Wszystko o powięzi

Od kilku już lat coraz głośniej mówi się o roli jaką w organizmie człowieka spełnia powięź. Doniesienia naukowe pozwalają na wprowadzanie nowych metod profilaktyki oraz leczenia, wykorzystywanych zarówno w fizjoterapii jak i sporcie.

Czym jest powięź?

Powięź zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej, w której istotną rolę odgrywają włókna kolagenowe zapewniające dużą wytrzymałość na działanie sił zewnętrznych. Kolagen dodatkowo posiada zdolność przyłączania cząsteczek wody, tworząc w ten sposób pewnego rodzaju „rusztowanie” dla włókien. Duża zawartość wody zapewnia płynność ruchu oraz swobodne ślizganie się po sobie struktur. Stopień płynności ruchu zależny jest przede wszystkim od nawodnienia powięzi oraz charakteru ruchu (umiarkowane rozciąganie korzystnie wpływa na płynność). Wraz z wiekiem dochodzi do utraty wody w organizmie, w tym także w powięzi. Jest to fizjologiczny proces starzenia się tkanek, który ma swoje odwzorowanie w ich funkcjonowaniu. Dochodzi wówczas do zaburzenia przesuwalności oraz elastyczności włókien, stają się one napięte oraz zdecydowanie bardziej sztywne.

Powięź jak plastikowa torba

Porównanie powięzi do plastikowej torby pozwala zrozumieć jej strukturę oraz funkcjonowanie. Włókna kolagenowe zapewniają powięzi bardzo dużą wytrzymałość oraz zabezpieczają przed jej nadmiernym rozciągnięciem pod wpływem działania sił zewnętrznych. Dodatkowo powięź tak jak plastikowa torba, ściśle przylega do otaczających struktur, umożliwiając jednocześnie swobodny ruch pomiędzy strukturami.

Powięź w ludzkim ciele tworzy „siatkę” okalającą całe ciało, zarówno w warstwach głębokich jak i bardziej powierzchownych. Wyróżnić można 3 warstwy powięzi:

1. powierzchowna (tkanka podskórna)
2. głęboka
3. namięsna

Poszczególne warstwy powięzi otaczają inne struktury, ale zachodząc na siebie łączą się w całość. Bezpośrednie sąsiedztwo sprawia, iż impulsy pomiędzy strukturami przesyłane są natychmiast i związane jest to ze zmianami napięcia (komunikacja o charakterze elektrycznym).

Nawadnianie powięzi – klucz do prawidłowego funkcjonowania

Aby powięź funkcjonowała prawidłowo potrzebuje odpowiedniego odżywienia i nawodnienia. Oczywiście należy nawadniać organizm pijąc wodę, ale trzeba także wdrożyć inne postępowanie:

• regularna aktywność fizyczna – dostarcza wody do komórek ciała. Powtarzające się naprzemienne skurcze i rozkurcze mięśniowe, przemieszczają wodę w różne miejsca zapewniając odpowiednie nawodnienie struktur.
• regeneracja po wysiłku – odpoczynek po wysiłku można porównać do wyciśniętej gąbki, która ponownie nabiera wody. Ćwiczenia powodują „wyciskanie” wody z mięśni, ścięgien czy więzadeł, dlatego ważne jest zmniejszenie napięć oddziałujących na ćwiczone partie, aby ponownie doszło do nawodnienia tkanek.
• różnorodność aktywności oraz aktywności złożone – formy ruchu angażujące różne partie ciała (ruchy złożone) – wykonywanie prostych ruchów, angażujących tylko pojedyncze partie mięśniowe, sprawia że tylko te poszczególne części ciała zostają prawidłowo nawodnione. Dlatego zaleca się aktywności, które w sposób zmienny aktywują różne części ciała, np. joga.

Jaką rolę spełnia powięź?

