem złożonym, przez którego poszczególne etapy przechodzi każde dziecko. Co ważne dzieci w tym samym wieku znacznie różnią się pod względem wyglądu, rozmiarów, kształtów, proporcji ciała i poziomu dojrzałości, co prowadzi do dużego zróżnicowania grupy dzieci z jednego rocznika.
Reklama
Na rozwój fizyczny, mają wpływ
- czynniki genetyczne takie jak: płeć, rytm i tempo rozwoju oraz dojrzewania, ostateczna wysokość ciała
- czynniki endogenne (paragenetyczne), jest to: zdrowie i wiek matki, tryb jej życia, kolejność ciąży, sposób odżywiania się matki, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, narkomania, przyjmowanie leków podczas ciąży
- czynniki egzogenne (zewnętrzne) , wyróżnia się w tej grupie: klimat, poziom urbanizacji, aktywność fizyczną, warunki socjoekonomiczne i środowiskowe.
Ocena dynamiki rozwoju dziecka
Ocena taka ma na celu śledzenie jego rozwoju fizycznego oraz jest czułym miernikiem stanu jego zdrowia. Ocena rozwoju powinna stanowić stały element opieki nad dzieckiem w okresie rozwojowym, ponieważ wczesne wykrycie odchyleń od normy może mieć duże znaczenie w zapobieganiu i leczeniu wielu stanów chorobowych. Jednak nawet wśród zdrowych dzieci istnieją znaczne wahania będące odbiciem działania wielu czynników dziedzicznych i środowiskowych na rosnące dziecko. Ocenia się poziom rozwoju danego wskaźnika, np.: wzrost w stosunku do normy panującej w danej populacji dzieci w określonym wieku. Również ocenia się dynamikę rozwoju danego wskaźnika, czyli tempo jego przyrostu w określonej jednostce czasu np. rok, w stosunku do normy przyrostu panującej w danej populacji dzieci w określonym wieku.
Ocena rozwoju fizycznego dziecka, dotyczy czterech parametrów. Są to:
- wysokości ciała,
- masa ciała,
- obwodów głowy,
- obwód klatki piersiowej.
Wyniki pomiarów ciała dziecka porównuje się z odpowiednimi dla jego płci, wieku normami, najczęściej odnosi się do siatek centylowych, które informują o dynamice rozwoju fizycznego dziecka. Niegdyś problemami w rozwoju fizycznym dziecka były: epidemie chorób, niedożywienie, niski status socjoekonomiczny, brak wiedzy na temat potrzeb dzieci. Obecnie istnieją dodatkowo inne zagrożenia prawidłowego rozwoju fizycznego dziecka, jest to:
- zwiększenie częstości występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży,
- nieuzasadnione odchudzanie się dojrzewających dziewcząt,
- podejmowanie działań w celu niefizjologicznego przyrostu masy mięśniowej,
- wysoki wzrost jako cecha bardzo pożądana i działania mające na celu osiągnąć tę cechę.
Wszystkie aspekty rozwoju są ze sobą powiązane. W praktyce ocena rozwoju fizycznego dotyczy przede wszystkim wzrastania. W wieku szkolnym podstawą oceny wzrastania są wyniki pomiarów wysokości i masy ciała. Oceny wymienionych parametrów wykonuje się często w ramach testów przesiewowych, które mają na celu wykryć nieprawidłowości w zakresie wysokości ciała oraz masy ciała.
Reklama
Wyróżnia się nastepujące problemy w dynamice rozwoju fizycznego dziecka:
Niskorosłość, czyli niedobór wysokości ciała, stwierdza się, gdy wzrost dziecka odpowiada wartości poniżej 10 centyla od średniej wysokości ciała dla danej płci i wieku.
Niskorosłość może być spowodowana wieloma przyczynami. Najczęściej występuje jako niskorosłość rodzinna, czyli niski wzrost występuje u rodziców jaki i u dziecka. Może być również spowodowana:
- wolniejszym tempem wzrastania, które jest związane z późniejszym dojrzewaniem płciowym,
- zaburzeniami hormonalnymi, związanymi z niedoborem hormonu wzrostu lub hormonów tarczycy,
- zaburzeniami genetycznymi, np. zespól Turnera
- przewlekłymi chorobami, w których występuje upośledzenie stanu odżywienia np. choroba trzewna lub utlenowania organizmu np. mukowiscydoza
- przewlekłymi niedoborami żywieniowymi, mając na względzie zarówno ilość pokarmu, jak i jego jakość,
- nieprawidłowościami w środowisku psychospołecznym dziecka, w tym głównie interakcji matka - dziecko
W niektórych przypadkach nie można ustalić przyczyny niedoboru wysokości ciała i dzieci takie określa się jako zdrowe niskie. Niskorosłość dotyczy jedynie kilku procent populacji w wieku szkolnym. Jednak stanowi poważny problem, szczególnie dla chłopców, dla których wysoki wzrost jest cechą pożądaną. Może wiązać się to z brakiem akceptacji swego wyglądu, niepokojem o swój wygląd, poczuciem niższej wartości. Wczesne wykrycie i ustalenie przyczyn niskorosłości oraz śledzenie tempa wzrastania dziecka są bardzo ważne ze względu na możliwość wdrożenia odpowiedniego leczenia w przypadku zaburzeń hormonalnych, niedoborów żywieniowych.