W związku z tym, iż powięź znajduje się na różnych poziomach, otaczając komórki, tkanki, narządy, istotnie wpływa na funkcjonalność całego ludzkiego organizmu. Dodatkowo obecność powięzi zapewnia ochronę termiczną, stabilizującą aparat ruchu, a także chroni przed szkodliwym działaniem drobnoustrojów. Powięź zapewnia dodatkowo stabilność ciała oraz jego poszczególnych elementów – pełniąc rolę pewnego rodzaju „kombinezonu”, który utrzymuje ciało zwarte i w odpowiednim ustawieniu.

Rolę powięzi przedstawia schemat 4P:

Passageway – przewodzenie. Powięź pełni funkcję przewodzącą, w związku z tym, iż umiejscowione są w niej naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy.

Posture – postawa. Struktury mięśniowo-powięziowe zawierają receptory odpowiadające za schemat przestrzenny, a także ułożenie ciała zarówno w statyce jak i dynamice – proprioreceptory, wrzecionka mięśniowe, receptory ścięgniste, ciałka Golgiego. Powięź spaja ze sobą mięśnie, więzadła, ścięgna czy torebki stawowe, wpływając na tonus mięśniowy oraz kontrolę ruchu.

Packaging –  opakowanie. Powięź buduje, wypełnia i scala całe ciało. Tworzy złożoną sieć włókien wpływających na układ przestrzenny.

Protection – ochrona. Powięź stanowi podparcie dla tkanek oraz chroni przed destrukcyjnym działaniem sił zewnętrznych.

Czynniki zaburzające funkcjonowanie powięzi

Wśród przyczyn zaburzających funkcjonowanie powięzi wymienia się:

• stres oraz zaburzone wzorce reagowania na sytuacje stresowe
• okresy unieruchomienia
• nieprawidłowe nawyki w wykonywaniu codziennych czynności oraz przebywania w pozycjach statycznych
• zaburzona równowaga mięśniowa
• powtarzające się mikrourazy i przeciążenia aparatu ruchu
• wrodzone wady
• choroby narządów wewnętrznych
• urazy okołoporodowe
• zmiany zwyrodnieniowe oraz zmiany wytwórcze
• przewlekłe stany zapalne
• infekcje
• zmiany troficzne w układzie nerwowym

Objawy z zaburzonych struktur powięziowych

Wśród typowych objawów zaburzonego systemu powięziowego należy wymienić:

• zaburzenia statyki ciała, objawiające się wadami postawy, a także objawami z przeciążenia aparatu ruchu
• zaburzenia tkankowej przemiany materii prowadzące do powstawania miejscowego niedokrwienia (obrzęki, zwłóknienia)
• zmiany w obrębie narządów wewnętrznych wynikające z nadmiernego napięcia, ucisku (niedokrwienie)
• powstawanie zaburzonych wzorców ruchowych

Schemat rozwoju zaburzeń w systemie powięziowym:

1. lokalny wzrost napięcia mięśniowego będący konsekwencją nieprawidłowego wzorca ruchowego
2. podwyższone napięcie mięśniowe powoduje spowolnione odprowadzanie produktów przemiany materii oraz gorsze zaopatrzenie tkanek w tlen
3. dochodzi do niedokrwienia tkanek, a w konsekwencji powstania obrzęków i dolegliwości bólowych
4. nasilające się dolegliwości bólowe prowokują wzrost tonusu mięśniowego i prowadzą do rozwoju stanu zapalnego
5. utrzymujący się stan zapalny przechodzi w stan chroniczny, gdzie tkanki są stale drażnione
6. w konsekwencji tkanka łączna rozrasta się zmieniając strukturę układu powięziowego – tworzą się zgrubienia, zwłóknienia, a także dochodzi do ograniczenia ruchomości i elastyczności
7. ograniczona ruchomość oraz podwyższone napięcie zostają przenoszone w inne, odległe miejsca, co wpływa negatywnie na obieg krwi w organizmie

Terapie ukierunkowane na powięź

• Rolfing – to forma terapii manualnej i reedukacji ruchowej, rozwinięta przez dr Idę Rolf. Terapia nazywana także Integracją Strukturalną skupia się na pracy nad całym system tkanek oplatających ciało. Metoda wymaga holistycznego spojrzenia na pacjenta i jego problemy.