Wysokorosłość, czyli nadmierna wysokość ciała u dzieci i młodzieży, jest kolejnym problemem dynamiki rozwoju ciała w obrębie wzrostu. Mówimy o niej gdy wysokość ciała danej osoby przekracza 97 centyl w odniesieniu do płci i wieku.
Najczęstszą przyczyną wysokiego wzrostu dziecka jest również wysoki wzrost rodziców. Jednakże powodem wysokorosłości mogą być zaburzenia genetyczne np.: zespół Klinefeltera, zespół Marfana, zaburzenia metaboliczne, czy zaburzenia hormonalne, np.: nadmiar hormonu wzrostu, przedwczesne dojrzewanie.
Wysoki wzrost w odróżnieniu od niskorosłości może być przyczynom kompleksów u dziewcząt, choć w obecnych czasach wysoki wzrost kobiet również jest cechą pożądaną.
Wyróżnia się również zaburzenia dynamiki rozwoju fizycznego u dzieci i młodzieży w obrębie masy ciała. Wyróżnia się tutaj dwa problemy: niedobór oraz nadmiar masy ciała.
Do oceny prawidłowości masy ciała obecnie stosuje się wskaźnik BMI (Body Mass Index), nazywany wskaźnikiem wagowo- wzrostowym, ponieważ określa on proporcje masy ciała do wysokości ciała.
Niedobór masy ciała można stwierdzić gdy wskaźnik BMI znajduje się poniżej 5 centyla dla danej płci i wieku osoby badanej. U dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, niedobór masy ciała, przeważnie jest cechą uwarunkowaną genetycznie, związaną z ich typem budowy ciała. Choć można odnaleźć jeszcze inne przyczyny niedoboru masy ciała, są to m. in.: choroby przewlekłe, cukrzyca, przewlekłe zakażenia, stosowanie diet odchudzających, jadłowstręt psychiczny, ubóstwo, zaniedbanie.
Reklama
Nadmiar masy ciała, jest najczęściej spowodowana nadmierną ilością tkanki tłuszczowej w organizmie. W zależności od stopnia nadmiaru masy ciała, wyróżnia się:
- nadwagę, gdy wartość wskaźnika BMI, znajduje się powyżej 85 centyla lub na jego równi, a poniżej 95 centyla,
- otyłość, gdy wartość wskaźnika BMI, znajduje się powyżej 95 centyla, lub na jego równi. Wyróżnia się dwa rodzaje otyłości:
- otyłość prostą, wynikającą z zaburzenia ilości dostarczanych kalorii organizmowi a wydatkiem energetycznym, który jest niedostateczny do poziomu kaloryczności pożywienia.
- otyłość wtórną, która towarzyszy zaburzeniom i zespołom chorobowym, które upośledzają prawidłowe funkcjonowanie układów regulujących pobieranie i wydatkowanie energii.
Otyłość stwierdzona u młodzieży, bardzo często utrzymuje się także w życiu dorosłym.
Istnieje wiele konsekwencji nadwagi oraz otyłości, są to m. in.:
- zaburzenia psychospołeczne, poczucie niskiej wartości, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych,
- nadciśnienie tętnicze, cukrzyca,
- tendencje do powstawania nowotworów: piersi, jelita grubego, prostaty, nerek, pęcherzyka żółciowego
- przeciążenia w układzie kostno- stawowym- duże ryzyko urazów.
Reklama
Bardzo ważne jest wczesne wykrywanie nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży, ponieważ tylko poprzez wdrożenie w życie osób z problemem otyłości/ nadwagi odpowiedniego postępowania, jest się w stanie uniknąć wymienionych powyżej następstw tego zaburzenia dynamiki rozwoju ciała.
Opracowała: mgr Grażyna Sokołowska
Fizjoterapeuta, terapeuta NDT Bobath