• Mięśniowo-powięziowe rozluźnianie - metoda, która skupia się na usuwaniu restrykcji i nadmiernych napięć w obrębie układu powięziowego. W terapii wykorzystywane są techniki delikatnego pociągania czyli trakcji, nacisku, skręcania czy rozciągania, które mają za zadanie poprawić krążenie krwi, proces oczyszczania ze zbędnych produktów przemiany materii, a także przywrócić prawidłową wrażliwość i elastyczność tkanki miękkiej.

• Terapia punktów spustowych – postępowanie ukierunkowane na dezaktywację aktywnych punktów spustowych. Po badaniu palpacyjnym i zlokalizowaniu miejsc nadwrażliwych, które dodatkowo prowokują ból w innych miejscach, należy uwolnić punkt. Wśród technik do pracy z punktami spustowymi, wyróżnić można:

• PIR – poizometryczna relaksacja mięśni
• Skurcz ekscentryczny, izokinetyczny, izolityczny
• Hamowanie reciprokalne

Reklama

Autoterapia czyli samodzielna praca z powięzią

Poza postępowaniem terapeutycznym równie ważna okazuje się autoterapia oraz profilaktyka, rozumiane jako samodzielna praca pacjenta. Aby układ ruchu prawidłowo funkcjonował potrzebuje regularnej aktywności, odpoczynku, a także ćwiczeń ukierunkowanych na korygowanie postawy ciała i redukowanie przeciążeń aparatu ruchu.

W związku z tym, iż każdy z nas ma inne problemy, inny styl życia oraz inne przeciążenia należy znaleźć skuteczną dla siebie formę autoterapii:

• rolowanie czyli automasaż mięśniowo-powięziowy z wykorzystaniem wałka (rollera). Metoda polega na rolowaniu grup mięśniowych (około 2 min bądź 8-10 powtórzeń na grupę) dzięki czemu dochodzi do zmniejszenia napięcia, poprawy nawodnienia powięzi, a także dezaktywowania punktów spustowych. Metoda wymaga od ćwiczącego koncentracji i skupienia się na reakcjach własnego ciała, gdyż to właśnie ono wskazuje miejsca wymagające terapii. Rolowanie powinno być wykonywane wolno tak aby znaleźć miejsca najbardziej wrażliwe, w których zatrzymuje się rolkę i zwiększa nacisk w celu redukcji napięcia.

• autoterapia uciskowa – metoda polegająca na uciskaniu punktów spustowych, a także punktów maksymalnie bolesnych. Po odnalezieniu w mięśniu miejsc o zwiększonej wrażliwości uciskowej, pacjent wykonuje uciśnięcie z utrzymaniem nacisku do momentu zmniejszenia odczuć bólowych. W autoterapii wykorzystuje się dłonie, ale także niewielkie, twarde piłeczki bądź piłki tenisowe.

• stretching, PIR (poizometryczna relaksacja mięśni) – techniki ukierunkowane na poprawę elastyczności włókien mięśniowych, a także odżywienia tkanek oraz redukcję nadmiernego napięcia. Doniesienia naukowe wskazują także na pozytywny wpływ wymienionych metod na wzrost przesuwalności struktur względem siebie.

• joga jest starożytnym systemem indywidualnej praktyki, której założeniem jest integracja sfery psychicznej, emocjonalnej i fizycznej. Ćwiczone asany (pozycje) prowadzą do wewnętrznej równowagi i spokoju, jednocześnie rozciągając przykurczone tkanki i wzmacniając mięśnie.

Joga charakteryzuje się powolnym wykonywaniem ćwiczeń, wymaga dużej koncentracji i kontroli oddechu. Pozwala to kształtować prawidłowe wzorce ruchowe, świadome wykonywanie ruchów (koordynacja nerwowo-mięśniowa), a także stopniowo zwiększać zakresy ruchu. Wiele uwagi w czasie praktykowania jogi poświęca się oddechowi, który pozwala się wyciszyć i uspokoić, a także korzystnie wpływa na redukcję napięć i stresów.

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta